آقای هالو در مأموریت ناممکن! | الف


در طول سالهای دور و نزدیک درباره کافکا کتابهای فراوانی نوشته شده، گذشته از آنها که به نقد آثار یا شرح زندگی او اختصاص داشته اند، آثاری هم بوده‌اند که برای معرفی کافکا و ایضا سبک نویسندگی و آثارش از زبان داستانی بهره گرفته‌اند و رمانهایی زندگی‌نامه‌ای خلق کرده‌اند.

 موآسیر اسکلیر [Moacyr Scliar] پلنگ‌های کافکا» [Kafkas Leoparden]

اما موآسیر اسکلیر [Moacyr Scliar] در کتاب «پلنگ‌های کافکا» [Kafkas Leoparden] قصد نوشتن درباره کافکا را نداشته است، بلکه از او به عنوان یکی از شخصیت‌های داستان استفاده کرده و به شکلی هوشمندانه تمهیداتی بکار برده که حضور کافکا در این رمان کارکردی چند وجهی به برای آن داشته باشد. شکی نیست که حضور کافکا به عنوان یک شخصیت در متن این رمان جذابیتی کنجکاوی برانگیز برای آن به همراه داشته است. از سوی دیگر نویسنده رمان حاضر با ارجاع به زبان پر از ایهام و استعاره کافکا موقعیتی کم و بیش ظنز آمیز را تدارک دیده است که به شکلی کلیدی از همان آغاز رمان سمت سوی داستان را تابع خود ساخته است.

داستان دو سطح دارد یکی در زمان حال می‌گذرد و دیگری در گذشته اما در هردوی آنها آنچه نقش تعیین کننده ای دارد تکه کاغذ کوچکی‌ست که جمله به خط کافکا روی آن نوشته شده. جمله ای که نماد متون تفسیرناپذیر (یا به عبارتی تفسیرپذیر به هزاران زبان!) است. به این ترتیب موآسیر اسکلیر تصویری دقیق از کافکا ارائه می‌کند و متن تفسیرناپذیر کافکا در دو مقطع زمانی موجب تصوراتی طنزآمیز برای آدمهایی در موقعیت‌های حماقت‌بار می‌شود. راتینهو این روستایی ساده‌دل یهودی تصویر کاملِ یک هالوست که خود را خیلی جدی گرفته به شهر رفته تا از جانب دوست در حال احتضارش مأموریتی را که تروتسکی در راستای انقلاب به آنها محول کرده به انجام برساند. راتینهو با گم کردن کیفش سررشته کار را از دست داده و به شکلی اتفاقی متن کافکا را فرمان مأموریت خود می‌پندارد.

«پلنگ‌ها به معبد دستبرد می‌زنند و کوزه‌های قربانی را تا ته سر می‌کشند. این کار مرتب تکرار می‌شود تا جایی که می‌توان از پیش محاسبه‌اش کرد و این خود می‌شود بخشی از مناسک. فرانتس کافکا»

این متن سالها بعد از کیف مردی (بنجامین کانتارویچ، همان راتینهو که حالا سن و سالی از او گذشته) بیرون می‌آید که پلیس مخفی او را عضوی از جمع خرابکاران می‌پندارد، به این ترتیب نویسنده‌ی رمان پلیس مخفی را در کار خود همانقدر هالو جلوه‌گر می‌سازد که راتینهوی جوان روستایی که به جرگه انقلابیون کمونیست پیوسته و نوشته انتزاعی کافکا را فرمان پیامی به رمز برای انجام یک مأموریت خطیر در راه انقلاب طبقه کارگر فرض می‌کند و در زمانی دیگر مأموران پلیس مخفی آن را نوشته‌ای به رمز در راستای عملی خرابکارانه تصور می‌کنند. در حالی که صرفا یک خط از نوشته‌ای ادبی است که به طور اتفاقی در این موقعیت‌ها بدست این آدمها رسیده است.

زیبایی کار موآسیر اسکلیر در آن است که واقعیت هایی بیرونی را به بهترین شکل در بافت داستان خود به کار گرفته و با پیوند زدن به ماجراهایی خیالی، درونی و قابل قبول کرده است. پلنگ های کافکا در عین حال رمانی خوشخوان است که به دلیل محتوای جالب توجه‌اش به اثری فراموش نشدنی نیز بدل شده است. بی‌شک همین جذابیت ها و ویژگی‌های قابل اعتنا بوده که توجه داوران جایزه ادبی سائوپائولورا جلب کرده و پلنگ‌های کافکا را پس از انتشار به عنوان اثری برگزیده معرفی کرده‌اند.

پلنگ‌های کافکا» [Kafkas Leoparden]

موآسیر اسکلیر (۲۳ مارس ۱۹۳۷ – ۲۷ فوریه ۲۰۱۱) نویسنده و روزنامه نگاری اهل برزیل است. اگر چه تا پیش از این از موآسیر اسکلیر کتابی به فارسی درنیامده بود و اما این نویسنده طناز چهره ای پرکار نیز بوده و ۱۰۰ کتاب رمان، داستان کوتاه، مجموعه مقاله، داستان کودکان به زبان پرتغالی نوشته و منتشر کرده که بسیاری از آنها به اغلب زبانهای زنده ترجمه شده‌اند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...
معلمی بازنشسته که سال‌های‌سال از مرگ همسرش جانکارلو می‌گذرد. او در غیاب دو فرزندش، ماسیمیلیانو و جولیا، روزگارش را به تنهایی می‌گذراند... این روزگار خاکستری و ملا‌ل‌آور اما با تلألو نور یک الماس در هم شکسته می‌شود، الماسی که آنسلما آن را در میان زباله‌ها پیدا می‌کند؛ یک طوطی از نژاد آمازون... نامی که آنسلما بر طوطی خود می‌گذارد، نام بهترین دوست و همرازش در دوران معلمی است. دوستی درگذشته که خاطره‌اش نه محو می‌شود، نه با چیزی جایگزین... ...