بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ تنها از سوریه بیش از ۱ میلیون نفر راهی اروپا شده‌اند. عراق با ۳۶۱ هزار، ایران با ۱۳۲ هزار و ترکیه با ۵۸ هزار پناهجو بیشترین پناهجویان خاورمیانه را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهایی که هرکدام به نوعی با جنگ، مشکل اقتصادی، استبداد سیاسی و نابرابری جنسیتی روبه‌رو هستند. بسیاری از پناهجویان در این سال‌ها در راه رسیدن به مقصد در دریا غرق شده‌اند. آن‌ها که در جست‌وجوی دیاری امن و آرام به دریا زدند، هرگز بازنگشتند و افسانه‌ی آزادی و برابری را به مرجان‌های دریایی گفتند. جیسون دیکایرس تیلور مجسمه‌ساز سرشناس بریتانیایی با مجسمه‌هایی از پناهجویان غرق‌شده یکی از زیباترین آثار تجسمی را برای افزایش آگاهی جامعه‌ی جهانی از وضعیت پناهجویان را خلق کرد. در این مجسمه‌ها، پناهجویانی را می‌بینیم که چمدان به دست همچنان در حال حرکت به سمت مقصد هستند بی‌آن‌که بدانند غرق شده و جان‌ خود را از دست داده‌اند.

جهان عجیب پناه‌جویان بی‌پناه | آرش محسنی [À l'abri de rien] نوشته‌ی اولیویه آدام [Olivier Adam]

کتاب «بی‌پناه» [À l'abri de rien] نوشته‌ی اولیویه آدام [Olivier Adam] نیز یکی از آثار هشداردهنده در مورد مشکلات پناه‌جویان در اروپاست. آدام با دقتی موشکافانه راوی رمانش را که زنی تنهاست با جهان غریب پناهجویان در فرانسه آشنا می‌کند. راوی که زنی افسرده و ملول از روزمرگی‌های زندگی خانه‌داری است، ناخواسته بر سر راه پناهجویانی قرار می‌گیرد که فرودست‌ترین و بی‌پناه‌ترین آدم‌های جامعه‌اند. آدم‌هایی ژنده‌پوش، لاغر و ضعیف که در خیابان‌های بارانی و شب‌های سرد پاریس راه می‌روند و چون اشباح مطرودی نغمه‌های دور دیارشان را سر می‌دهند. نویسنده بی‌آن‌که به دام سانتی‌مانتالیسم و افاضات شعارگون بیافتد تا از این رهگذر به حال پناه‌جویان دل بسوزاند، با چیره‌دستی تمام این حقیقت را پیش روی ما می‌گذارد که: همه‌ی ما بی‌پناه هستیم. ما به زیر این آسمان، هر رنگی که باشد، بی‌پناهیم. چه در خاورمیانه با رژیم‌های استبدادی‌ و قوانین ضد انسانی‌اش، چه در خانه‌ای امن در ایالات متحده و چه در خیابان‌های شلوغ پاریس. همین که نمی‌دانیم این‌جا چه می‌خواهیم، نمی‌دانیم با وقت‌مان چه کنیم و نمی‌دانیم چه چیزی آرام‌مان می‌کند، بی‌پناهیم. این حقیقتی است که قهرمان داستان به خوبی آن را می‌داند. او از درون رنج می‌کشد و اگر بالیدن بچه‌هایش نباشد شاید نتواند به زندگی‌اش پایان ندهد.

آدام به زیرکی فاصله‌ی بین پناهجو و شهروند عادی را برمی‌دارد. او این کار را بدون هیاهو و در سکوت کامل انجام می‌دهد. کاری می‌کند که خواننده پا به پای راوی در این حقیقت انسانی شریک بشود که آدم‌ها چه بخواهیم و چه نخواهیم با هم برابرند. آن‌که وطن و زندگی پیشین خودش را به اجبار رها کرده و در غربت بی‌رحم آوارگی می‌کشد با شهروندی اروپایی که از حقوق انسانی برخوردار است، حق اعتراض دارد و از جانب حکومت و جامعه مورد احترام است برابر است. بله می‌توان در حوزه‌ی اخلاقیات این مسئله را اثبات کرد و درباره‌ی ضرورت آن سخن‌ها راند اما نکته‌ی مهم کتاب که تفاوتی اساسی بین نگرش‌های گوناگون ایجاد می‌کند این است که آدام شباهت و یک‌سانی را به خاطر بی‌پناهی و شراکت در کشیدن سبکی تحمل‌ناپذیر بار هستی می‌داند. او در توصیف حالات قهرمان داستان به این مورد توجه ویژه نشان داده و با نادیده‌انگاشتن کلیاتی که فریبنده و جعلی‌اند، به جزئیاتی می‌پردازد که حقایقی بزرگ را با خود حمل می‌کنند:

«توی پارک چنباتمه زده بودم و با سرانگشت‌هایم گل و خاک خیس‌خورده را زیر و رو می‌کردم. انگشتم را به دهان بردم. خاک بی‌مزه و چسبناک بود و روی زبان و لای دندان‌هایم چسبیده بود. آن را جویدم و روی سینه‌ام صلیب کشیدم. نمی‌دانم این حرکات چه معنایی برای من داشتند. گمان می‌کنم یک‌جور دعای آدم‌های بی‌دین بود. چیزی که وقتی مطمئن بودم قرار است بمیرم یا بلایی سرم بیاید، می‌توانست نجاتم دهد. آن شب با دست‌هایی که زیر ناخن‌هایش از گل سیاه شده بودند، توی سالن خوایبدم…» تصویری که آدام از درماندگی و احساس شکست می‌دهد، تنها مربوط به وضعیت پناهجویان نیست. او به تاکید بسیار چنین توصیفاتی را در مورد قهرمان داستان و دیگر شخصیت‌ها به کار می‌برد تا آن‌ها را از پرده‌ی تعاریف باسمه‌ای بیرون بکشد و به خواننده نشان بدهد که تفاوتی بین رنج‌ها نیست. همه رنج می‌کشند. حتا کسی که کنار شومینه در مبل نرم و گرمش لمیده و دارد فنجان قهوه‌اش را در زمینه‌ی موسیقی دل‌نوازی جرعه‌جرعه می‌نوشد. همه در این تارهای نامرئی و چسبناک گیر افتاده و بی‌پناهیم پس بهتر است کنار هم باشیم.

اولیویه آدام زاده‌ی ۱۹۷۴ از داستان‌نویسان مهم نسل تازه‌ی ادبیات فرانسه است که آثارش چه در جغرافیای فرانسه‌زبان چه بیرون آن با اقبال خوبی روبه‌رو بوده است. رمان بی‌پناه یکی از ستایش‌شده‌ترین آثار اوست که در سال ۲۰۰۷ آن را منتشر کرد و در کوتاه‌زمان نسخه‌ی سینمایی‌اش نیز ساخته شد. پیش از این نشر چشمه مجموعه داستان به هم‌پیوسته‌ی «گذر از زمستان» را از آدام منتشر کرده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...