آزادی از شروط اصلی خوب زیستن | ایبنا


کتاب «فراخنای آزادی و عدالت (تاملاتی در آرای جان رالز فیلسوف اخلاق، صلح و دموکراسی)» در ۲۴۳ صفحه و توسط نشر گام نو به تازگی منتشر شده است. مولف کتاب، سیدعلی محمودی، پژوهشگر و استاد علوم سیاسی است و دکترای خود را در این رشته از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دریافت کرده. این کتاب جایگاه و اهمیت فلسفه رالز را در یک بررسی کلی نشان می‌دهد. برای تمامی کسانی که به فلسفه رالز علاقه‌مندند مطالعه این کتاب می‌تواند مفید باشد.



جان رالز یک فیلسوفان آمریکایی بود که در قرن بیستم بیشترین کوشش‌ها را برای واکاوی مفهوم عدالت و نحوه عملی کردن آن در جامعه انجام داد. اثر او با عنوان «نظریه‌ای در باب عدالت» از مهم‌ترین آثار سیاسی قرن بیستم به شمار می‌رود. «عدالت به مثابه انصاف» و «لیبرالیسم سیاسی» از دیگر آثار او به شمار می‌روند. رالز به عنوان یک فیلسوف در شرایطی زیست که برخی بحران‌های جهانی درحال وقوع بود؛ از جنگ جهانی دوم تا جنگ سرد و همینطور تهاجم ایالات متحده به ویتنام. این شرایط رالز را بر آن داشت که به پیامدهای واقعی نظریات سیاسی بیندیشد، پیامدهایی که گریبانگیر دولتمردان و شهروندان می‌شود.

کتاب شامل تعدادی مقدمه مهم و هفت فصل است. بخش مقدمه شامل این عناوین می‌شود: پیش‌گفتار، روش‌شناسی پژوهش، تحلیل مفهومی و ارزیابی انتقادی، هرمنوتیک بر پایه متن و زمینه، فلسفه سیاسی: دو ساحت نظر و عمل، جایگاه آزادی و عدالت در فلسفه سیاسی رالز، ایرانیان و اندیشه‌های رالز، معضل ترجمه آثار رالز، سازماندهی پژوهش. این بخش‌های ابتدایی زمینه لازم برای ورود به کتاب را فراهم ساخته و کمک می‌کنند همراه با مولف از دریچه مشترکی به آثار رالز بنگریم.

فصول اصلی کتاب نیز عبارتند از: «جان رالز و نوزایش فلسفه سیاسی»، «جایگاه آزادی در نظریه عدالت رالز»، «فلسفه هماوایی آزادی و عدالت»، «جایگاه و برونداد عقلانیت سنجش‌گرانه»، «کنشگری قانونی و صلح‌آمیز در نافرمانی مدنی»، «مشروعیت جنگ دفاعی در سپهر صلح‌طلبی»، «زمینه‌ها، فراگیری و راه‌های دستیابی به صلح دموکراتیک».

مولف، روش خود برای مطالعه فلسفه رالز را یک روش تلفیقی معرفی کرده؛ روشی که تحلیل مفهومی و ارزیابی انتقادی را از فلسفه تحلیلی وام گرفته و هرمنوتیک برپایه متن و زمینه را از فلسفه قاره‌ای. مولف همچنین به وجود یک روند تدریجی در فلسفه سیاسی اشاره کرده؛ او معتقد است فیلسوفان به تدریج یاد گرفتند که به واقعیت‌های سیاسی، رنج‌های بشری ناشی از جنگ‌ها، و انواع خشونت‌ها و بی‌عدالتی‌ها در جهان توجه کرده و متناسب با واقعیت‌ها، نظریه‌پردازی کنند. رالز هم در امتداد همین جریان قرار دارد، جریانی که تلاش می‌کند نسبت به رنج انسان بی‌تفاوت نباشد. رالز عمدتاً به عنوان یک نظریه‌پرداز دانشگاهی شناخته می‌شود و با دیگر نظریه‌پردازان سیاسی قرن بیستم سرگذشت متفاوتی داشته است. زمانی کار رالز را بهتر می‌فهمیم که او را با دیگر نظریه‌پردازان سیاسی مقایسه کنیم؛ به عنوان مثال، هانا آرنت و آیزایا برلین دو نظریه‌پرداز سیاسی بودند که تجربه مهاجرت را از سر گذراندند. یکی در انگلستان و دیگری در ایالات متحده رحل اقامت افکند. زمینه‌های فرهنگی اولیه آنها و همچنین تجربه آنان از مهاجرت تاثیر مهمی بر اندیشه ایشان گذاشت. اما رالز یک فیلسوف تماماً آمریکایی و دانشگاهی باقی ماند بااین‌حال او هم از رخدادهای پیرامونش متاثر شد؛ او اندوه از دست دادن دو برادرش را در اثر بیماری تجربه کرد و سال‌هایی از جوانی را به عنوان سرباز وظیفه در جنگ جهانی دوم سپری کرد. «پس از آن، او در دوره دانشجویی و سپس در مقام استادی دانشگاه، پیگیر رنج‌ها و دردهای مردم بی‌پناه در کشورهای جنوب بود که تجاوز ارتش ایالات متحده به ویتنام، راه انداختن کودتا در برخی کشورها، از جمله در دوران نهضت ملی ایران به رهبری محمد مصدق، از نمونه‌های بارز آن بود. این تجربه‌ها رالز را بر آن داشت که در سرشت و سرنوشت انسان‌ها اندیشه کند و تفلسف را با تحول، و تعبیر را با تغییر همراه سازد.» از این جهت می‌توان گفت که نظریه‌های رالز، انتزاعی و بدون دغدغه واقعی و پشتوانه تجربی نیست.

مولف اظهار می‌کند که درک آموزه‌های جان رالز صرفاً با فهم مقدماتی اندیشه‌های او ممکن نیست. برای فهم صحیح رالز باید فلسفه را به طور عام و نحوه درک او از فلسفه را به طور خاص شناخت. امروزه شاهد آثاری از نویسندگانی هستیم که درک درستی از اندیشه‌های رالز ندارند و این عدم آشنایی در نحوه ارائه مطالب آنان بازمی‌تابد. نمونه‌ای از این عدم آشنایی در ترجمه دو اصطلاح کلیدی فلسفه رالز خود را نشان می‌دهد. اصطلاح «principe of primary goods» در بعضی متون به «اصل کالاهای اولیه» ترجمه شده است درحالیکه در کاربرد صحیح آن، باید به «اصل محاسن یا خیرهای اولیه» ترجمه شود. همچنین اصطلاح «veil of ignorance» به «حجاب جهل» یا «حجاب تهاجل» ترجمه شده است. چنین ترجمه‌ای به ذهن متبادر می‌کند که در وضعیت نخستین، افراد خردمند در پس پرده جهل یا تجاهل به سر می‌برند پس آنان جاهل هستند یا خود را به نادانی می‌زنند! اما خردمندان نه جاهل هستند و نه اهل تجاهل؛ آنها خود را به نادیده‌انگاری می‌زنند تا برای تحقق عدالت، منافع و گرایش شخصی آنان تا جای ممکن لحاظ نشود. به همین دلیل، مولف عبارت «حجاب نادیده‌انگاری» را به عنوان معادل پیشنهاد داده است. مولف همچنین اشاره کرده که آشنایی او با رالز به زمانی برمی‌گردد که در دانشگاه یورک انگلستان در رشته فلسفه سیاسی تحصیل می‌کرده است. از همان زمان، او درباره نحوه‌ای که رالز به کار ایرانیان می‌آیند کنجکاو بوده است. این کتاب حاصل آن کنجکاوی به شمار می‌رود.

مطالعه رالز، محاسن مختلفی دارد؛ او ما را در دستیابی به برخی آرمان‌های بشری یاری می‌کند. مثلاً توجه به صلح در آثار وی برجسته است. رالز زمینه‌ای عمومی، جهانشمول و گسترده برای دستیابی به صلح را تدارک دیده و درباره جنبه‌های بنیادین این موضوع مثل زمینه‌های نیل به صلح، چگونگی دستیابی به صلح، و وضع صلح در لیبرال دموکراسی‌ها تاملاتی را عرضه کرده است. همچنین در اندیشه رالز، دو مفهوم آزادی و عدالت در زمینه‌ای عقلانی و اخلاقی با هم پیوند خورده و عرضه شده است. در جهانی که او تصویر می‌کند، آزادی یکی از شروط اصلی خوب زیستن است. سید علی محمودی کالبد اصلی نظریه‌ای درباب عدالت را مفهوم آزادی دانسته و معتقد است طبق نظر رالز، اگر اصل آزادی را از نظریه عدالت جدا کنیم، چیزی که برجا می‌ماند قابل دفاع نخواهد بود.

^{................} تجربه‌ی زندگی دوباره ^{...............}