جن ‌نامه | آرمان ملی


جن را شاید بتوان بارزترین موجود ماوراءالطبیعی و از زورمندترین نیروهای القاکننده‌ ترس در فرهنگ عامه به شمار آورد؛ موجودی که تصویرهای خوف‌انگیز بسیاری از او در قصه‌ها ترسیم شده و سایه‌ موهوم و پرابهامش، بر ذهن آدمیان سایه انداخته است. انسان همواره با خلق افسانه‌ها به جنگ ترس با این موجود ماورایی رفته است و تجسم‌بخشیدن به او راهی برای مهارکردن او و به زیر کنترل‌درآوردن این نیروی متافیزیکی شگرف بوده است، اما در پستوی ذهن آدمی همواره جایی برای ترس از جن و ناتوانی از مقابله با آن هم حضوری دائمی داشته است و چالش‌های تازه‌تر و جست‌وجو برای یافتن راهکارهای نیازموده‌ دیگر هم به وجود آمده است.

سرطان جن رامبد خانلری

داستان‌های مجموعه‌ «سرطان جن» نوشته رامبد خانلری نیز در همین راستا و در همراهی با شخصیت‌های سرگردان و ناتوان از جمع‌کردن قضایا حرکت می‌کنند. در تمامی داستان‌های کتاب، آدم‌ها به نوعی قربانی جنیان‌اند؛ حتی در داستان «عزیزاله، حلالت کردم» هم با اینکه شخصیت اصلی مورد التفات اجنه قرار گرفته و عمر جاودان یافته، اما انگار به نوعی قربانی بخشندگی آنها نیز هست. جنیان چه انسان‌ها را مورد لطف قرار دهند و چه قهرآمیز بر آنها بشورند، اغلب زندگی سالم و طبیعی را از آنها می‌گیرند و به شکلی در چنبره‌ خود اسیرشان می‌کنند. مهم نیست فاصله‌شان از آدمی چقدر باشد؛ ضربه‌زدن‌شان به‌هرحال سرانجام محتومی است که به سراغ همه خواهد آمد.

مثلا در داستان «با همان رگه‌های بنفش» این موجودات آنقدر به انسان‌ها نزدیک شده‌اند که وجودشان با آدمیزاد درآمیخته و موجوداتی مانند خودشان را در جمع‌های انسانی خلق کرده است: «یکی از پشت تو بین اون‌ها به دنیا اومده». در بعضی داستان‌ها از جمله «ایستگاه متروی برج میلاد» و «شلیلاجان»، جن موجودی است که بر سر قلمرو با آدمی می‌جنگد و سازش و همراهی را هم به هیچ‌وجه نمی‌پذیرد. با جلورفتن داستان، جنیان پیشروی می‌کنند و از انسان‌ها کاری جز تسلیم برنمی‌آید. گرچه این تسلیم در هر داستانی متفاوت است و شاید متفاوت‌ترین شکلش را بتوان در داستان «ظن‌آباد» دید که شخصیت اصلی پیش از حمله‌ اجنه به گوسفندانش، خود دست به کار سلاخی آنها به همان شیوه‌‌ می‌شود. در میانه‌ این تصویرسازیِ از جن‌ها و ساختن ارتباطشان با آدمیان، دغدغه‌ نویسنده عمدتا بر ایجاد موقعیت‌هایی بوده که با حضور جن معنا می‌یابد و ارزش واگویی پیدا می‌کند. پایه‌ روایت در تمامی داستان‌های مجموعه بر ساختن همین فضا و موقعیت ترس‌آور استوار است. شخصیت‌ها در چنین شرایطی مدام از موجودی حرف می‌زنند که اثری هول‌آور و ویرانگر از خود به جا گذاشته و رفته است. موجودی که به‌زودی بازخواهد گشت و تهدیدش همواره وجود دارد. همه‌ اجزای داستان، از آدم‌ها و تغییرات اشیا به حضورش گواهی می‌دهند؛ از جمله نقاشی‌های عجیب روی دیوار، جنازه‌ احشام و آدم‌ها، تغییر حالات حیوانات و جنونی که بر همه‌ شخصیت‌ها سایه می‌افکند.

عنصر مکان در ساختن این موقعیت هول‌آور نقشی اساسی در داستان‌های این مجموعه بازی می‌کند. در بیشتر داستان‌ها این خلوت‌بودن، قدیمی‌بودن، در حاشیه‌ شهر‌بودن و روستایی‌بودن مکان داستان است که به توجیه وجود جن کمک می‌کند. گویی چنین مکان‌هایی به‌طور ذاتی در خود پتانسیل جادادن چنین موجوداتی را دارند. مکان‌هایی که امکان ایجاد وهم بیشتری دارند یا جمعیتی را در خود جا داده‌اند که جن را به حکم فرهنگ و موقعیت فولکلوریک‌شان، بیشتر باور دارند. البته این مکان‌ها تنها منحصر به موقعیت‌هایی متعلق به گذشته نمی‌شوند. بعضی قصه‌ها در شهر و در دل مکانی مدرن روایت می‌شوند تا به این موقعیت ترس‌آور، وجهی همگانی و حتی جهانشمول ببخشند. اوج این گونه فضاسازی‌ها را می‌توان در داستان «ایستگاه متروی برج میلاد» دید. در این داستان گرچه نویسنده از عنصری وهم‌آلود در ذات اشیا یا مکان استفاده نمی‌کند، اما با بردن شخصیت‌ها به دل فضای شهری و خلق موقعیتی وهم‌آلود سعی در توجیه وجود جن در چنین منطقه‌هایی دارد و گویی می‌خواهد ثابت کند آدمی در هر زمان و مکانی از حضور جنیان در امان نیست.

فصل مشترک تمام داستان‌های مجموعه «سرطان جن»، آنطور که از نام کتاب پیدا است، انداختن مخاطب در دل موقعیت هراس‌انگیز حضور جن است، فارغ از اینکه این موجود چه شکل و چه دامنه‌ای از قدرت را داشته باشد. در غالب داستان‌ها به گفتن یکی‌دو نشانه از حضور جن اکتفا می‌شود یا مصداق‌ها آنطور که باید بر فضایی دراماتیک از حضور موجودی وحشت‌آور دلالت نمی‌کنند، به‌گونه‌ای که مخاطب در فضایی پر از تعلیق باقی می‌ماند که آیا اساسا چنین موجودی حضور داشته و چنین اثراتی از خود بر جای گذاشته و یا با دنیایی از شخصیت‌های سودازده و متوهم روبه‌رو است و در همین نقطه هم است که باور ترسناک‌بودن موقعیت مشکل می‌شود و تشخیص سرطان جن به‌عنوان بیماری برای آدم‌ها مورد تردید قرار می‌گیرد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

از فروپاشی خانواده‌ای می‌گوید که مجبور شد او را در مکزیک بگذارد... عبور از مرز یک کشور تازه، تنها آغاز داستان است... حتی هنگام بازگشت به زادگاهش نیز دیگر نمی‌تواند حس تعلق کامل داشته باشد... شاید اگر زادگاهشان کشوری دموکرات و آزاد بود که در آن می‌شد بدون سانسور نوشت، نویسنده مهاجر و آواره‌ای هم نبود ...
گوته بعد از ترک شارلوته دگرگونی بزرگی را پشت سر می‌گذارد: از یک جوان عاشق‌پیشه به یک شخصیت بزرگ ادبی، سیاسی و فرهنگی آلمان بدل می‌شود. اما در مقابل، شارلوته تغییری نمی‌کند... توماس مان در این رمان به زبان بی‌زبانی می‌گوید که اگر ناپلئون موفق می‌شد همه اروپای غربی را بگیرد، یک‌ونیم قرن زودتر اروپای واحدی به وجود می‌آمد و آن‌وقت، شاید جنگ‌های اول و دوم جهانی هرگز رخ نمی‌داد ...
موران با تیزبینی، نقش سرمایه‌داری مصرف‌گرا را در تولید و تثبیت هویت‌های فردی و جمعی برجسته می‌سازد. از نگاه او، در جهان امروز، افراد بیش از آن‌که «هویت» خود را از طریق تجربه، ارتباطات یا تاریخ شخصی بسازند، آن را از راه مصرف کالا، سبک زندگی، و انتخاب‌های نمایشی شکل می‌دهند. این فرایند، به گفته او، نوعی «کالایی‌سازی هویت» است که انسان‌ها را به مصرف‌کنندگان نقش‌ها، ویژگی‌ها و برچسب‌های از پیش تعریف‌شده بدل می‌کند ...
فعالان مالی مستعد خطاهای خاص و تکرارپذیر هستند. این خطاها ناشی از توهمات ادراکی، اعتماد بیش‌ازحد، تکیه بر قواعد سرانگشتی و نوسان احساسات است. با درک این الگوها، فعالان مالی می‌توانند از آسیب‌پذیری‌های خود و دیگران در سرمایه‌گذاری‌های مالی آگاه‌تر شوند... سرمایه‌گذاران انفرادی اغلب دیدی کوتاه‌مدت دارند و بر سودهای کوتاه‌مدت تمرکز می‌کنند و اهداف بلندمدت مانند بازنشستگی را نادیده می‌گیرند ...
هنر مدرن برای او نه تزئینی یا سرگرم‌کننده، بلکه تلاشی برای بیان حقیقتی تاریخی و مقاومت در برابر ایدئولوژی‌های سرکوبگر بود... وسیقی شوئنبرگ در نگاه او، مقاومت در برابر تجاری‌شدن و یکدست‌شدن فرهنگ است... استراوینسکی بیشتر به سمت آیین‌گرایی و نوعی بازنمایی «کودکانه» یا «بدوی» گرایش دارد که می‌تواند به‌طور ناخواسته هم‌سویی با ساختارهای اقتدارگرایانه پیدا کند ...