گفت‌وگو با فردریک بکمن | زهرا نوروزی | شهروند


نخستین رمان‌های شما، «مردی به نام اوه» و «مادربزرگ سلام رساند و گفت متأسف ‏است» [My grandmother asked me to tell you she's sorry] هر دو شخصیت‌هایی پیچیده با اعماق پنهان معرفی می‌کنند. از نوشتن کدام ‏شخصیت (در رمان‌های گذشته یا آینده) بیشتر لذت بردید و چرا؟


مادربزرگ سلام رساند و گفت متأسف است My grandmother asked me to tell you she's sorry

فکر می‌کنم همیشه به شخصیتی که درحال حاضر می‌نویسم علاقه دارم. باید به این ‏صورت باشد، شاید شبیه یک رابطه باشد، شما حتما عاشق کسی هستید که هم‌اکنون با او به سر ‏می‌برید. هنوز هم می‌توانید با شخصیت‌های قدیمی دوست باشید، اما باید سرمایه، وقت و توجه ‏خود را در اختیار شخصی که همین حالا با او هستید بگذارید.صادقانه بگویم، ‏احساسات من در مورد شخصیت‌ها تا جایی پیش می‌رود که تقریباً کاراکترهای کتاب‌های قدیمی‌ام ‏را کمی فراموش می‌کنم، زیرا بیش از حد در «حال حاضر» سرمایه‌گذاری می‌کنم.‏
گاهی مردم سوالاتی جزئی درباره کتاب‌های قبلی‌ام می‌پرسند و باید جواب بدهم. «یادم ‏نمی‌آید، باید آنچه را نوشته‌ام دوباره بخوانم.» به این معنی نیست که به شخصیت‌های قدیمی ‏اهمیت نمی‌دهم، واقعاً این کار را می‌کنم، اما شخصیت‌های حاضر، همه وجود مرا فراگرفته‌اند؛ ‏افکار و احساسات و خاطرات و برنامه‌هایم را. تجربه من این است که هر وقت کتابی مثل این می‏نویسم و هرچه دارم در اختیار کاراکترها می‌گذارم، شخصیت‌ها برای من واقعی می‌شوند. آنها را ‏واقعی می‌دانم؛ به همین دلیل بیشتر به‌عنوان مستند، نسبت به کتاب‌های قدیمی خود عکس‏العمل نشان می‌دهم. گویی با شخصی واقعی مصاحبه کرده‌ام، یک کتاب در موردش نوشتم، بعد ‏این شخص دیگر بدون من به زندگی خود ادامه داده است.‏

وقتی داستان شروع می‌شود، السا در زندگی خود دو ابرقهرمان دارد - مادربزرگش و ‏هری پاتر- گرچه ممکن است چند تای دیگر نیز رفته رفته به اینها اضافه کند. وقتی ‏جوان‌تر بودید، ابرقهرمان‌های شما چه کسانی بودند؟
من ورزش را دوست داشتم؛ بزرگ‌ترین جهانی بود که برای خود شبیه‌سازی می‌کردم. به نظر من ‏ورزش هم مثل ادبیات یا فیلم‌های طنز، نوعی فرار است: شما پا به جایی می‌گذارید که همه چیز ‏ساخته شده اما وانمود می‌کنیم واقعی است، تظاهر می‌کنیم مهم است؛ احساسات واقعی ‏خود را در آن سرمایه‌گذاری می‌کنیم. بعد تصمیم می‌گیریم که نمی‌خواهیم همه چیز فرو بریزد. ‏‏«جنگ ستارگان» و «ارباب حلقه‌ها» بدون تماشاگر به هیچ جا نمی‌رسیدند؛ فوتبال هم همین‌طور ‏است. همه اینها تظاهر می‌کنند و در اعماق وجود خود این را می‌دانیم، اما به‌عنوان انسان به آن ‏نیاز داریم. وقتی در مورد مدل روانشناختی «سلسله‌مراتب نیازهای مزلو» صحبت می‌کنم که در ‏آن نیازهای انسانی مانند «غذا»، «مسکن»، «دوستی» و غیره در یک هرم آمده‌اند، همیشه از ‏اینکه «تخیل» هرگز در آن ذکر نشده است، تعجب می‌کنم. همه آنهایی که تا به حال دیده‌ام ‏چیزی در سر دارند که کاملاً ساختگی است و به‌طور قطع برایشان مسأله‌ای حیاتی محسوب ‏می‌شود. می‌تواند فیلم، کتاب، ورزش، موسیقی یا هر چیز دیگری باشد. نمی‌دانم آیا جواب سوال ‏شما را دادم یا نه. اما اگر این‌طور نیست، به «آسترید لیندگرن» پاسخ می‌دهم؛ نویسنده محبوب ‏من است. اگر او را دوست نداشته باشید، من و شما به هیچ وجه چیز مشترکی در زندگی نداریم.‏

یکی از شخصیت‌های مورد علاقه من در این رمان «پرستار» شجاع و بیسکویت‌خور ‏داستان است. ‏
خب این مرد، پرستار است. پرستارها همان‌طور که به نظر می‌رسند، هستند. مثل این است که ‏بپرسیم «اسب چگونه به نظر می‌رسد؟» این کاراکتر، کرگدن لاغر یا میمون خیلی بزرگ یا مار ‏پشمالو نیست. فقط یک اسب است... واقعاً می‌خواستم جوری بنویسم که هر خواننده‌ای بتواند با ‏او درگیر و وارد هویتش شود. می‌خواستم مردم را وادار کنم از تخیل خود استفاده کنند. البته ‏خلاف خواست من شد، زیرا حالا بیش از ٣٠گفت‌وگو از طریق ایمیل‌های مختلف با مردمِ ‏حداقل ٦شهرستان مختلف داشته‌ام که برایم نوشته‌اند: «سگ‌ها نمی‌توانند شکلات بخورند؛ ‏اگر بخورند می‌میرند.» آن‌وقت جواب می‌دهم: «خب این سگ نیست.» آن‌وقت پاسخ می‌دهند: ‏‏«سگ‌ها نمی‌توانند شکلاتِ مورون بخورند.» بعد من جواب می‌دهم: «خب این کاراکتر پرستار ‏است، نه سگ.» آن‌وقت به من می‌گویند: «شما هیچی از سگ‌ها نمی‌دانید؛ آنها آلرژی دارند...» ‏بعد دوباره جواب می‌دهم: «این سگی ناوارد نیست؛ پرستاری ناشی است.»‏

مادربزرگ السا مسئول خلق وحشتناک‌ترین افسانه‌ها و بسیاری از سلسله‌های ‏پادشاهی است. به‌عنوان یک بزرگسال آیا هنوز هم افسانه‌ها جایگاه ویژه‌ای در قلب شما ‏دارند؟
فکر می‌کنم هر فرد بالغی که مکان ویژه‌ای برای افسانه‌ها ندارد، نیاز به کمک دارد.‏

درحال حاضر روی چه کتابی کار می‌کنید؟ می‌توانید کمی در مورد آن به ما بگویید؟
در حال نوشتن کتابی هستم که تا پاییز امسال در سوئد منتشر می‌‎شود. به گفته کسانی که آن را ‏خوانده‌اند، از کتاب‌های قبلی‌ام، بسیار جدی‌تر است. طنز کمتری و داستان بیشتری دارد و شاید ‏کمی غم‌انگیزتر باشد. متفاوت است. بنابراین ممکن است همه از آن متنفر شوند؛ نمی‌دانم. اما این ‏همان چیزی است که می‌خواستم الان بنویسم و فکر کردم حالا که ناشران واقعاً می‌خواهند ‏کتاب‌های مرا منتشر کنند، باید از این فرصت استفاده کنم. از آنجا که به محض اینکه بفهمند، ‏همه چیز تغییر خواهد کرد، واقعاً نمی‌دانم اینجا چه کار می‌کنم.‏

حالا چند سوال کوتاه جنجال‌برانگیز؛ کتاب الکترونیکی یا کتاب واقعی؟
برایم فرقی نمی‌کند. کتاب‌های چاپی زیادی می‌خوانم، بسیاری دیگر را در تلفن همراه خود می‌‏خوانم. دو فرزند دارم و وقت انتخاب نحوه خواندن را ندارم. اگر بتوانم کتاب بخوانم، هر جوری ‏شده می‌خوانم. ‏

ادبیات داستانی یا غیرداستانی؟
داستانی. همین. به اندازه کافی واقعیت در خود واقعیت وجود دارد.‏

خرید آنلاین یا خرید از کتابفروشی؟
خرید از کتابفروشی.‏

نشانه‌گذاری یا تا زدن صفحه‌ای از کتاب؟
تا زدن کتاب.‏

بیبلیوبث

................ هر روز با کتاب ...............

مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...