قصه بخوانیم | اعتماد


«باد زن‌ها را می‌برد» [اثر حسن محمودی] 15 داستان کوتاه دارد. این مجموعه در چند داستان به لحاظ فرم و مضمون متفاوت می‌شود به این معنی که چند داستان را می‌توان در یک گروه دسته‌بندی کرد. اما بیشتر داستان‌های مجموعه از حوادث پشت سرهم شکل می‌گیرد که ممکن است رابطه علی و معلولی بر آنها حاکم نباشد. همچنین بیشتر آدم‌ها به صورت کلی بیان می‌شوند. اما دنیای فانتزی و گاهی مطلق روایت‌ها جالب توجه است.

باد زن‌ها را می‌برد حسن محمودی

ویژگی شاخص این مجموعه داستان، قصه‌گو بودن آن است. قصه‌هایی با لطافت و نرمش یک قصه‌گو در دنیای ویژه قصه. خواننده به لحاظ قصه‌گویی روایت‌ها می‌تواند به بهترین دوران زندگی‌اش برود. زمانی که قصه‌گوها، قصه می‌گفتند. انسجام، نظم ساختاری و لطافت از دیگر ویژگی‌های این مجموعه است. با توجه به گذشت دو دهه از نگارش برخی از داستان‌ها، به نظر می‌رسد 6داستان ابتدایی کتاب علاوه بر تجربه زیسته، نشانی از دغدغه‌های ذهنی نویسنده در زمان خودش و وضعیت حاکم بر او نیز هست. این شرایط موجود در قالب قصه‌هایی با حوادث خارق العاده روایت می‌شوند.

در ابتدای داستان «حکایت ناتمام بز و درخت آسوریک» المیرا دنبال کتابی است با عنوان «مردان بدون زنان» از نام تامل برانگیز کتابی که می‌گویند پیدا نمی‌شود، می‌گذریم. حالا چرا دنبال کتاب هست را شاید بتوان در لابه‌لای قصه‌ها حدس زد. کتابدار قصه زنی را برای المیرا بازگو می‌کند که می‌خواسته مرد باشد و مردی که می‌خواسته زن باشد و نامیرا (فنا ناپذیر) . مردی برای تنهایی زنش یک بز به خانه می‌آورد و بز آنقدر توجه زن را به خود معطوف می‌کند که مرد فراری‌اش می‌دهد و خودش نیز از ترس زن از آن شهر می‌رود. اما برجسته‌تر از این دو جلسه شاگردان ارسطو و رفتارشان با زن است. زن برای دیدار ارسطو به یونان می‌رود اما او مرده است. برای اثبات حرفش بین شاگردان ارسطو، نیاز است که مرد باشد. حرف زن پذیرفته نیست. این بازی نارضایتی از جنسیت، ساختاری شده که جنس مرد را برنده کرده است. جست‌وجوی کتاب در واقع یک نشانه برای اتفاقات قصه است.

«زن سرخورده از پاسخ زنون به ایران بازگشت و اندیشید که اگر مرد بود به راحتی حرفش را زده بود یا لااقل حرفش را گوش داده بودند.» در ادامه ماجرای دست‌نویسی که بز می‌جود ولی فردای آن روز پیرمردی می‌گوید قصه را دیشب پخش کردند. در این قصه، انتقال و نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی در انسان را می‌توان هدف مهم تلقی کرد. به عقیده نگارنده تکرار عناصری مانند کلاغ، خانم اناری، المیرا، سام و حوض که در بیشتر روایت‌ها وجود دارند نشانه‌هایی هستند برای رسیدن مضمون به یک هدف عمیق‌تر و پیچیده‌تر. زنان در بیشتر روایت‌های کتاب المیرا خوانده می‌شوند. المیرا در لغت به معنی پیشمرگ طایفه است. نمونه دیگر، کلاغ است، که با تکرارش در بیشتر داستان‌ها جزیی جدایی‌ناپذیر شده است. اگرچه بسیاری از مردم هنوز هم کلاغ را شوم و سمبل مرگ می‌دانند اما در بعضی از داستان‌ها می‌تواند حرف دیگری هم داشته باشد. چندسال پیش تحقیقی از کلاغ‌ها نشان داده است که این پرندگان مغزشان نسبت به سایر پرنده‌ها بزرگ‌تر و تکامل یافته‌تر است. همچنین زبان قار قار کلاغ بسیار پیچیده است، یعنی هر صدای قارقار معانی متفاوتی دارد.

اما ویژگی برجسته این پرنده سیاه این است که در هر نوع زیستگاهی که باشد از مناطق سرد تا کوه و دشت و علفزار و شهر می‌تواند زندگی کند. سازگاری کلاغ با هر مکان و هر آب وهوایی جالب توجه است. «... دو کلاغ پای همین درخت گردو به سر وکله هم نوک می‌زدند. داشتند چشم‌های هم را در می‌آوردند.» فرم و مضمون در داستان‌های «همه یک روز زودتر می‌میرند»، «شیطان کوه»، «حکایت ماریا و مرد غریبه» و «قصه‌ای کوتاه برای پریناز» درهم بافته شده است که مهم‌ترین نشانه قصه‌گویی محسوب می‌شود. در باد زن‌ها را می‌برد مرد تکیه می‌کند به پیشنهاد همسرش. «پیش از آنکه فکر احمقانه به سر زنم بزند، ... مثل بقیه آدم‌ها زندگی‌مان را می‌کردیم.» که البته بلافاصله حرفش دارای تناقض می‌شود، می‌گوید «... با سیلی صورت‌مان را سرخ نگه‌داشتیم و با بد و خوب زندگی می‌ساختیم.» یعنی خشنود هم نیستیم. شاید نوعی اجبار مانند فرزندان یا مواردی اینچنین سبب شده در کنار هم باشند که بیان نمی‌شود. رابطه این‌دو، مانند گره شل شده یک طناب می‌ماند. هر لحظه امکان باز شدنش غیرعادی نیست. پیشنهاد جدا زندگی کردن هیچ واکنشی را از طرف مرد به همراه ندارد. همان فکری که در ابتدای داستان احمقانه بیان می‌شود، در جمله پایانی نه‌تنها احمقانه نیست بار رضایتمندی هم دارد. در نهایت این حادثه‌ها هستند که محور ماجراهای قصه‌ها شده‌اند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...