در یکی دو دهه اخیر، حضور پررنگ زنان نویسنده در ادبیات داستانی معاصر، باعث شده نقش زنان نه فقط در کسوت نویسنده، بلکه به عنوان محور اصلی در متن آثار داستانی نیز به طرز محسوسی پررنگ‌تر شود. «آینه‌باز» نوشته ناهید فرامرزی، رمانی است پر از شخصیت‌های زنی که اغلب‌شان جسارت و اقتدار را در وجود خود دارند. از «مهرانه»، شخصیت اصلی رمان که سی‌ساله است و مجرد و فرزندخوانده‌ی زوجی که خودشان بچه‌دار نشده‌اند تا مادربزرگش «زرنازخاتون» که زمانی در روستای محل زندگی‌اش، قربانی هوس‌بازی‌های ارباب شده است. زنان قربانی در جای‌جای این رمان دیده می‌شوند، اما نکته اینجاست که همه‌ی آنها هر جا که هستند خود را نباخته و هنوز محکم روی پای خود ایستاده‌اند؛ اگر چه زیر پایشان سُست است و اگرچه از درون فروپاشیده‌اند.

رازهای زنانه در آب و آتش و آینه باز ناهید فرامرزی | زهره مسکنی

قصه از داخل هواپیما شروع می‌شود. نوه و مادربزرگ، دو زن از دو نسل متفاوت که سینه‌ی هر دو پر از راز است و شاید سفر با هواپیما نشانی باشد از سفر زندگی آنها که آکنده از ابرهای پراکنده‌ی رازآلود در هوای روزگارشان است. طرح داستان بر اساس پرسش‌هایی متمرکز شده که یک به یک در ثلث آخر آن گره‌گشایی می‌شود. نویسنده برای پایان داستان نیز از عنصر دیگری استفاده کرده است. «ساره بیگم» از شنیدن آنچه در خصوص مرد محبوبش انتظار نداشته، آتشی به راه می‌اندازد که با هیچ آبی خاموش نمی‌شود. عنصر دیگری که در این قصه بسیار به کار نویسنده آمده، خاک است. خاکی که پذیرنده و نگه‌دارنده‌ی پیکرهایی است که با رازهای درونشان از این دنیا رفته‌اند.

«مهرانه» یک قُل از دوقلوهای «برات» و «صدف» است که در کودکی، سر قُل دیگر خود را به باد داده و تا پایان داستان نیز این راز را بین خودش و خواننده حفظ می‌کند. «برات» که تماشای تصویر آب‌تنی‌اش تمام عمر صحنه‌های عاشقانه‌ای را در سینه‌ی سوخته‌ی «ساره بیگم» باقی گذاشته، خود دل به دختری کولی داده و رفته است. داستان طوری نوشته شده که خواننده از ابتدا با راوی همراه و همذات‌پندار می‌شود، حتی اگر راوی در کودکی خبطی کرده تا جای خواهرش را در زندگی غصب کند و تا پایان عمر از کابوس «مهرویه» در امان نمانَد. اما نویسنده تمهیدی نیز اندیشیده تا خواننده در میانه‌ی این همراهی گاهی از راوی فاصله بگیرد و بتواند زودتر به پاسخ پرسش‌ها و کشف رازها برسد و آن راه چیزی نیست جز استفاده از راوی دوم شخص.

گاه و بی‌گاه، هر جا که شخصیت‌های فرعی به داستان وارد شده و قرار است خارج شوند، خواننده در قالب راوی دوم شخص با این شخصیت‌ها همراه می‌شود و مثلاً می‌رود به کابین خلبان تا از مکنونات قلبی زن مهمان‌دار مطلع شود؛ یا همراه زن مسافر به خانه‌ای می‌رود که مرد معتادی زندگی را پیش چشم او و فرزندانش سیاه کرده و در همین اوقات است که فاصله‌ی میان خواننده و داستان متلاشی می‌شود و چون خودش به شخصیت اصلی داستان تبدیل شده، بهتر و سریع‌تر در جریان حوادث و کشمکش‌های آن قرار می‌گیرد.

نکته‌ی دیگر این داستان، استفاده از «دست» برای بیان حقایقی است که در شخصیت‌ها پنهان مانده‌اند. دست‌ها در بدن انسان ابزاری انعطاف‌پذیر و بیان‌کننده‌ی احساس‌اند و به همین دلیل آگاهانه برای رساندن پیام به کار می‌روند. اهالی ده به پنجه‌ی دستی که سال‌ها پیش از زنی در آن وادی به جا مانده اعتقاد دارند؛ در نبش قبر، چنگِ دستی نظیر دست «مهرویه» دیده می‌شود؛ راوی همیشه با حالتی وسواس‌گونه مشغول تمیزکردن دست‌هایش با پَد و الکل است و آن‌قدر این کار را تکرار کرده که دیگران او را از دامن‌زدن به التهاب دست‌هایش باز می‌دارند. گویی همه‌ی این دست‌ها نشانه‌هایی هستند برای روایت عدم اعتماد و صداقت و مقاومت در برابر رازهای سر به مُهر شخصیت‌ها.

«آینه» اما در این رمان نشانه‌ای است که نویسنده از آن برای سوق‌دادن خواننده به موضوعی ویژه استفاده کرده است. آینه در افسانه‌های بسیاری مورد استفاده قرار گرفته است. در افسانه‌‌های یونان باستان آمده است که ارواح مردگان بعد از مرگ، در آینه‌ی اتاق‌شان زندانی خواهند ماند. در بعضی قصه‌ها آینه توانایی زندانی‌کردن روح انسان را دارد تا بعدها آن را به عنوان ارواح خبیثه به دنیا پس بدهد. داستان‌ها و فیلم‌های بسیاری نیز راجع به آینه ساخته و پرداخته شده که به آینه و نیروی خبیث موجود در آن اشاره دارد. در «آینه باز» راوی خیره در اتاق تاریک «ساره بیگم» که پیش‌ترها مرکز وحشت اهالی خانه بوده و اینک نیز هیچ دریچه و پنجره‌ای به نور ندارد، به خودِ غریبه‌اش در آینه زل می‌زند: «می‌خواست بگوید که آمده تا گذشته را جبران کند. انگار دنبال بخشش بود. چقدر شبیه من بود، حتی آرزوهایش هم. انگار توی دلش را می‌خواندم. با این همه نزدیکی برایم غریبه بود. حتی چشم‌هایش را به یاد نمی‌آوردم. آن که در آینه التماس می‌کرد آمده بود تا به خیال خودش بار گذشته را زمین بگذارد... .»

«آینه‌باز» داستان زنانی است که عمر خود را در بستری از اوهام و خرافات و عقایدِ به ارث رسیده از پیشینیان در «کلات زریوار» به پایان رسانده‌ و ناآگاهانه در آتش جنون و پندارهای نادرست نفس کشیده‌اند.

کلام آخر اینکه اگر به دنبال خواندن داستانی بلند حاوی سرگذشت زنانی از چند نسل با گذشته‌هایی اعجاب‌انگیز، اکنونی آشفته و آینده‌ای نه چندان مبهم هستید، خواندن رمان «آینه‌باز» را از دست ندهید.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تغییر آیین داده و احساس می‌کند در میان اعتقادات مذهبی جدیدش حبس شده‌ است. با افراد دیگری که تغییر مذهب داده‌اند ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که آنها نه مثل گوسفند کودن هستند، نه پخمه و نه مثل خانم هاگ که مذهبش تماما انگیزه‌ مادی دارد نفرت‌انگیز... صدا اصرار دارد که او و هرکسی که او می‌شناسد خیالی هستند... آیا ما همگی دیوانگان مبادی آدابی هستیم که با جنون دیگران مدارا می‌کنیم؟... بیش از هر چیز کتابی است درباره اینکه کتاب‌ها چه می‌کنند، درباره زبان و اینکه ما چطور از آن استفاده می‌کنیم ...
پسرک کفاشی که مشغول برق انداختن کفش‌های جوزف کندی بود گفت قصد دارد سهام بخرد. کندی به سرعت دریافت که حباب بازار سهام در آستانه ترکیدن است و با پیش‌بینی سقوط بازار، بی‌درنگ تمام سهامش را فروخت... در مقابلِ دنیای روان و دلچسب داستان‌سرایی برای اقتصاد اما، ادبیات خشک و بی‌روحی قرار دارد که درک آن از حوصله مردم خارج است... هراری معتقد است داستان‌سرایی موفق «میلیون‌ها غریبه را قادر می‌کند با یکدیگر همکاری و در جهت اهداف مشترک کار کنند»... اقتصاددانان باید داستان‌های علمی-تخیلی بخوانند ...
خاطرات برده‌ای به نام جرج واشینگتن سیاه، نامی طعنه‌آمیز که به زخم چرکین اسطوره‌های آمریکایی انگشت می‌گذارد... این مهمان عجیب، تیچ نام دارد و شخصیت اصلی زندگی واش و راز ماندگار رمان ادوگیان می‌شود... از «گنبدهای برفی بزرگ» در قطب شمال گرفته تا خیابان‌های تفتیده مراکش... تیچ، واش را با طیف کاملی از اکتشافات و اختراعات آشنا می‌کند که دانش و تجارت بشر را متحول می‌کند، از روش‌های پیشین غواصی با دستگاه اکسیژن گرفته تا روش‌های اعجاب‌آور ثبت تصاویر ...
به قول هلدرلین، اقامت انسان در جهان شاعرانه است... شعر در حقیقت تبدیل ماده خامی به نام «زبان»، به روح یا در حقیقت، «شعر» است. بنابراین، شعر، روح زبان است... شعر است که اثر هنری را از اثر غیرهنری جدا می‌کند. از این نظر، شعر، حقیقت و ذات هنرهاست و اثر هر هنرمند بزرگی، شعر اوست... آیا چنان‌ که می‌گویند، فرازهایی از بخش نخست کتاب مقدس مسیحی که متکی بر مجموعه کتب مقدس یهودیان، یعنی تنخ است، از اساطیر شفاهی رایج در خاور نزدیک اخذ شده یا خیر؟ ...
یک تنش مفهومی هست بین «نامکان بودن» و «مکان سعادتمند». این می‌تواند پارادوکس معنایی ایجاد کند که قرار نیست جایی وجود داشته باشد که سراسر فضیلت باشد... با پیدا شدن امریکا ما با یک زمین جدید روبه‌رو هستیم... ایده رمانتیک امرسون این است که ما یک سه‌گانه داریم: خود، جامعه و طبیعت. زمانی ما می‌توانیم به تعالی برسیم که وحدتی ارگانیک بین اینها شکل بگیرد... اگر آلن‌پو به خود حمله می‌کند و نشان می‌دهد این خود نه می‌تواند وحدت‌بخش باشد و نه خود وحدت دارد‌، کار ملویل حمله به ضلع طبیعت است ...