سایه پرهیز از صراحت | ایبنا


1- «رد انگشت‌های اصلی» [اثر حسین قربانزاده خیاوی] رمان جذابی است. می‌توان کتاب را به دست گرفت و تا تمام نشده است، آن را زمین نگذاشت. حداقل این اتفاق برای من افتاد و تا کتاب را تمام نکردم آن را ترک نکردم! قربانزاده توانایی نوشتن رمانی را که خواننده را تا انتها با خود همراه کند، دارد. که این چیز کمی نیست.

رد انگشت‌های اصلی» حسین قربانزاده خیاوی

2- رمان در پرورش فضا، درام و حتی افراد موفق است. پس از خواندن رمان، به راحتی شناختی از اباذر و دغدغه‌های فکری‌اش که عشق گل‌آرا و قپوز و شعر (انشا) و اسب و سیاست است را درک می‌کنیم. خیاو و آن خانه جنگلی سرهنگ و کهنه قالا و حتی خیابان‌های تبریز را هم می‌توانیم ببینیم. قربانزاده یک نویسنده حرفه‌ای است که رمانش را روان می‌نویسد.

3- ولی رمان در تعریف درست از مفهوم بدیهی آنتاگونیست و پروپاگونیست که درام را به یک تقابل انسانی برساند می‌ماند. مشکل رد انگشتهای اصلی در این است که نمی‌تواند یا نمی‌خواهد قهرمان و ضد قهرمان و خطوط متقابل آنها را به صراحت تعریف کند. امری که در رمان کلاسیک (همانی که قربانزاده خواسته بنویسد) امری مبرهن است. در سمت آنتاگونیست ما با سرهنگ ثناپور و دار و دسته کوچکش فرخ و... (و در حقیقت حکومت پهلوی) و همچنین بایرام و‌ هاوار و جیران و موسی (همان مجاهدین خلق) مواجهیم و در سمت پروپاگونیست با آقای مرادزاده و‌ هاتف (احتمالاً ملی مذهبی‌ها) و حاج دایی و محمد و حوزه علمیه تبریز (مذهبیون طرفدار آیت‌الله خمینی) و یک ضلع هم سورگون و گل‌آرا که در سمت حسی این درام قرار دارد.

این حجم از تقابل قهرمان و ضد قهرمان در اواسط رمان، دقیقاً باعث سرگردانی خواننده می‌شود. نمی‌توان نسخه‌ای تجویز کرد، ولی می‌توان گفت که کاش این اضلاع پنجگانه در این رمان کم حجم به تقابل دو ضلع یا سه ضلع تقلیل می‌یافت و نویسنده تلاش نمی‌کرد هر آنچه را که در دنیای سیاسی آن دوران بود به این درام بیفزاید. آیا عشق اباذر به دختر سرهنگ پهلوی و تقابل سرهنگ با همسرش و درام جذاب دوست داشتن قپوز‌نوازی اباذر توسط سورگون و در نهایت بخش آسیب دیدن دست اباذر در یک تقابل سیاسی با سرهنگ، نمی‌توانست درام را جذاب و بی‌حاشیه تا آخر برساند؟

4- مهم‌ترین مشکل رمان با وجود شکل‌گیری درام‌های پرکشش در دل آن، نگرش ایدئولوژیکی قربانزاده به سوژه خودش است. نویسنده علی‌رغم میل خود که دوست دارد درامی عاشقانه از گل آرا و قپوز و اسب و شعر بنویسد، مجبور می‌شود به مفاهیم سیاسی و شعارزدگی ایدئولوژی هم بپردازد. ورود سازمان مجاهدین خلق و تلاش آنها برای تغییر نوع مبارزه با حکومت پهلوی از طریق مبارزه مسلحانه (که به بخش زائد کلت و شلیک و اکشن سینمایی در کهنه قالا می‌رسد)، بحث‌های التقاطی از هرمنوتیک قرآن، نوع نگرش آنها در اعدام انقلابی یا پرهیز از خشونت در ماجرای سرهنگ و حتی باج‌گیری از اباذر در ماجرای عمل جراحی دست آسیب‌دیده‌اش، همه فرعی بر درام جذاب رمان است که به رمان آسیب جدی رسانده است.

قربانزاده در این به فرعی‌زدن‌ها چنان پیش رفته که برای تطهیر روحانیت و حوزه در مبارزه راستین و تخطئه مجاهدین و مارکسیست‌ها، در جایی آنها را با یک چوب رانده و در جایی عامل مرگ پدر اباذر در سال 1342 را به مجاهدین و بایرام و جیران (نماینده مجاهدین) متصل کرده، در حالی که این سازمان در سال 1344 تشکیل شده و تصفیه‌های داخلی آن سازمان از دهه 50 شروع شده است. رمان بدون ورود این قصه‌واره‌های شعارزده و غیرضروری می‌توانست به اثری ماندگارتر مبدل شود.

5- با خواندن این رمان فقط می‌توان گفت حسین قربانزاده با این توانایی در خلق موقعیت‌های جذاب و تبحر در نوشتن جذاب اثری نوجوانانه، ای کاش رمان خود را بنویسد. بدون اضافاتی که می‌تواند مال خودش نباشد.

6- آقای مرادزاده از شخصیت‌های جذاب رمان است که در نهایت، علی‌رغم استقلال شخصیتی اوایل کار، در نهایت زیر پرچم حاج دایی، روحانی اصولگرای رمان، می‌رود و اباذر قصه هم در نهایت از حوزه علمیه به صفوف مردم در میدان ساعت تبریز می‌پیوندد. گل‌آرا هم به همراه مادر ترکمن به دیار خود باز می‌گردد. انگار که همه چیز دست به دست می‌دهند تا اباذر از عشق زمینی به عشق الهی برسد؛ آن هم با پیوند حوزه و دانشگاه و ترک عشق زمینی. این نوع رو نوشتن، تمام حلاوت عشق نوجوانانه و نگاه جذاب به یک معلم دلسوز را هم از بین برده است.

7- وقتی در اواسط رمان گفته می‌شود که پدر اباذر کشته شده چون حاضر نشده به مراسم جشن خان برود و ترجیح داده قپوز و ترانه‌های خود را در یک مراسم کوچک روستایی دیگر برای مردم رنجدیده بخواند، حسی از حماسه به خواننده تزریق می‌شود که کاش در همان وضعیت باقی می‌ماند تا معنای حماسی مفهوم آشیق بودن در رمان در می‌آمد. با ورود مفاهیم سیاسی و ایدئولوژی تمام لطف این حماسه در رمان کدر می‌شود.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دختری نوجوان، زیبا و در آستانه‌ بلوغ است و به خاطر فقر خانواده‌اش در یک محله‌ بدنام زندگی می‌کند... خواهرش نیز یک زن بد نام است... با رسیدن به سن بلوغ باید کار خواهر بزرگترش را انجام دهد تا کمک خرج خانواده باشد... پسر یک راهب ریاکار بودایی است... عاشق میدوری می‌شود اما خجالت می‌کشد از اینکه عشقش را به میدوری اظهار کند؛ به‌رغم اینکه همانند سایر همبازیان خود به کار خواهر بزرگتر میدوری آگاه است ...
تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...