دیجیتال‌سازی منابع اطلاعاتی میراث‌فرهنگی در چند سال اخیر به ارائه خدمات اطلاعاتی میراث‌فرهنگی دیجیتال در سطح ملی انجامیده است. منابع اطلاعاتی میراث‌فرهنگی ملموس یا ناملموس می‌تواند از دست‌نوشته‌ها تا متن و تصاویر، منابع شنیداری و دیداری را دربرگرفته و اغلب ترکیبی از انواع مختلف این اشکال باشد. هنگامی‌که این منابع، دیجیتال می‌شوند، گونه جدیدی از میراث‌فرهنگی متولد می‌شود که به‌طور معمول آن را با عنوان میراث‌فرهنگی دیجیتال می‌شناسند و از آن‌جا که دیجیتال‌سازی اطلاعات میراث‌فرهنگی، منابع بسیاری را می‌طلبد، دسترسی به آن‌ها، باید توسط سیاست‌ها و شیوه مناسب مدیریت شود.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، کتاب «اطلاعات میراث فرهنگی: دسترسی و مدیریت»  [Cultural heritage information : access and management] با ویراستاری ایان روتون [Ruthven, Ian] و جی‌جی چودری [Chowdhury, Gobinda G] و با ترجمه دکتر سید محسن میر و دکتر عباسعلی قیومی در ۲۹۲ صفحه و با قیمت ۲۵ هزار تومان ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به تازگی وارد بازار نشر شده است.

این کتاب با همکاری ۱۸ پژوهشگر از سراسر جهان تهیه شده و تلاش می‌کند تصویری مناسب از پژوهش‌ها و کاربردهای کنونی و نیز روندها و چالش‌های مختلف پژوهش درخصوص ایجاد، دسترسی و مدیریت دیجیتال خدمات و سیستم‌های اطلاعاتی میراث فرهنگی را نشان ‌دهد.

هدف این کتاب ارائه دورنمایی کلان از چالش‌های مختلف و فعالیت پژوهشی معاصر در مورد اطلاعات میراث فرهنگی با تمرکز خاص و محتوای میراث فرهنگی؛ ویژگی‌ها و چالش‌های دیجیتال‌سازی، مشکلات سازماندهی محتوای میراث و دسترسی کاربران و کاربردپذیری؛ سیاست‌گذاری و پایداری سیستمها و خدمات اطلاعات میراث فرهنگی دیجیتال است. هدف نویسندگان این بوده است که برای پژوهشگران علم اطلاعات به ویژه در زمینه‌های کتابخانه‌های دیجیتال، علوم انسانی دیجیتال و فرهنگ دیجیتال مفید واقع شود. همچنین کتابی مفید برای متخصصان شاغل و دانشجویان این حوزه‌هاست که مشتاق دانستن مسائل و چالش‌های پژوهشی مختلف و یادگیری چگونگی کاربرد آن در پروژه‌های پژوهشی مختلف هستند.

در «پیشگفتار» این کتاب آمده است: «فناوری‌های جدید اطلاعات و ارتباطات در دنیای امروز دگرگونی‌هایی شگرف را رقم زده‌اند. اطلاعات از مهم‌ترین منابع سازمانی است و بعد از عامل انسانی، به‌عنوان مهم ترین منبع مدیریت به شمار می‌آید. فراوانی اطلاعات، به‌عنوان شریان حیات مدیریت و به کارگیری و افزایش کیفیت آن، رمز موفقیت و بهبود عملکرد سازمانهاست. با توجه به تنوع فعالیت‌ها، خدمات و اطلاعات فرهنگی در کشور، به سازمانها یا بخش‌هایی برای نگهداری و مدیریت مدارک فرهنگی، براساس استانداردهای حرفه‌ای نیازمندیم. زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افراد جامعه و سازمانها به‌شدت به فناوری اطلاعات و ارتباطات وابسته است. برخلاف گذشته، که اطلاعات و فناوری در اختیار صاحب‌نظران فن و صنایع قرار داشت و مشروعیت آن نیز به تأیید آنان مرتبط بود؛ در جوامع جدید اطلاعاتی، تمامی قشرهای جامعه و مردم به گونه‌ای با فناوری مرتبط شده‌اند که به بخشی مهم از زندگی روزمره آنان، به ویژه در حوزه فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است.

یکی از کاربردهای بسیار مهم فناوری‌های اطلاعاتی، حفظ نگهداری و ارائه اطلاعات فرهنگی و به‌طور خاص، میراث فرهنگی است. میراث فرهنگی، گنجینه‌ای عظیم است که از نیاکان ما به یادگار مانده و رسالت و تعهد پاسداشت آن برای آیندگان را بر عهده ما نهاده است. میراث فرهنگی سرمایه‌ای عظیم است که نماد هویت یک کشور و ملت است. اهمیت این ذخائر فرهنگی هنگامی دوچندان می‌شود که بدانیم بخشی از صنایع فرهنگی را تشکیل می‌دهد و در توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نقش بسزایی دارد. حفظ ارتباط با میراث فرهنگی و شناخت بیشتر جامعه درباره ریشه‌های هویت ملی و مذهبی، خود از اهمیت بسیاری برخوردار است. برای نیل به بالندگی و توسعه فرهنگی، ضروری است که جامعه ریشه‌های فرهنگی خود را بشناسد و از آن آگاهی داشته باشد. قطع ارتباط با گذشته، تمدن و ریشه‌های فرهنگی، به معنی از دست دادن هویت اصيل آن است.

گذشته از میراث ملموس و آثار باستانی و تاریخی باشکوهی که در اختیار داریم، میراث ناملموس همچون ادبیات شفاهی، آیین‌های قومی و محلی نیازمند توجهی ویژه است؛ چون باید در وهله اول موضوع چگونگی حفظ و دسترسی به آنها مدنظر باشد. از این رو، یکی از گامهای بسیار مهم برای حفظ میراث فرهنگی، توجه به این اصل است که میراث فرهنگی برای مانایی در جامعه و رسیدن به نسل‌های آینده، نیازمند در معرض دید و دسترس بودن در جامعه است تا افراد جامعه درباره آن شناخت و آگاهی یابند. به‌عبارت دیگر، برای آنکه جامعه برای حفظ آثار و میراث فرهنگی و هنری ترغیب شود، باید اطلاعات و دانشی مناسب در مورد آن داشته باشد. حفاظت از میراث فرهنگی ابعادی گوناگون دارد. یکی از ابعاد مهم آن، حفاظت دیجیتال از این میراث است که در خصوص میراث فرهنگی ناملموس کاربرد بسیاری دارد. اهمیت این بحث تا اندازه‌ای است که در سال ۲۰۰۲، سازمان یونسکو مفهوم میراث دیجیتال را مطرح کرده است.»

همچنین در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «مؤسسه‌های حافظه‌محور برای مدت‌های طولانی به مدیریت منابع اطلاعاتی میراث فرهنگی مشغول بوده‌اند. اما دسترسی و استفاده از چنین منابعی محدودیت‌هایی دارد و در موارد زیادی، این محدودیت‌ها به دلیل ماهیت و کیفیت خود این منابع و نیز مسائل مرتبط با حفاظت آنها بوده است. از این سناریو در دو دهه گذشته به دلیل ظهور و گسترش فناوری های اینترنتی تغییر کرده است. این فناوری‌ها فرصت‌هایی جدید را برای ایجاد نسخه‌های دیجیتال منابع اطلاعاتی میراث فرهنگی ایجاد کرده است که می‌توان بدون هرگونه آسیب فیزیکی ناشی از استفاده روزمره، در هر نقطه از جهان به آنها دسترسی داشت و دیجیتال‌سازی عمده منابع اطلاعاتی میراث فرهنگی در چند سال اخیر، به خدمات اطلاعاتی میراث فرهنگی دیجیتال در سطح ملی انجامیده است. همچنین دسترسی بهتر به اطلاعات میراث فرهنگی، با اتخاذ روش‌های بازیابی اطلاعات تعاملی پیشرفته از سوی کتابخانه‌های دیجیتالی میراث فرهنگی، تسهیل می‌شود.

درحالی که اینترنت و فرایندهای دیجیتال‌سازی، نمایه‌سازی و بازیابی فرصت‌هایی جدید را برای بهبود و گسترش دسترسی به اطلاعات میراث فرهنگی فراهم آورده، چالش‌هایی جدید را نیز به همراه داشته است. برخی از این چالش‌ها به منابع، ابزار و فناوری مورد استفاده برای دیجیتال‌سازی و برخی به دسترسی و کاربرد آنها مربوط هستند. منابع اطلاعاتی میراث فرهنگی می‌تواند از دست نوشته‌ها تا متن و تصاویر، منابع شنیداری و دیداری را شامل شود و اغلب ترکیبی از انواع مختلف این اشکال باشد. این اشکال متعدد می‌تواند چالش‌هایی ویژه را برای فراداده‌ها و نمایه‌سازی ایجاد کند که برای دسترسی به منابع دیجیتال بسیار کلیدی هستند. کاربران اطلاعات میراث فرهنگی نیز ویژگی‌هایی خاص دارند که برای رفع نیاز آنها می‌توان به طراحی مؤثرترین سیستم‌های اطلاعاتی دیجیتال پرداخت که دسترسی تعاملی و متنی به اطلاعات را تسهیل کند.

از آنجا که دیجیتال‌سازی اطلاعات میراث فرهنگی منابع بسیاری را می‌طلبد، چنین اقداماتی نیازمند مدیریت بر اساس خط مشی‌ها و رهنمودهایی ویژه است. برخی از منابع اطلاعاتی میراث فرهنگی، شاید به جوامع و فرهنگ‌هایی خاص مربوط باشند و برخی دیگر از آنها شاید ظرفیت تجاری داشته باشند. بنابراین دسترسی به این منابع باید از سوی سیاست‌ها و شیوه مناسب مدیریت شود. برخی از سیاست‌ها و روش‌ها نیز به همین منظور تبیین شده اند و با ایجاد، دسترسی و مدیریت منابع اطلاعات میراث فرهنگی در ارتباط هستند. و به‌طور کلی، برخی چالش‌ها درباره طراحی، توسعه و مدیریت سیستمهای اطلاعاتی میراث فرهنگی و خدمات وجود دارد. این کتاب که با همکاری ۱۸ پژوهشگر از سراسر جهان تهیه شده است، به برخی از این مسائل و چالش‌ها اشاره دارد. کتاب حاضر، تصویری مناسب از پژوهش‌ها و کاربردهای کنونی و نیز روندها و چالش‌های مختلف پژوهش در خصوص ایجاد، دسترسی و مدیر دیجیتال خدمات و سیستم‌های اطلاعاتی میراث فرهنگی را تشریح می‌کند.»

در فصل نخست، ویراستاران به معرفی موضوع کتاب پرداخته‌اند. فصل دوم، درباره موضوعات مربوط به وضعیت فعلی و امکانات آینده آنالوگ در برابر خدمات اطلاعات فرهنگی دیجیتال بحث می‌کند و فصل سوم، مسائل متنوع مربوط به سیاست‌های مرتبط با جنبه‌های متفاوت خدمات و سیستم‌های اطلاعات میراث فرهنگی، از دیجیتال‌سازی تا دسترسی و کاربرد، را مورد بحث قرار می‌دهد. در فصل چهارم، بحث توسعه، مسائل و چالش‌های مرتبط با دیجیتال‌سازی انواع مختلف منابع اطلاعاتی میراث فرهنگی مطرح شده و در فصل پنجم، نویسندگان با ارجاع به داستان‌ها وکمدی‌های گرافیکی ژاپنی که مانگا نامیده می‌شود، درمورد نقش فراداده در میراث فرهنگی بحث کرده‌اند. فصل ششم، به چالش‌های پیش‌روی ارائه‌دهندگان خدمات در کشورهای درحال توسعه، در طراحی و معماری کتاب‌خانه‌های دیجیتالی میراث فرهنگی توجه می‌کند و فصل هفتم، به ویژگی‌های کاربران و چالش‌های آنان در استفاده از میراث فرهنگی کتاب‌خانه‌های دیجیتالی و خدمات اطلاع‌رسانی آنها می‌پردازد.

در فصل هشتم، چارچوبی برای تحلیل و مقایسه تعاملات کاربر در خدمات اطلاعاتی میراث فرهنگی مانند کتاب‌خانه دیجیتالی اروپا پیشنهاد می‌شود و فصل نهم، با دیدگاهی انتقادآمیز، چگونگی پشتیبانی دسترسی معنایی در برخی کتاب‌خانه‌های منتخب دیجیتال میراث فرهنگی و سرویس‌های اطلاع‌رسانی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در فصل دهم با اشاره به پروژه‌ای پژوهشی تحت حمایت اتحادیه اروپا، به کاربرد فنون پشتیبانی از دسترسی به اطلاعات میراث فرهنگی دیجیتال به‌ویژه بخش سفارشات و مصورسازی می‌پردازد. در این فصل، به کلیه اقدامات مرتبط با طراحی، توسعه و مدیریت خدمات اطلاعات میراث فرهنگی دیجیتال اشاره شده است که به برخی چالش‌های پایدار دچار هستند. در نهایت در فصل یازدهم، در زمینه مسائل اقتصادی، موضوعات پایداری محیطی و اجتماعی اطلاعات میراث فرهنگی به مباحثی پرداخته می‌شود.