بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ تنها از سوریه بیش از ۱ میلیون نفر راهی اروپا شده‌اند. عراق با ۳۶۱ هزار، ایران با ۱۳۲ هزار و ترکیه با ۵۸ هزار پناهجو بیشترین پناهجویان خاورمیانه را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهایی که هرکدام به نوعی با جنگ، مشکل اقتصادی، استبداد سیاسی و نابرابری جنسیتی روبه‌رو هستند. بسیاری از پناهجویان در این سال‌ها در راه رسیدن به مقصد در دریا غرق شده‌اند. آن‌ها که در جست‌وجوی دیاری امن و آرام به دریا زدند، هرگز بازنگشتند و افسانه‌ی آزادی و برابری را به مرجان‌های دریایی گفتند. جیسون دیکایرس تیلور مجسمه‌ساز سرشناس بریتانیایی با مجسمه‌هایی از پناهجویان غرق‌شده یکی از زیباترین آثار تجسمی را برای افزایش آگاهی جامعه‌ی جهانی از وضعیت پناهجویان را خلق کرد. در این مجسمه‌ها، پناهجویانی را می‌بینیم که چمدان به دست همچنان در حال حرکت به سمت مقصد هستند بی‌آن‌که بدانند غرق شده و جان‌ خود را از دست داده‌اند.

جهان عجیب پناه‌جویان بی‌پناه | آرش محسنی [À l'abri de rien] نوشته‌ی اولیویه آدام [Olivier Adam]

کتاب «بی‌پناه» [À l'abri de rien] نوشته‌ی اولیویه آدام [Olivier Adam] نیز یکی از آثار هشداردهنده در مورد مشکلات پناه‌جویان در اروپاست. آدام با دقتی موشکافانه راوی رمانش را که زنی تنهاست با جهان غریب پناهجویان در فرانسه آشنا می‌کند. راوی که زنی افسرده و ملول از روزمرگی‌های زندگی خانه‌داری است، ناخواسته بر سر راه پناهجویانی قرار می‌گیرد که فرودست‌ترین و بی‌پناه‌ترین آدم‌های جامعه‌اند. آدم‌هایی ژنده‌پوش، لاغر و ضعیف که در خیابان‌های بارانی و شب‌های سرد پاریس راه می‌روند و چون اشباح مطرودی نغمه‌های دور دیارشان را سر می‌دهند. نویسنده بی‌آن‌که به دام سانتی‌مانتالیسم و افاضات شعارگون بیافتد تا از این رهگذر به حال پناه‌جویان دل بسوزاند، با چیره‌دستی تمام این حقیقت را پیش روی ما می‌گذارد که: همه‌ی ما بی‌پناه هستیم. ما به زیر این آسمان، هر رنگی که باشد، بی‌پناهیم. چه در خاورمیانه با رژیم‌های استبدادی‌ و قوانین ضد انسانی‌اش، چه در خانه‌ای امن در ایالات متحده و چه در خیابان‌های شلوغ پاریس. همین که نمی‌دانیم این‌جا چه می‌خواهیم، نمی‌دانیم با وقت‌مان چه کنیم و نمی‌دانیم چه چیزی آرام‌مان می‌کند، بی‌پناهیم. این حقیقتی است که قهرمان داستان به خوبی آن را می‌داند. او از درون رنج می‌کشد و اگر بالیدن بچه‌هایش نباشد شاید نتواند به زندگی‌اش پایان ندهد.

آدام به زیرکی فاصله‌ی بین پناهجو و شهروند عادی را برمی‌دارد. او این کار را بدون هیاهو و در سکوت کامل انجام می‌دهد. کاری می‌کند که خواننده پا به پای راوی در این حقیقت انسانی شریک بشود که آدم‌ها چه بخواهیم و چه نخواهیم با هم برابرند. آن‌که وطن و زندگی پیشین خودش را به اجبار رها کرده و در غربت بی‌رحم آوارگی می‌کشد با شهروندی اروپایی که از حقوق انسانی برخوردار است، حق اعتراض دارد و از جانب حکومت و جامعه مورد احترام است برابر است. بله می‌توان در حوزه‌ی اخلاقیات این مسئله را اثبات کرد و درباره‌ی ضرورت آن سخن‌ها راند اما نکته‌ی مهم کتاب که تفاوتی اساسی بین نگرش‌های گوناگون ایجاد می‌کند این است که آدام شباهت و یک‌سانی را به خاطر بی‌پناهی و شراکت در کشیدن سبکی تحمل‌ناپذیر بار هستی می‌داند. او در توصیف حالات قهرمان داستان به این مورد توجه ویژه نشان داده و با نادیده‌انگاشتن کلیاتی که فریبنده و جعلی‌اند، به جزئیاتی می‌پردازد که حقایقی بزرگ را با خود حمل می‌کنند:

«توی پارک چنباتمه زده بودم و با سرانگشت‌هایم گل و خاک خیس‌خورده را زیر و رو می‌کردم. انگشتم را به دهان بردم. خاک بی‌مزه و چسبناک بود و روی زبان و لای دندان‌هایم چسبیده بود. آن را جویدم و روی سینه‌ام صلیب کشیدم. نمی‌دانم این حرکات چه معنایی برای من داشتند. گمان می‌کنم یک‌جور دعای آدم‌های بی‌دین بود. چیزی که وقتی مطمئن بودم قرار است بمیرم یا بلایی سرم بیاید، می‌توانست نجاتم دهد. آن شب با دست‌هایی که زیر ناخن‌هایش از گل سیاه شده بودند، توی سالن خوایبدم…» تصویری که آدام از درماندگی و احساس شکست می‌دهد، تنها مربوط به وضعیت پناهجویان نیست. او به تاکید بسیار چنین توصیفاتی را در مورد قهرمان داستان و دیگر شخصیت‌ها به کار می‌برد تا آن‌ها را از پرده‌ی تعاریف باسمه‌ای بیرون بکشد و به خواننده نشان بدهد که تفاوتی بین رنج‌ها نیست. همه رنج می‌کشند. حتا کسی که کنار شومینه در مبل نرم و گرمش لمیده و دارد فنجان قهوه‌اش را در زمینه‌ی موسیقی دل‌نوازی جرعه‌جرعه می‌نوشد. همه در این تارهای نامرئی و چسبناک گیر افتاده و بی‌پناهیم پس بهتر است کنار هم باشیم.

اولیویه آدام زاده‌ی ۱۹۷۴ از داستان‌نویسان مهم نسل تازه‌ی ادبیات فرانسه است که آثارش چه در جغرافیای فرانسه‌زبان چه بیرون آن با اقبال خوبی روبه‌رو بوده است. رمان بی‌پناه یکی از ستایش‌شده‌ترین آثار اوست که در سال ۲۰۰۷ آن را منتشر کرد و در کوتاه‌زمان نسخه‌ی سینمایی‌اش نیز ساخته شد. پیش از این نشر چشمه مجموعه داستان به هم‌پیوسته‌ی «گذر از زمستان» را از آدام منتشر کرده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...