دیکتاتوری به نام مردم اما بر مردم | میدان


داستان، داستان آشنایی برای ما است. در داستان «سور بز»، زندگی رهبری دیکتاتور به تصویر کشیده شده. رهبری که در زمان خودش یکی از بدنام‌ترین و فاسدترین دیکتاتورها بوده است. ۳۱ سال بر کشوری حاکم بوده و هر نوع مخالفتی را سرکوب می‌کرده است. اما «سوربز» تنها تصویرگر زندگی رهبری دیکتاتور نیست. کتاب بخش‌های مختلفی دارد و در هر بخش ماریو بارگاس یوسا نویسنده این کتاب، ما را وارد دنیای جدیدی می‌کند. یک‌بار زندگی دیکتاتور، بار دیگر زندگی مخالفین دیکتاتور و دستیارانش، قسمتی دیگر دختر سناتور کابرال و این روند تا پایان کتاب همین‌طور ادامه دارد و باعث می‌شود که حتی وقتی کتاب را بسته‌اید هم به روند داستان فکر کنید.

سور بز

تروخیو همان دیکتاتور فاسد و بدنام است که بارها در کتاب از سوی شخصیت‌های مختلف توصیف می‌شود اما دو توصیف عجیب به دل می‌نشیند؛ یکی آنجایی که یکی از شخصیت‌های کتاب او را «از دستیاران باکفایت شیطان» معرفی می‌کند و شخصیتی دیگر در وصف او می‌گوید: «تمام بلایایى که کشورش در طول تاریخ به‌واسطه اشغال شدنش توسط‌ هائیتی، تهاجم اسپانیا و آمریکا، جنگ‌هاى داخلی، نزاع بین فرقه‌ها و رهبرانشان تحمل کرده و تمام فجایع طبیعی، مثل زمین‌لرزه و توفان‌هاى ویرانگر که از آسمان و دریا و مرکز زمین بر مردم دومینیکن نازل شد، یک‌طرف و بلایى که تروخیو با استبداد خودش بر سر این کشور آورد، یک‌طرف.»

در هر فصل شما با برخی از جنایت‌های تروخیو آشنا می‌شوید و با جنبه‌های مختلف زندگی این دیکتاتور و خانواده‌اش روزهایتان را می‌گذرانید. در کتاب از چنبره زدن او و خانواده‌اش به روی منابع طبیعی و اقتصاد کشور به شکلی که اکثر مزارع دام‌پروری و کشاورزی، کارخانه‌ها، واردات و صادرات و… انحصار یا درصد زیادی از سهامشان متعلق به تروخیو و خانواده‌اش و در مواردی هم به وزرا و فرماندهان عالی‌رتبه ارتش است می‌خوانید. با رانت‌ها و زدوبند‌های اقتصادی که نتیجه‌اش در اختیار گذاشتن انحصار واردات کالا به اطرافیان دیکتاتور و فرزندانش آشنا می‌شوید. در کتاب از تجاوزها و بی‌بندوباری‌های خودش و پسرش و بلاهایی که سر مردم می‌آورده‌اند تا سازمان اطلاعات و قتل‌های زنجیره‌ای و کشتار مخالفان در خارج از کشور می‌خوانید. البته در جریان نوشتن نامه‌هایی دروغین از جانب خوانندگان ستون حرف مردم به روزنامه «ال کاربیه» که معروف به روزنامه‌ای که صدای حاکمیت بوده آشنا می‌شوید.

نکته عجیب دیگر درباره این کتاب، این است که نویسنده بارها و در بخش‌های مختلف درباره عشق ورزیدن مردم به رهبرشان نوشته است. مردمی که وقتی تروخیو را در کوچه و خیابان هنگام پیاده‌روی می‌بینند، برای او دست تکان می‌دهند و زنده‌باد تروخیو می‌گویند. آدم‌هایی که جلوی در خانه خود پلاکاردهایی با مضامین درود بر تروخیو نصب کرده‌اند. مردمانی که زیر بار ظلم و ستم هستند اما حاضرند ضربه شلاق را تحمل کنند چون فکر می‌کنند اگر تروخیو نباشد دیگر جاده‌هایشان آسفالت نمی‌شود و کاروکاسبی آن‌ها می‌خوابد و وضع از اینی که هست بدتر می‌شود. مردم دومینیکن به طرز عجیبی شیفته و وابسته آن کسی شده‌اند که گروگانشان گرفته است؛ «…بالاخره توانستی سر دربیاوری که چطور میلیون‌ها آدم، له شده زیر بار تبلیغات و نبود اطلاعات، خو کرده به توّحش به زور تلقین و انزوا، محروم از اراده آزاد و حتّی کنجکاوی، به سبب ترس و عادت به بردگی و چاپلوسی، قادر بودند «تروخیو» را پرستش کنند. نه اینکه فقط از او بترسند. بلکه دوستش داشته باشند، همان‌طور که بچه‌ها بالاخره دلبسته پدر و مادر مقتدر می‌شوند. به خودشان می‌باورانند که شلاق و کتک به صلاحشان است، محض خیرخواهی است.»

یکی از بخش‌های عجیب ترسناک این کتاب صحنه‌ای است که به طرز واقعی با جزئیات تمام توسط یوسا به تصویر کشیده شده و آن‌هم مربوط به «اورانیا» دختر چهل و نه ساله‌ مجرد «سناتور کابرال» می‌شود که در چهارده‌سالگی توسط پدرش به رهبر دومینیکن هدیه می‌شود و مورد تجاوز قرار می‌گیرد. بخش دیگری هم که توسط یوسا به خوبی توصیف شده و این هم نشان‌دهنده تحقیق‌های مفصل او و نشستن پای صحبت آدم‌های آن زمان است، مربوط به شکنجه شدن مخالفین تروخیو است. صحنه‌هایی به شدت واقعی که با جزئیات توصیف شده است. برای مثال در جایی نوشته شده است: «برای آن‌که نگذارند بخوابد پلک‌هایش را با نوارچسب به ابروهاش چسبانده بودند. وقتی به‌رغم باز بودن چشم‌هاش به‌حال نیمه‌بیهوشی می‌افتاد با چماق بیس‌بال به‌جانش می‌افتادند. بارها موادی غیرخوارکی را توی دهانش تپاندند، گاه متوجه می‌شد که آنچه به‌خوردش می‌دهند مدفوع است و بالا می‌آورد. اما بعد از مدتی چنان سریع به موجودی غیرانسان بدل شد که هرچه را به‌دهانش می‌کردند فرو می‌داد. در مراحل اول که شکنجه با برق بود، رامفیس ازش بازجویی می‌کرد. یکسر پرسشی مشابه را تکرار می‌کرد تا ببیند به‌تناقض‌گویی می‌افتد یا نه.»

خوب است بدانید که عنوان کتاب از یک ترانه دومینیکنی گرفته شده که در آن روز سی‌ام ماه مه، روز مُردن تروخیو است. بخشی از این ترانه در ابتدای کتاب آمده است:
روز سور بُز، سیِ ماه مه
روز شادی و عیش مردمه
می‌ریزن بیرون همه از خونه
کوچه و بازار پر هیاهو، پر همهمه

کتاب را عبد‌الله کوثری ترجمه کرده و انتشارات علم آن را در ۶۲۴ صفحه منتشر کرده و این روزها با قیمت ۹۵ هزار تومان در بازار کتاب موجود است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...