بیتا ناصر | آرمان ملی


دنبال‌کنندگان مباحث سیاسی در جهان امروز، حتما با عبارت «راست افراطی» مواجه شده‌اند؛ مفهومی که صرف‌نظر از جغرافیا و انواع حکمرانی در کشورهای مختلف، به دغدغه‌ای جهانی تبدیل شده و چهره‌های سرشناسی آن را در سیستم‌های فکری متفاوت، بازتولید می‌کنند. «امروزه می‌توان ادعا کرد تقریباً هیچ نقطه‌ای در اروپا از رشد راست افراطی مصون نمانده است. در این بین در برخی کشورها همچون ایتالیا، مجارستان و لهستان آن‌ها به جایگاه‌های اجرایی در سطوح محلی و ملی هم راه یافته‌اند...» نشر لوگوس در ادامه روند انتشار آثار ترجمه‌ای در حوزه علوم انسانی و سیاسی، این‌بار کتاب «راست افراطی امروز» [The far right today] نوشته کاس موده [Cas Mudde] را منتشر کرده است. او نتایج پژوهش‌های درازدامن خود را به رشته‌ تحریر درآورده که در گفت‌وگو با محمد زندی، یکی از مترجمان این کتاب، بیشتر با آن آشنا می‌شویم:

لطفا در ابتدا کمی درباره سابقه‌تان در حوزه ترجمه توضیح دهید.
من دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته فلسفه هستم و در سال‌های اخیر علاوه بر فعالیت پژوهشی فردی و پژوهش‌هایی که برای بعضی مجموعه‌ها انجام داده‌ام، افتخار داشتم در حوزه ترجمه هم فعالیت کنم. در مجموع هشت ترجمه چاپ‌شده را در سابقه فعالیتم دارم که سه کتاب را به تنهایی ترجمه کرده‌ام و یکی از مترجمان در پنج کتاب دیگر بوده‌ام. حوزه ترجمه‌های من عمدتاً معطوف به اخلاق و فلسفه اخلاق بوده، به طوری که نیمی از ترجمه‌هایم مستقیماً به این حوزه مربوط هستند. همچنین به اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی پرداخته‌ام که از جمله ترجمه دو کتاب آقای کاس موده است.

کاس موده کیست و در این کتاب، به دنبال چه اهداف و رویکردهایی بوده است؟
موده، استاد دانشگاه جورجیا در ایالات متحده، یکی از چهره‌های سرشناس در حوزه پژوهش درباره جریان راست افراطی و پوپولیسم در سطح بین‌المللی است و این کتاب را می‌توان به درستی از جمله کتاب‌های مفید و مختصر در تحلیل راست افراطی دانست که از زمان انتشار مورد توجه قرار گرفته و به فاصله کوتاهی به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. این کتاب در واقع خلاصه سال‌ها پژوهش، از جمله مشاهدات دست اول موده، در این زمینه است. بسیاری از مخاطبان ایرانی به واسطه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، و تحولات سیاسی آن کشور با راست افراطی آشنا شده‌اند، اما با مطالعه این کتاب درمی‌یابیم که راست افراطی گسترده‌تر است و اهمیت آن در اروپا و نیز مثلاً در کشور روسیه بسیار بیشتر است.

لطفا به اختصار درباره فصل‌های مختلف کتاب بگویید.
این کتاب در حجم متناسب و به صورت جامع و با زبان ساده در ده فصل به بررسی ابعاد مختلف موج چهارم راست افراطی می‌پردازد که در قرن 21 شکل گرفته است. نویسنده در فصل اول تاریخچه این جریان را شرح می‌دهد که سه موج را پشت‌سرگذاشته و هم‌اکنون موج چهارم آن جریان دارد. موده مهم‌ترین مشخصه موج چهارم جریان راست افراطی را از حاشیه درآمدن آن و تبدیلش به یکی از جریان‌های اصلی سیاسی در کشورهای اروپایی می‌داند. او وقوع رخدادهایی مثل حملات 11 سپتامبر، بحران اقتصادی 2008 و بحران پناهجویی 2015 را در این تغییر و تحول مؤثر می‌شمارد. در فصل دوم ایدئولوژی راست افراطی و مضامین عمده در اندیشه رهبران و هواداران آن تشریح شده و در یک قسمت هم نویسنده به رابطه دین و ایدئولوژی راست افراطی پرداخته است. فصل سوم از سازمان‌بندی احزاب و گروه‌های راست افراطی سخن می‌گوید و در فصل چهارم انواع افراد مرتبط با جریان راست افراطی تحلیل و بررسی شده‌اند که شامل سه دسته است: رهبران، اعضا و فعالان و افرادی که به آنها رأی می‌دهند.

نویسنده در فصل پنجم انواع کنش‌های فعالان راست افراطی را تبیین می‌کند که از فعالیت‌های دموکراتیک و مسالمت‌آمیز مثل انتخابات و برپایی تظاهرات تا فعالیت‌های خشونت‌آمیز را دربرمی‌گیرد. این پنج فصل به خود راست افراطی نظر دارد و سه فصل بعد آن را در بافت سیاسی برمی‌رسد. فصل ششم به ریشه‌یابی علت شکل‌گیری و گسترش این تفکر و فعالیت‌های آن می‌پردازد و در فصل هفتم نتایج عملکرد رهبران و فعالان این جریان را در عرصه داخلی و خارجی کشورها می‌کاود. در فصل هشتم از واکنش‌های جریان‌های دیگر به جریان راست افراطی سخن می‌رود. در فصل نهم موده به مساله جنسیت و رابطه‌اش با ایدئولوژی و عملکرد رهبران و فعالان راست افراطی توجه می‌کند. در نهایت ایشان در فصل دهم دوازده تز را درباره موج چهارم راست افراطی بیان می‌کند که در واقع نتیجه‌گیری و جمع‌بندی مباحث کتاب است.

نظریه راست افراطی در جهان، چه خاستگاهی دارد و چرا اینقدر به آن توجه می‌شود؟
اگر نگاهی به رخدادهای معاصر در اروپا و دیگر کشورها بیندازیم متوجه رشد فزاینده تفکرات راست افراطی می‌شویم. هم‌اکنون میزان آرای احزاب و رهبران راست افراطی در بعضی کشورهای اروپایی از سایر احزاب بالاتر رفته و بسیاری از رقبای خود را پشت‌سر گذاشته‌اند. در حال حاضر در فرانسه، ایتالیا و آلمان فعالان این جریان توانسته‌اند از طریق سازوکار دموکراتیک به کرسی‌های نمایندگی برسند. آنچه اهمیت این جریان را برجسته می‌کند، از یکسو پیامدهای بین‌المللی سیاست‌های داخلی آنها و از سوی دیگر دیدگاه‌هایشان در سطح بین‌المللی است. نقش آنها در سیاست‌گذاری داخلی پیامدهای مهمی درباره دیگر مردم جهان دارد که مثلاً می‌توان به رویکرد مهاجرستیزانه و یا اسلام‌هراسانه آنها اشاره کرد که ناگزیر در سیاست‌گذاری مهاجرتی نقش مهمی ایفا می‌کند. همچنین فعالیت‌های آنها در سطح بین‌المللی که مثلاً می‌توان به مخالفت آنها با سازمان‌های بین‌المللی، مثل اتحادیه اروپا یا سازمان ملل، اشاره کرد. طبیعتاً این رویکردها اگر تقویت شوند پیامدهای مهمی به دنبال دارند.

با رشد تفکرات راست افراطی نوشته‌های زیادی در دفاع، نقد و تحلیل، و مخالفت با آن پدید آمد که از لحاظ کیفی در سطوح مختلفی هستند و نمی‌توان همه آنها را دارای ارزش یکسان دانست. بعضی از این آثار به فارسی ترجمه شده‌اند. مهم‌ترین امتیاز کتاب موده، که یکی از وجوه اهمیت آن برای مخاطب ایرانی هم هست، رویکرد تحلیلی به موضوع است. کوشش ایشان در جهت شناخت دقیق‌تر این جریان است و خود ایشان هم بیش از هر چیز بر برگردان دقیق اساسی‌ترین مفاهیم مورد نظرش تاکید داشت؛ از جمله تقسیم‌بندی بسیار مهم ایشان از جریان راست افراطی که در قالب دو اصطلاح radical right و extreme right بیان کرده است و مبنای تحلیل ایشان از این جریان است. متاسفانه می‌بینیم که در رسانه‌ها و حتی بعضا در آثار پژوهشی به صورت نادقیقی از مفاهیم استفاده می‌شود. به گمانم ترجمه آثاری از سنخ کتاب‌های موده برای ما مخاطبان ایرانی بسیار لازم است تا با تحلیل دقیق مفاهیم و کاربرد آنها آشنا شویم. هم در سطح بدنه جامعه و هم در سطح متولیان سیاست‌گذاری در کشور لازم است شناخت صحیح و دقیقی ازتحولات جهان امروز داشته باشیم.

مخاطبان این اثر چه اقشاری از جامعه می‌توانند باشند؟
همان‌طور که خود نویسنده هم در مقدمه‌اش گفته این کتاب در درجه اول برای مخاطبان غیردانشگاهی نوشته شده، گرچه بخش‌هایی از کتاب شامل مشاهدات دست اول مورد علاقه کارشناسان است. آقای موده مخاطبان کتابش را افرادی می‌داند که «پیگیر اخبارند، رشد راست افراطی برایشان اهمیت دارد، اما احساس می‌کنند که رسانه‌ها چنان که باید به این مساله نپرداخته‌اند و کتاب‌های دانشگاه و غیردانشگاهی موجود هم بیش از اندازه مغلق‌اند و یا زیاده‌گویی خسته‌کننده دارند.» البته این کتاب برای استادان دانشگاه و دانشجویان و سایر پژوهشگران حوزه مطالعات منطقه‌ای و سیاسی نیز یک منبع درجه اول است و همان‌طور که گفتم برای متولیان سیاست‌گذاری نیز بسیار می‌تواند مفید باشد. من در سال 1398 کتاب «پوپولیسم» نوشته موده و کریستووال روویرا کالتواسر را ترجمه کردم و همان زمان با آقای موده ارتباط برقرار کردم و ایشان را در جریان ترجمه کتاب قرار دادم.

او و آقای کالتواسر درخواست من برای نوشتن مقدمه‌ای بر ترجمه فارسی کتاب را پذیرفتند. بعد از آن بود که آقای موده پیشنهاد ترجمه کتاب «راست افراطی امروز» را مطرح کرد. فرایند شروع به کار ترجمه کتاب، به خاطر بعضی مسائل، به طول انجامید و در نهایت به همراه برادرم دست به کار ترجمه شدیم و دوست عزیز آقای دکتر نوربخش هم در همه مراحل و بازخوانی و ویرایش کار همراه ما بودند. ارتباط با آقای موده و توجهش به ترجمه کتاب بسیار برای ما دلگرم‌کننده بود و اگر ابهامی در متن بود از او می‌پرسیدیم. موده با وجود مشغله‌های فراوان همواره در سریع‌ترین زمان به ایمیل‌های بنده پاسخ می‌داد. انتشار ترجمه فارسی کتاب را هم در توییتر خود اطلاع‌رسانی کرد و تاکید داشت که حتماً نسخه‌ای از ترجمه فارسی را برایش ارسال کنم. تجربه این ارتباط صمیمانه با ایشان باعث شد که ترجمه این کتاب واقعاً برای من لذت‌بخش باشد.

آیا استقبال مخاطبان از زمان انتشار این کتاب، قابل قبول بوده است؟ و آیا ترجمه و انتشار اثر تازه‌ای را در دست دارید؟
خوشبختانه تا جایی که بازخوردها را دریافت کردم، استقبال خوبی از کتاب شده و مخاطبان گوناگونی از اقشار مختلف پیگیر این کتاب هستند. برای من جالب بود که در میان افرادی که با آنها در ارتباطم، افزون بر پژوهشگران و علاقه‌مندان به مطالعات منطقه‌ای و سیاسی، نوجوانان و جوانان و گروه‌های سنی دیگر به این موضوع توجه دارند و خواننده کتاب هستند. در حال حاضر چند مدخل از یک دانشنامه فلسفه اخلاق را، در کنار گروهی از مترجمان، ترجمه کرده‌ام که اکنون مراحل آماده‌سازی را می‌گذراند. با توجه به اولویت‌ها و نیازها نیز در حال گزینش منابعی برای ترجمه هستم.