لحظه‌هایی که از کنارشان می‌گذریم | اعتماد


«آن که باد می‌کارد...» مجموعه 31 داستانک از احمد طبایی است که تا داستان شدن احتیاج به مسائل دیگر و عناصر داستانی گسترده‌تری دارد اما به همین شکل هم، یعنی داستانک، نوعی امروزین از داستان کوتاه است. بسیاری از نویسندگان این راه و روش را آزموده‌اند و حتی در قرون گذشته هم نمونه‌هایی مثل حکایت‌های گلستان سعدی را می‌توان در این دسته قرار داد.

آن که باد می‌کارد... احمد طبایی

بسیاری اعتقاد دارند که امروزه به خاطر زندگی ماشینی و وقت کم بهترین طریقه پرداختن به نوعی ادبیات همین داستانک‌هاست، چرا که موضوع، سرراست و بدون هیچ قید و‌بندی در اختیار خواننده قرار می‌گیرد. دیگر اینکه نویسنده زحمت توصیف کردن و ارایه تیپ‌های مشخصی را ندارد. او می‌تواند گفت‌وگو داشته باشد یا نداشته باشد و از نظر زمان نیز ماجرا در فاصله کوتاهی انجام می‌پذیرد. خواننده پس از خواندن داستانک راضی است و می‌تواند هر مقدار زمانی را که مایل باشد به خواندن آنها اختصاص دهد.

برخلاف باور عموم، نوشتن داستانک سخت است. چون یک فکر و اندیشه را باید با کمترین واژگان سر و سامان داد که در اصطلاح ادبی به آن موجز نوشتن می‌گویند. بسیاری از نویسندگان توانی برای موجزنویسی ندارند. ذهن آنها مغشوش است و نمی‌توانند جز با شاخ و برگ دادن به ماجرا، منظور خود را بیان کنند. اما احمد طبایی دارای استعداد ویژه‌ای است که می‌تواند موجز بنویسد و به اصطلاح لُب ماجرا را بدون هیچ چیز اضافی برای خواننده بیان کند.

یکی از حسن‌هایی که در کتاب به چشم می‌خورد گونه‌گونی ماجراهاست و البته داستانک‌ها دارای تخیلی قوی هستند. ماجراها در مکان‌ها و زمان‌های مختلف مانند اداره‌ها، سربازخانه، خیابان، جاده و... اتفاق می‌افتد که این تجربه موفقی در این زمینه است چرا که تکرار کسالت می‌آورد. دیگر اینکه داستانک‌ها به نوعی پندآموزند. نویسنده به دنبال خیر و صلاح جامعه است و سعی می‌کند بدی‌ها را آشکار کند. دمل‌ها را بترکاند. چه غم از اینکه بوی آن عالمگیر شود. مساله‌ مهم دیگر اینکه احمد طبایی موضوع‌هایی را برگزیده که ما به آسانی از کنار آنها عبور می‌کنیم. اینها موضوعاتی هستند که ممکن است در نظر ما عادی باشند اما نویسنده با پرداختی عالی، همین ماجراهای ساده را خواندنی و جالب می‌کند. داستانک‌هایی که به دل می‌نشینند و استادانه نوشته شده‌اند؛ «اجباری، اعتراف، انتقالی، انتقام، آتش‌بس، آرامش در حضور دیگری، آنکه باد می‌کارد، پاداش، پرسش، تلخ و شیرین، تلنگر، تنگنا، حسرت، خشم خاموش، داوری، دایره، قفس، گربه، نماینده و وسط خیابان». در این میان داستانک‌های حسرت، تلنگر، تلخ و شیرین، انتقام و آنکه باد می‌کارد خوب هستند. اما بعضی از داستانک‌ها اصلا چنگی به دل نمی‌زند و گویا نویسنده در القای منظور خویش ناتوان بوده است. این می‌تواند به خاطر حجم کم داستانک‌ها باشد. از نظر نگارنده انتخاب، پرواز، تبریک، تصمیم، تعبیر، زمان، سرپناه، سگ هار، واکنش و همراه در این دسته قرار می‌گیرند.

مثلا داستانک «فراموشی» دور از ذهن است. اصلا با منطق زندگی جور در نمی‌آید. پدری همراه با پسر کوچکش با کامیونش سفر می‌کند. در جلوی رستورانی می‌ایستند. پدر از پسر می‌خواهد که از کامیون پیاده نشود تا او نوشابه را بخرد و بیاورد. بعد، پدر زنی را می‌بیند که سر روی فرمان اتومبیل گذاشته و ظاهرا به خواب رفته. کنجکاوی مرد تحریک می‌شود. جلو می‌رود و به شیشه می‌زند. زن سر بلند می‌کند و مرد و زن یکدیگر را می‌شناسند. کمی بعد پسر می‌بیند که پدرش با پراید زن آنجا را ترک می‌کند. از نظر نگارنده این داستانک دور از منطق زندگی است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...
معلمی بازنشسته که سال‌های‌سال از مرگ همسرش جانکارلو می‌گذرد. او در غیاب دو فرزندش، ماسیمیلیانو و جولیا، روزگارش را به تنهایی می‌گذراند... این روزگار خاکستری و ملا‌ل‌آور اما با تلألو نور یک الماس در هم شکسته می‌شود، الماسی که آنسلما آن را در میان زباله‌ها پیدا می‌کند؛ یک طوطی از نژاد آمازون... نامی که آنسلما بر طوطی خود می‌گذارد، نام بهترین دوست و همرازش در دوران معلمی است. دوستی درگذشته که خاطره‌اش نه محو می‌شود، نه با چیزی جایگزین... ...