قلبی که سرد می‌تپد | الف


رمان «قلبت را به تپش وادار» [Frappe-toi le coeur یا Strike Your Heart] نوشته‌ی آملی نوتومب [Amélie Nothomb] می‌تواند هر مخاطبی را به خودش جذب کند اما بیش از همه، پدران و مادران جوان می‌توانند از این کتاب خواندنی و جذاب برای تربیت فرزندان‌شان درس بگیرند. نوشتن یک رمان منسجم و یک‌دست با گره‌های دراماتیک و ساختار هنرمندانه دشوار است، اما نوشتن رمانی که به صورت یک کارگاه روانشناسی رفتار و تربیت عمل کند، دشوارتر. نوتومب در این رمان مختصر و خوش‌خوان یک کارگاه و اگر دقیق‌تر بگویم، یک آزمایشگاه روان‌شناسی برپا کرده است تا خوانندگان مدل‌های آزمایشگاهی او را نه در فضای تئوریک خسته‌کننده که در قالب یک درام پرکشش و هیجان‌انگیز ببینند. خب، ماجرا چیست؟

قلبت را به تپش وادار» [Frappe-toi le coeur یا Strike Your Heart] املی نوتومب [Amélie Nothomb]

ماری دختر زیبا و جذابی است که داستان با او آغاز می‌شود. نوجوانی که می‌خواهد و می‌تواند همه‌ی نگاه‌ها را به خودش بکشاند و در هر گردهم‌آیی، شمع انجمن باشد. او نورسیده‌ای است که همه تمنایش را دارند و خودش به خوبی می‌داند که آینده‌ای شگفت‌انگیز انتظارش را می‌کشد. عشق، جوانی، لذت، شهرت، پول، هرچیزی که اراده کند. همه‌چیز برای او آماده است و این تازه شروع روزهای خوب زندگی اوست. اما ماری نقطه ضعفی بزرگ دارد و آن حسادت است. حسادت برای ماری که چیزی کم ندارد و از تمام هم‌دوره‌ای‌هایش برتر است، مثل بیماری بدخیمی عمل می‌کند که او را به سمت پختگی نابهنگام و میان‌سالی می‌راند؛ او که از پشت عینک حسادت به محیط نگاه می‌کند، همیشه سودای جلب حسادت دختران و پسران اطرافش را دارد و در این کار نیز همیشه پیروز است. سودای برتری و تفوق بر دیگران او را به زیباترین و شاخص‌ترین پسر دور و برش نزدیک می‌کند و طولی نمی‌کشد که از پسر بار برمی‌دارد.

بارداری ماری و پس از آن ازدواج زودهنگامش مقدمه‌ی افسردگی‌های شدید او و احساس ناگهان به پیری رسیدن است. ماری احساس می‌کند با به دنیا آمدن دختر بسیار زیبایی که اسمش را دیان می‌گذارند، دوران جوانی و یکه‌تازی او بسیار زودتر از چیزی که گمان می‌کرد، به پایان رسیده و این دختر نورسیده حالا به جای او مرکز و کانون توجه همگان است. هرچقدر دیان دلبری می‌کند و نور زیبایی‌اش را به اطراف پخش می‌کند، کینه‌ی ماری به او بیش‌تر می‌شود. چیزی که ماری به جای مهر مادری به دیان می‌دهد در حقیقت آمیزه‌ای از حسادت ذاتی و کینه‌ی زنانه‌ی اوست. ماری او را در آغوش نمی‌گیرد، به رویش نمی‌خندد، جمله‌ی مهرآمیزی به او نمی‌گوید و دیان نوزاد عمق این بی‌مهری‌ها را با تمام وجودش درک می‌کند.

نویسنده با چیره‌دستی روان‌شناسی بزرگ به درون ذهن دیان و ماری نفوذ می‌کند و اجازه می‌دهد ما از چشم آن‌ها یک‌دیگر را تماشا کنیم. دیان کودکی است که بیش از همه به مهر مادر نیاز دارد و به خوبی می‌فهمد که مادرش این مهر را خودخواهانه و بی‌رحمانه از او بازداشته است. تمامی تلاش‌های او برای نزدیک‌شدن به مادر ستمگرش و برانگیختن مهربانی او بی‌نتیجه می‌ماند و هنگامی که دیگر می‌تواند روی پای خودش بایستد، بسیار زودتر از موعد، خانه را ترک می‌گوید. دیان شخصیت محوری داستان »قلبت را به تپش وادار» است اما ماری پس از او دو فرزند دیگر نیز به دنیا می‌آورد که به شکل بی‌شرمانه‌ای با آن‌ها رفتاری متفاوت پیش می‌گیرد. سه فرزند در یک خانواده اما تحت تربیت‌ها و رفتارهای مختلفی قرار می‌گیرند و نوتومب سرنوشت هرکدام را با نگاهی موشکافانه تا میان‌سالی پیش می‌گیرد. دیان که در مرکز درام قرار دارد نمونه‌ی پژوهشی بسیار مناسبی برای رفتارشناسی روانی است. نویسنده از زمانی که او به دنیا می‌آید، به ذهنش وارد می‌شود و تمامی احساسات و دریافت‌های او از مادر و پدر، خواهر و برادر، دوست و همکارش را مورد مطالعه قرار می‌دهد. خواننده بهنگامی که با دیان همراه می‌شود می‌تواند عمق فاجعه را دریابد و ببیند که رفتار مادر دیان با او و دختر دیگرش سلیا تا چه اندازه جنایتکارانه است و چهره‌ی خون‌سرد و طلبکارانه‌ی ماری نمی‌تواند اندکی از این قساوت و نابخردی را توجیه کند.

آملی نوتومب جست‌وجوگر عشق در روابط آلوده‌ی انسانی است و قتل والدین یکی از مضامین آثار اوست. عشق به خودی خود می‌تواند رهایی‌بخش باشد اما به شرط آن‌که از جانب انسان‌ها رانده نشود. در بخش کودکی دیان می‌نویسد:

«پس احساس و دلیل وجود هر زندگی این بود: اگر این‌جا هستیم، اگر این‌همه درد و رنج را تحمل می‌کنیم، اگر برای نفس‌کشیدن تلاش بیش‌تری به خرج می‌دهیم، اگر این‌همه بی‌مزگی را می‌پذیریم، به خاطر این است که روزی «عشق» را بشناسیم. دیان از خود پرسید آیا غیر از الهه، چیزهای دیگری هم هستند که بتوانند برای او احساس‌برانگیز باشند. به نظرش رسید که چنین چیز امکان‌پذیر نبود: آخر مگر چندبار دیده بود که پدرش مادرش را با احساس خوش‌بختی در آغوش گرفته باشد؟»

آملی نوتومب نویسنده‌ی بلژیکی که به فرانسوی می‌نویسد، برای خواننده‌ی ایرانی نامی آشناست. بسیاری از آثار او به فارسی ترجمه‌ شده‌اند و رمان‌های او با درون‌مایه‌های روان‌شناسی، زندگی و فردگرایی خوانندگان بسیاری دارد. به گفته‌ی خودش هرچند سال چند رمان می‌نویسد اما تنها یکی از آن‌ها را منتشر می‌کند. نوتومب تاکنون برنده‌ی چندین جایزه‌ی ادبی بوده‌است و سه فیلم با اقتباس از آثار او ساخته شده است که از آن میان می‌توان به فیلم «ترس و لرز» ساخته‌ی آلین کورنیو اشاره کرد. از جمله رمان‌های او که به فارسی ترجمه شده‌اند می‌توان «ترس و لرز»، «خرابکاری عاشقانه»، «ردای یونانی»، «سوء قصد» و «پدرکشی» را نام برد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...
تراژدی روایت انسان‌هایی است که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، اما داستان همه‌ی آنهایی که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، تراژیک به نظر نمی‌آید... امکان دست نیافتن به خواسته‌هامان را همیشه چونان سایه‌ای، پشت سر خویش داریم... محرومیت ما را به تصور و خیال وا می‌دارد و ما بیشتر از آن که در مورد تجربیاتی که داشته‌ایم بدانیم از تجربیات نداشته‌ی خود می‌دانیم... دانای کل بودن، دشمن و تباه‌کننده‌ی رضایتمندی است ...