رمانی علیهِ بی‌عدالتیِ سیستماتیک | اعتماد


جرج برنارد شاو نمایش‌نامه‌نویس و نویسنده برنده نوبل ادبیات می‌گفت، هنگامی که مردم از من می‌پرسند در طول عمر طولانی‌ام چه اتفاقاتی افتاده است، آنها را به مقالات روزنامه‌ها و مقامات ارجاع نمی‌دهم، بلکه می‌گویم رمان‌های آپتون سینکلر [Upton Sinclair] را بخوانند. رمان «جنگل»[The jungle] شاخص‌ترین اثر آپتون سینکلر است که به‌تازگی در بخش کلاسیک نشر پنگوئن منتشر شده و ترجمه فارسی آن نیز با عنوان «سلاخ‌خانه شیکاگو» توسط یوسف کارگر از سوی نشر رایبد منتشر شده است.



از این اثر به‌عنوان یکی از قوی‌ترین، بحث‌برانگیزترین و ماندگارترین رمان‌هایی یاد می‌شود که تاکنون به منظور افشای بی‌عدالتی اجتماعی در ایالات متحده آمریکا منتشر شده است.

آپتون سینکلر (1968-1878) در خانواده‌ای فقیر در بالتیمور متولد شد و پدرش مشروب‌فروشی دائم‌الخمر بود. او در پانزده‌سالگی شروع کرد به نوشتن مجموعه‌ای از رمان‌های ده‍سنتی تا هزینه تحصیلش در سیتی‌کالج نیویورک را بپردازد، و بعداً برای کار دانشجویی در کالج کلمبیا پذیرفته شد. او در طول اقامتش در آنجا چندین رمان منتشر کرد، که «سلاخ‌خانه شیکاگو» (1906) به موفقیت بسیاری دست یافت. این رمان کیفرخواست کوبنده‌ای از وضعیتِ بدِ شرایط کاری و بهداشتی صنعتِ بسته‌بندی گوشت شیکاگو بود. سینکلر پس از اتلاف وقت در عرصه سیاست، به رمان‌نویسی بازگشت و برای روایتش از تسخیر آلمان توسط نیروهای نازی در رمان «دندان‌های اژدها» (1942)، جایزه پولیتزر را دریافت کرد.

«سلاخ‌خانه شیکاگو» به‌دلیل تلاش‌هایش برای افشای فساد در دولت و تجارت در اوایل قرن بیستم شناخته می‌شود. سینکلر در سال 1904 برای نوشتن گزارشی در روزنامه سوسیالیستی «اَپیل تو ریزن»، به مدت هفت هفته در کارخانه‌های بسته‌بندی گوشت انبارهای شیکاگو به صورت ناشناس مشغول به کار بود. این گزارش در سال 1905 به صورت سریالی در روزنامه منتشر شد و بعداً در سال 1906 در قالب کتاب به چاپ رسید.

این کتاب فقر طبقه کارگر، عدم حمایت اجتماعی، شرایط سخت و ناخوشایند زندگی و کار و احساس درماندگی در میان بسیاری از کارگران را به تصویر می‌کشد. این عناصر با فساد ریشه دار افراد در مقام قدرت در تقابل هستند. جک لندن، از نویسندگان معاصر سینکلر در نقد این کتاب آن را «کلبه عمو تامِ بردگیِ روزمُزد» نامید. هدف اولیه سینکلر از توصیف صنعت گوشت و شرایط کاری آن، پیشبرد سوسیالیسم در ایالات متحده بود. بااین‌حال، برجسته‌ترین تأثیر رمان در آن زمان، برانگیختن خشم عمومی نسبت به بخش‌هایی بود که نقض‌های بهداشتی و اقدامات غیربهداشتی در صنعت بسته‌بندی گوشت آمریکا را در اوایل قرن بیستم افشا می‌کرد، که منجر به اصلاحات بهداشتی از جمله قانون بازرسی گوشت شد.

«هرروزه در نیویورک، 4 میلیون اردک، 5 میلیون خوک و دو هزار کبوتر را به خوشایند میرایان سلاخی می‌کنند/ یک میلیون گاو، یک میلیون بره و دو میلیون خروس که با ارواح‌شان آسمان را تیره می‌کنند.» (فدریکو گارسیا لورکا) همان‌طور که لورکا می‌گوید، در ابتدا خواننده فکر می‌کند هدف کتاب سینکلر، برانگیختن برآشفتگی است؛ برآشفتگی نوعی خشم است و مانند همه انواع آن، می‌تواند به طرز عجیبی لذت‌بخش باشد. درست است که خشم همیشه نوعی نارضایتی را در خود دارد، اما می‌تواند احساس فوق‌العاده نشاط‌آوری را نیز القا کند - این حس که ما به‌طور مسلم برحق هستیم و مخالفان ما به‌طور مسلم در اشتباهند. از ترکیب این برآشفتگی و برتریِ اخلاقی حسِ خودبینی حاصل می‌شود؛ چراکه ما از جانب دیگران نسبت به مسائلی که بر شخص ما تأثیر نمی‌گذارند احساس برآشفتگی می‌کنیم؛ بنابراین قادریم از خودمان رضایت داشته باشیم که هرگز چنین کارهای فاحشی انجام نخواهیم داد. با در نظرگرفتن میزان زودگذربودن برآشفتگی عمومی و نادربودن اینکه به عملی منجر شود، می‌توان گفت که برآشفتگی عمدتاً به منظور بیان خویش آغاز می‌گردد، تا بتوانیم به‌طور مکرر به خود یادآوری کنیم که ما افرادی شرور نیستیم، چراکه افراد شرور قادر نیستند به‌خاطر ناعدالتی‌هایی که بر افرادی بیگانه تحمیل شده است، تا این حد برآشفته شوند.

آپتون سینکلر هفت هفته در صنعت بسته‌بندی گوشت در شیکاگو کار کرد و رمانی درمورد این تجربه نوشت. او به‌عنوان سوسیالیستی متعهد و مغرور در تلاش بود تا آگاهی عمومی درمورد شرایط وحشتناک کارگران فقیر را افزایش دهد؛ همان‌طور که جک لندن درباره این کتاب گفته بود، «کلبه عمو تامِ بردگی روزمُزد» را بنویسد. این کتاب منجر به برآشفتگی بسیاری شد، اما نه به دلایلی که موردنظر سینکلر بود. عموم مردم این کتاب را گزارشی افشاگرانه درمورد شرایط غیربهداشتی کارخانه‌های گوشت تعبیر کردند و درنتیجه قوانینی وضع شدند که صرفاً به رفع این مشکل می‌پرداختند. به گفته خود سینکلر، «من قلب مردم را نشانه گرفتم و به طور تصادفی به شکمِ آنها ضربه زدم.» این امر یکی از وقایع طعنه‌آمیز تاریخ است که شما را به خنده یا گریه وامی‌دارد: کتابی که هدفش عمومی‌کردن وضعیت اسفناک کارگران تهی‌دست بود، تنها بر نحوه تاثیر شرایط کاری بر زندگی طبقه متوسط تأثیر گذاشت.



تقریباً تا اواسط کتاب، ممکن است به این نتیجه برسیدکه این اثر،گزارش ژورنالیستی بی‌نقص اما رمانی در حد متوسط است. اما نیمه دوم داستان باعث می‌شود در تفکرتان تجدیدنظر کنید: این اثر، رمانی بسیار شگفت‌انگیز نیز هست. این نکته حائز اهمیت بسیاری است؛ چراکه داستان‌نویسی از نقاط قوت سینکلر نیست. شخصیت‌های او اکثراً تک‌بعدی و ایستا هستند. در این کتاب، صرفاً برای ایجاد حس ترحم نوشته شده‌اند. افزون بر این، آنها هرگز حس زندگی ندارند، چراکه سینکلر تقریباً هیچ دیالوگی در رمان خود نمی‌نویسد. در نیمه اول، زمانی که شخصیت‌های اصلی داستان در انبارها مشغول به کار هستند، طرح داستان به‌طرز ملالت‌آوری قابل پیش‌بینی است و اوضاع همواره بد و بدتر می‌شود. همان‌گونه که شکسپیر به ما گوشزد می‌کند، هربار که به خود می‌گوییم «این بدترین حالت ممکن است»، اوضاع بدتر از آن نیز رخ می‌دهند. اما پس از آن‌که شخصیت اصلی داستان ما، یورگیس، در‌نهایت کارخانه‌های گوشت را ترک می‌کند، رمان رنگ‌وبوی تازه‌ای به خود می‌گیرد. اوضاع در اکثر مواقع هم‌چنان بدتر می‌شوند، اما شاهد برخی وارونگی‌های شگفت‌انگیز و ماجراجویی‌های هیجان‌انگیز هستیم.

درهرصورت این کتاب در درجه اول یک اثرِ ژورنالیستی است و در آن سطح به موفقیت دست می‌یابد. سینکلر نویسنده‌ای زبردست است و با دقتی فوق‌العاده زبان را به کار می‌برد. توصیفات او واضح و دقیق است و آنچه که توصیف می‌کند فراموش‌نشدنی است. تصویری که او از فقر شدید و یاس و ناامیدی مردم که از آن حاصل می‌شود، تقریباً همانند آثار داستایفسکی زننده و مهیب است. او برخلاف داستایفسکی به روشنی اذعان می‌کند که این مشکلات ریشه‌های سیستماتیک و اجتماعی دارند – که در آن افراد شایسته و سختکوش ممکن است بدون هیچ راه گریزی در دامی اقتصادی بیفتند. او نشان می‌دهد که چرا و چگونه فقرای کارگر تنها در تئوری آزاد هستند و ستم‌دیدگان و استثمارشدگان عملاً تحت تملکِ روسای خود. باید گفت که توصیف‌های او از فرآیندهای کارخانه به‌طور غریزی منزجرکننده است؛ آنقدر منزجر‌کننده که کمی حواس را از پیام سینکلر منحرف می‌کند. کارخانه گوشت استعاره مرکزی کتاب است: کشتارگاهی غول‌پیکر که در آن حیوانات بدبخت جمع و قصابی می‌شوند؛ همان‌طور که در پایان کتاب مشخص می‌شود، به‌سختی می‌توان گفت که کارگران تهی‌دست در وضعیت بهتری از آن حیوانات هستند.

در پایان رمان، سینکلر با موفقیت حسِ برآشفتگیِ منطقی را در خوانندگان ایجاد می‌کند؛ چراکه در برخی شرایط برآشفتگی تنها پاسخ منطقی است - بی‌عدالتی وحشتناک و ظلم غیرانسانی - و شرایط کار و زندگی در بخش بسته‌بندی گوشت یکی از آنها بود. سینکلر به‌جای موعظه، با بیان حقایق موفق به این امر می‌شود. او به شخصیت‌هایش بُعدِ احساسی نمی‌دهد یا در شرافت‌مندی آنها اغراق نمی‌کند. آنها افرادی عادی هستند و نواقصی دارند. او از واژگان نفرت‌انگیز یا زننده استفاده نمی‌کند و روایتش همانند دنیایی که توصیف می‌کند بی‌رحم و سرد است. این کتاب گواهی بر پتانسیل مثبتِ برآشفتگی است. جهان هم‌چنان به افشاگران بیشتری نیاز دارد، کاری که سنیکلر کرد، امروز بر عهده نسل‌های جدید است که بی‌عدالتی‌های سیستماتیک را فریاد بزنند.