کتاب «مطالعه تطبیقی ایران و مصر» نوشته کامران گشنیزجانی که از سوی انتشارات کویر به چاپ رسیده، میکوشد چرایی و چگونگی پیروزی اسلام گرایان در انقلاب ایران و شکست آنها در انقلاب مصر را در چهارچوبی تطبیقی توضیح دهد.
چرا انقلاب ایران ماهیتی اسلامی پیدا کرد؟ یا چرا و چگونه روحانیت به رهبری انقلاب اسلامی رسید؟ این پرسشها نمونههایی از سؤالاتی هستند که بسیاری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران از خود و دیگران پرسیدهاند. در مقابل، پرسشی که پس از فرونشستن گرد و غبار انقلاب مصر، اذهان را به خود مشغول کرد از این قرار بود که چرا اخوان المسلمین شکست خورد؟ به بیان دیگر در ایران با وجود آنکه در دهههای منتهی به انقلاب اسلامی 1357 جنبش اسلام گرای گستردهای شکل نگرفته بود آیتالله خمینی و روحانیون مبارز توانستند رهبری اتحاد ناهمگونی از گروههای سیاسی اجتماعی را به دست بگیرند و نظامی اسلامی را بنیان نهند.
از سوی دیگر اگرچه اخوان المسلمین موفق شده بود وسیعترین جنبش اسلامی قرن بیستم را در مصر ایجاد کند اما هیچ گاه نتوانست در برههی انقلاب 2011-2013 در مقام رهبری گروههای سیاسی گوناگون قرار بگیرد.
این کتاب شامل سه بخش اصلی و یکی بخش نتیجه گیری است. بخش اول، ضمن توضیح دقیقتر پرسش اصلی کتاب، به بررسی انتقادی پژوهشهایی میپردازد که تاکنون به توضیح فرجام جنبشهای اسلام گرا در انقلابهای ایران و یا مصر اختصاص داشتهاند. افزون بر این، در این بخش مدل مفهومی کتاب به طور مختصر شرح داده میشود.
فصل دوم به ریشههای تاریخی جنبشهای اسلامگرا، رابطه آنها با دولت و سایر کنشگران دینی و شرایط عینی و ذهنی ایران و مصر در آستانه انقلاب اختصاص دارد. به طور مشخص، فصل دوم کتاب مناسبات بین دولت، روحانیت و کنشگران دینی – سیاسی غیر روحانی در مصر را پوشش میدهند.
فصل سوم به بررسی موضوعاتی همچون «دولت، روحانیت و کنشگران دینی – سیاسی غیر روحانی در مصر» پرداخته است. در بخش چهارم که «ایران و مصر در آستانه انقلاب» نام گرفته و بررسی نیروهای مسلح و دولت، نیروهای مسلح در آستانه انقلاب، سکولاریسم در ایران و مصر و فضای ذهنی مصر در آستانه انقلاب 2011» مورد برری قرار گرفته است.
فصل چهارم نیز ضمن بهره گیری از بررسیهای دو فصل قبلی، تحلیلی تطبیقی از تفاوتهای مهم بین موقعیت جنبشهای اسلام گرا در ایران و مصر در آستانه برهه انقلاب ارائه داده است. فصل پنجم برهه انقلابی در ایران و چگونگی مسلط شدن آیتالله خمینی و روحانیان مبارز بر این برهه را با تمرکز بر نگاه سازمانهای سیاسی حاضر در صحنه انقلاب نشان خواهد داد. و فصل ششم تحولاتی را بررسی میکند که بیانگر ناتوانی اخوان المسلمین در مسلط شدن بر برهه انقلابی مصر هستند. در فصل هفتم به بررسی تفاوتهای بین برهههای انقلابی در این دو کشور و عوامل موثر بر شکل گیری مسیرهای متفاوت جنبشهای اسلامگرا در آنها پرداخته میشود. در پایان کتاب نیز در بخش نهایی خلاصهای از نتایج اصلی پژوهش حاضر ارائه خواهد شد.
این کتاب 384 صفحهای به دنبال فراهم کردن پاسخی جامعه به چرایی و چگونگی پیروزی جنبش اسلام گرا در انقلاب ایران یا عکس آن در مصر نیست و اصولا چنین پاسخی را هم در چارچوب محدودیت های یک پژوهش ممکن نمیداند. این کتاب کوشش محدود است برای آنکه به وجوهی از این مسئله بپردازد که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته و از این طریق، به فهم کامل تر چرایی و چگونگی پیروزی اسلام گرایان در انقلاب ایران و شکست آنها در انقلاب مصر کمک میکند.
گذشته از عواملی که از نگاه نگارنده به دور ماندهاند، عوامل محتلفی وجود دارند که این پژوهش آگاهانه از بررسی آنها اجتناب کرده است. برای نمونه، نقش آمریکا در تحولات برهههای انقلابی مورد مطالعه قرار نگرفتهاند. این تصمیم ناظر به محدودتر کردن دامنه پژوهش بوده وهم بر این واقعیت استوار بوده که عملکرد این کشور در نگاهی تطبیقی تفاوت معنا داری در مسیر و سرنوشت اسلام گرایان ایجاد نکرده است. برای نمونهای دیگر، در بررسی برهه انقلابی در ایران سازمان مجاهدین خلق کنار گذاشته شده که عمدتا ناشی از عدم دسترسی نگارنده به منابع دست اول در این زمینه بوده است. نگارنده در پایان امیدوار است که مطالعات بعدی ناگفتههای این تحقیق را هرچه بیشتر بر زبان آورده وموجب فهم بیشتر ما از چرایی و چگونگی مسلط شدن یا نشدن جریان اسلامگرا بر تحولات انقلابی گردد.
اعتماد
................ تجربهی زندگی دوباره ...............
