در تابستان درباره زمستان بنویس | اعتماد


آنی دیلارد [Annie Dillard]، نویسنده مشهور امریکایی و برنده جایزه پولیتزر که تاکنون چند اثر غیرداستانی از او در قالب جستار به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است، غالبا به عنوان نویسنده‌ای طبیعت‌گرا شناخته می‌شود که به عنوان یک جستارنویس و مشاهده‌گر دقیق محیط پیرامون دست به قلم می‌برد و این خصیصه او را به لحاظ رویکرد سبکی، بیش از پیش به نویسندگان سلف هموطنش نظیر دیوید هنری ثورو، امرسون یا جورج سانتایانا پیوند می‌دهد و حال و هوای یگانگی و همنفسی با نبض طبیعت را بر نوشتار او حاکم می‌کند.

خلاصه نوشتن زندگی» [The writing life] آنی دیلارد [Annie Dillard]،

اما این قسم طبیعت‌گرایی دیلارد با آنچه در تاریخ مکتب‌های ادبی تحت عنوان ناتورالیسم می‌شناسیم و نمایندگان سرشناسی چون امیل زولا و جک لندن و استیون کرین داشته، تفاوت بنیادی دارد. ناتورالیسم پیش گفته بنیادش بر نوعی نگاه انتقادی و آسیب‌شناسانه است که منطقی تاریخی بر آن سیطره دارد، اما نوع نگارش دیلارد اگرچه مشحون از توصیفات دقیق، دست اول و پویا از طبیعت و روابط میان آدمیان و سایر جانداران، دریا و آسمان با یکدیگر در پرسپکتیوی کاملا باورپذیر است و حتی گاه نوشتن را به مثابه رخدادی یگانه به خوبی تصویر می‌کند، اما در مجموع در چنبره نگاهی غیرتاریخی نسبت به طبیعت و تمدن گرفتار است و از درک دیالکتیک میان این دو مقوله باز می‌ماند.

در نوشته‌های دیلارد گویی زمان متوقف شده و رویکردی غیرتاریخی و نازمانمند بر محیط و مناظر اطراف غلبه یافته است. برای مثال در مجموعه جستاری که اخیرا با عنوان «نوشتن زندگی» [The writing life] با ترجمه خوب و روان خانم زهرا زارعی و به همت نشر گزیده کار رایبد منتشر شده است، می‌بینیم که اتفاقات مورد بحث و مشاهدات نویسنده در سکون نسبی و بدون حرکت خاصی در محور زمان، صرفا ثبت می‌شوند و سیر روایت خالی از گسترش و بسط زمانمند رویدادهاست. این ویژگی خصوصا در سه فصل آخر این کتاب به اوج می‌رسد و ضرباهنگ نوشتار و تخلیه بار روانی نثر نیز این طرز تلقی را تقویت می‌کند.

کتاب «نوشتن زندگی» در هفت فصل که هر کدام در قالب جستاری مجزا، اما مرتبط با هم نوشته شده است، شکل گرفته و نویسنده با اشتیاق و حرارتی قابل توجه به بیان مجموعه‌ای از مشاهدات، راهبردها، توصیه‌ها و عادات نویسندگی خود و سایر نویسندگان پرداخته است که همه اینها به صورت موزاییک‌وار و با ظرافتی مثال زدنی در کنار یکدیگر چیده شده‌اند تا در نهایت کلیتی معنادار و راهنمایی کاربردی برای نوشتن پیش چشم خواننده قرار دهند.

اگرچه در بعضی قسمت‌ها، گزاره‌های او حالت مانیفست‌وار و اندرزگونه پیدا می‌کنند و درصدد صدور بایدها و نبایدهایی برای چگونه نوشتن بر می‌آید، اما بخش مهم و قابل تامل هر کدام از این فصول، ارجاعات به جا و نقل قول‌های بهنگام از دیگر نویسندگان، شاعران، متالهان و فیلسوفان شناخته شده یا کمتر شناخته شده (در ایران) است که به مخاطب فرصتی برای مکث و تفکر بیشتر می‌دهد و نقطه اتصالی برای پیوند زدن محتوای ذهنی با جهان بیرون و تا زدن مطالب هر فصل روی فصل‌های دیگر فراهم می‌آورد:
«نویسنده در پی ادبیات است نه جهان، هر چند در جهان زیست می‌کند و نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.» (ص56)

برخی توصیه‌های دیلارد برای نویسندگان جوان از جمله تاکیدش بر لزوم خلاص شدن از حشو و زواید و اینکه نویسندگی را به مثابه «هنر دل کندن» و در عین حال نیازمند مهارت و تلاش بی‌وقفه توصیف می‌کند، بسیار راهگشاست. ذکر چنین جملات طلایی و رهنمودها که ذایقه و حافظه خواننده را عمیقا درگیر می‌کند، در جای‌جای این جستارها فراوان به چشم می‌خورد:
«تصویر زنده فقط با یورشی بی‌امان از مقاومت دست می‌کشد و راز خود را آشکار خواهد کرد.» (ص65)

می‌توان گفت که از نظر دیلارد نوشتن به مثابه نوعی مبارزه و کشمکش همیشگی قلمداد می‌شود که البته در محیطی امن و آکواریومی رخ می‌دهد و حال و هوای یک زمین ورزشی مسابقه دوومیدانی بر آن حاکم است. نوشتن به مثابه یک ماراتن طولانی و طاقت‌فرسا، مسابقه‌ای با همه فواید و دستاوردها و افتخاراتی که می‌تواند به دنبال داشته باشد و این البته با آن‌گونه مبارزه و کشمکشی که به عنوان آنتاگونیسم در قهرمانان رمان‌های کلاسیک و شخصیت‌پردازی‌های چندبعدی نویسندگان برجسته تاریخ رمان‌نویسی سراغ داریم، تفاوت دارد. آنتاگونیسم در آن قبیل آثار بیشتر از سنخ ترکیب آنتی به علاوه اگونیسم (یعنی ضد احتضار) جلوه می‌کرد، اما در دنیای امروزی، پر امکانات و مرفه آنی دیلارد در قلب امریکای معاصر، آنتاگونیسم در مفهوم سابقش دیگر جایگاهی ندارد و بیشتر از جنس ورق زدن کتاب افتخارات همراه با لبخندی شاد در مراسم رونمایی کتاب و جشن گرفتن موفقیت ‌هاست.

خود دیلارد در بخشی از کتابش نوشته است: «رمان بیشتر بر آن است که روح زمان را دریابد و از جهان بازشناختنی ما شباهتی بسازد تا بتوان آن را زیبا و تحلیلی عرضه کند که به نظر من هیچ ارزشی ندارد.» (ص61)

در هر حال آنی دیلارد چندان اهل درون‌نگری و خلوت‌گزینی نیست و در انتهای همین کتاب هم نقل قولی از تیلار دو شان دانشمند دیرینه‌شناس و متاله فرانسوی در این راستا آورده است: «خلوص در خلوت گزیدن نیست، بلکه در نفوذ عمیق‌تر در جهان است.»
این‌گونه است که مطالعه جستارهای کتاب نوشتن زندگی می‌تواند مخاطب فارسی زبان را از زاویه‌ای دیگر و این‌بار کمی متفاوت با نظرگاه‌های قبلی با شرایط، بایسته‌ها و تا حدودی فلسفه نوشتن در عصر حاضر مواجه کند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

صدام حسین بعد از ۲۴۰ روز در ۱۴ دسامبر ۲۰۰۳ در مزرعه‌ای در تکریت با ۷۵۰ هزار دلار پول و دو اسلحه کمری دستگیر شد... جان نیکسون تحلیلگر ارشد سیا بود که سال‌های زیادی از زندگی خود را صرف مطالعه زندگی صدام کرده بود. او که تحصیلات خود را در زمینه تاریخ در دانشگاه جورج واشنگتن به پایان رسانده بود در دهه ۱۹۹۰ به استخدام آژانس اطلاعاتی آمریکا درآمد و علاقه‌اش به خاورمیانه باعث شد تا مسئول تحلیل اطلاعات مربوط به ایران و عراق شود... سه تریلیون دلار هزینه این جنگ شد ...
ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...