ارواح جن‌زدگان | شرق


مجموعه‌داستان «نام دیگرش باد است سینیور!» شامل هفت داستان است. داستان‌هایی به‌‌لحاظ منطقی هماهنگ و به‌هم‌پیوسته. جان‌مایه داستان‌های منصور علیمرادی بیگانگی و جنون است. جن‌زدگی و خوابگردی، پریشانی و حس گم‌گشتگی. داستان‌ها به‌لحاظ فضاسازی و پرداخت شخصیت، موفق عمل می‌کنند. جغرافیا و زیست‌بوم داستان‌ها، بخشی از منطقه عشایرنشین جنوب ایران است. جایی میان کوه‌ها و تپه‌ها و دشت‌های فراخ. علف‌چر گوسپندان و آوردگاه ارواح و اجنه سرگردان. این بافت فضا، داستان‌ها را خاص و خواندنی‌تر می‌کنند. سعی نویسنده در بازتولید یا بازنمایی گویش آدم‌های داستان، در ابتدا قدری دشوار جلوه می‌کند اما با پیش‌رفتن متن، خواننده می‌تواند از دریچه همین گفت‌وگوها و لحن آدم‌های داستان، به فضای اقلیمی داستان‌ها نزدیک‌تر شود.

نام دیگرش باد است سینیور! داستان‌های منصور علیمرادی

برساختن مکان و جغرافیای فرهنگی در داستان معاصر البته سبقه‌ای طولانی دارد: از «عزاداران بیل» و «ترس و لرزِ» غلامحسین ساعدی گرفته تا «همسایه‌ها» اثر احمد محمود و «اهل غرق» منیرو روانی‌پور و... . ایجاد کشش دراماتیک و میل به کشف ناشناخته‌ها در افقی کاملا متفاوت، خواننده را وارد جریان لذت متن می‌کند. چراکه این تجربیات زبانی، فرهنگی و اقلیمی، دامنه شناخت او را گسترش می‌دهد و او را با چیزی تازه مواجه می‌سازد. دو داستان نخست کتاب (که شاید بهترین داستان‌های آن نیز محسوب شوند) سرگذشت نمکو، تک‌پسری نیمه‌دیوانه یا تسخیرشده را بازگو می‌کنند. پسربچه‌ای عشایری که هیچ نظمی را برنمی‌تابد و در مرز میان دو جهان خیالی و واقعی، همواره بر لبه تیغی نامریی حرکت می‌کند: گویا رازی در میان است که نمکو بدان واقف نیست! پچپچه‌های والدین و نزدیکان، بیماری ناشناخته و مرموزی که او بدان مبتلاست، تا پایان داستان نخست، افشا نمی‌شود. راوی اول‌شخص که خود قهرمان داستان نیز هست، چنان در جهان خویش غرق شده که تمایلی به رمزگشایی و کشف این معما ندارد و ازاین‌رو متن سویه‌ای پنهان‌کارانه دارد. این تعلیق عامدانه توانسته است داستان را از سطح اثری مألوف و قابل‌پیش‌بینی، به داستانی چند‌لایه و ایهام‌آمیز بدل کند.

خواننده در داستان دوم نیز، حوادث و اتفاقات را از زاویه محدود دید همین شخصیت می‌بیند: قتل، رابطه رستم با عمه صفورا و بسیاری اتفاقات دیگر که جسته‌گریخته و از خلال روایت نامتعارف نمکو بدان پی می‌بریم. زبان و لحن راوی نیز در ایهام داستانی تأثیر دارد: آمیزه‌ای از واگویه‌های شخصی، تصاویر بریده‌بریده و تکیه‌کلام‌های تکرار‌شونده: «دشت کور بود! سیاه چادرا کور بود، فانوسای دهگاه کور بود...» این تعابیرِ بی‌شک نمادین، بر غلظت وهم می‌افزاید. صدای راوی، که در تمام طول داستان شنیده می‌شود، همراه با گفت‌وگوهایی کوتاه و گاه به‌ ظاهر بی‌ربط، ساختاری مرکب را برمی‌سازد. راوی در عین سادگی، بسیار غیرقابل‌اعتماد جلوه می‌کند. زیرا با گزین‌کردن برخی حرف‌ها، صحنه‌ها و توصیفات خارق‌ عادت، خواننده را نیز در تردید و دودلی خویش شریک می‌سازد. در داستان‌های بعدی نیز شاهد ادامه‌یافتن این روند هستیم. داستان در «خاتون»، چرخشی از سوی وهم و خیال به طرف بنیادی ظاهرا رئالیستی است. نویسنده سعی می‌کند در قالب فضاسازی و گفت‌وگوی میان شخصیت‌ها، داستان خویش را کامل کند. تنش و درگیری پنهان، اتمسفر داستان را از التهابی ناشناخته پر کرده است و همین عوامل باعث جذابیت داستان شده است. منصور علیمرادی نویسنده‌ای فضاساز است چراکه بیشتر عناصر داستانی‌اش را در راستای ساخت فضاهای شگرف به خدمت می‌گیرد و این نکته، گاه موجب غفلت نویسنده از شکل‌دادن به پیرنگ، تمهیدات روایی و پایان‌بندی‌های منسجم می‌شود. داستان‌های چهارم و پنجم مجموعه از این مسئله رنج می‌برند چراکه پایان‌بندی‌های یکدست و اقناع‌کننده‌ای نمی‌یابند و بیشتر بر بنیاد همان فضاسازی‌های غلیظ و سنگین استوار شده‌اند.

از نظر منطقی این مجموعه دارای وحدت تماتیک هستند اما به‌لحاظ پیرنگ، به قوامی قابل‌قبول نمی‌رسند. داستان‌های به‌هم‌پیوسته عمدتا از نظر خط طولی روایت، زمان، مکان و شخصیت‌های دردسترس، با یکدیگر رابطه‌ای ارگانیک و نامریی دارند. داستان‌هایی که از منطق روایی واحد تبعیت می‌کنند تشابه در لحن روایت و استراتژی‌های نگارشی، همراه با شخصیت‌هایی مشترک یا تکرارشونده جلوه می‌یابد. اما این نوع داستان‌ها به‌رغم ویژگی‌های مشابه، دارای ذاتی مستقل و همه خصیصه‌های داستان کوتاه هستند و در کلیت می‌توانند فضایی یکدست را سرایت دهند یا بازتولید کنند. داستان‌های این کتاب نیز کمابیش از این الگو تبعیت می‌کنند ولی نقطه‌ضعف اصلی این متن شاید، سرگردان‌ماندن میان منطق دوگانه داستان کوتاه- داستان به‌هم‌پیوسته، یا منطق روایی آثار داستانی بلند باشد. چیزی که نویسنده هنوز به قطعیت‌اش یقینی ندارد. گذشته از اینها، مجموعه‌داستان «نام دیگرش باد است سینیور!» اثری متفاوت است. غنای زبانی، استحکام نثر و ریتم تند و قابل‌‌توجه داستان‌ها، این کتاب را خواندنی می‌کند. شاید داستان‌های منصور علیمرادی تا حدی گزینه مناسبی برای خوانندگان به‌‌ستوه‌آمده از آثار کلیشه‌ای محسوب می‌شود.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...
معلمی بازنشسته که سال‌های‌سال از مرگ همسرش جانکارلو می‌گذرد. او در غیاب دو فرزندش، ماسیمیلیانو و جولیا، روزگارش را به تنهایی می‌گذراند... این روزگار خاکستری و ملا‌ل‌آور اما با تلألو نور یک الماس در هم شکسته می‌شود، الماسی که آنسلما آن را در میان زباله‌ها پیدا می‌کند؛ یک طوطی از نژاد آمازون... نامی که آنسلما بر طوطی خود می‌گذارد، نام بهترین دوست و همرازش در دوران معلمی است. دوستی درگذشته که خاطره‌اش نه محو می‌شود، نه با چیزی جایگزین... ...