کالای اعتباربخش هالیوود پس از جنگ | هم‌میهن


رشد مطالعات بینارشته‌ای در یک‌دهه اخیر را می‌توان با انتشار کتاب‌های سینمایی هم سنجید؛ کتاب‌هایی که متن آنها به‌نوعی حلقه وصل و گره خوردن هنر سینما و جهان فیلم با علوم انسانی و پارادایم‌های آن است. جامعه‌شناسی سینما علمی است که به تحلیل جامعه‌شناسانه آثار سینمایی پرداخته و به تاثیر هنر سینما به‌عنوان یک رسانه روی جامعه می‌پردازد. جامعه‌شناسی سینما، فیلم‌های سینمایی را از زوایای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تحلیل می‌کند. جامعه‌شناسی سینما به فیلم در قالب یک اثر سینمایی و به‌عنوان یک پدیده اجتماعی نگاه کرده و از یک‌سو، تحولات و کنش‌های اجتماعی موثر در خلق اثر سینمایی را کشف کرده و از سوی دیگر، تاثیرات فیلم روی جامعه را پیدا می‌کند.



جامعه‌شناسی سینما به دنبال زمینه‌های اجتماعی شکل‌گیری یک فیلم سینمایی بوده، همچنین تاثیرات سینما با تحلیل فیلم، جایگاه سینما در یک جامعه را تحلیل کرده و می‌فهمد که چرا این فیلم ساخته شده و چه تاثیراتی در جامعه سبب ساخت آن شده است. دانش جامعه‌شناسی در پی بررسی فرآیندهای اجتماعی در جامعه است.

«جامعه‌شناسی در فیلم» [Sociology on film: postwar Hollywood's prestige commodity] اما کتابی است که گرچه به‌نوعی در ذیل مطالعات بینارشته‌ای و جامعه‌شناسی سینما قرار می‌گیرد، ولی در رویکرد متفاوت به جامعه‌شناسی در فیلم می‌پردازد. کتابی پژوهشی و تحلیلی از کریس کیگل [Chris Cagle]، استاد مطالعات سینما که به ظهور «امر اجتماعی» در سینمای هالیوودی می‌پردازد.

کیگل بر این باور است که نفوذ اندیشه جامعه‌شناختی تأثیر مهمی بر شکل و محتوای فیلم‌ها خصوصاً در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم در هالیوود گذاشته است. بخش مهمی از فیلم‌هایی که در این دوره تولید شدند، تحت‌تأثیر بینش جامعه‌شناختی به مسائل و معضلات اجتماعی ازجمله نژادپرستی، فقر، بزهکاری، شهرها، نابرابری و سایر موضوعاتی می‌پرداختند که همزمان محل توجه جامعه‌شناسان در فضای دانشگاهی بود. هالیوود بیش از همه متأثر از مکتب کارکردگرایی و بعدها مکتب شیکاگو، موضوعاتی را بررسی می‌کرد که به‌نوعی به امر اجتماعی پیوند می‌خوردند.

فیلم‌هایی که با مضمون مسئله اجتماعی تولید می‌شدند، رفته‌رفته ذائقه مخاطبان و منتقدان آمریکایی را ارتقا دادند به‌طوری‌که از این فیلم‌ها به‌عنوان «فیلم معتبر» (Prestige Films) نام برده می‌شد؛ فیلم‌هایی که اعتباربخش سینمای هالیوودی به‌شمار می‌رفتند، کلاس‌های درس جامعه‌شناسی را به میان مردم عادی می‌بردند و آنها را با بینش جامعه‌شناختی آشنا می‌کردند.

نگاهی اجمالی به نامزدهای اسکار بهترین فیلم در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، الگویی از فیلم‌هایی با موضوعات مسئله‌محور را نشان می‌دهد؛ تعطیلی از دست رفته (۱۹۴۵)، بهترین سال‌های زندگی ما (۱۹۴۶)، قرارداد شرافتمندانه (۱۹۴۷)، گودال مار (۱۹۴۸)، پینکی (۱۹۴۹) و... این فیلم‌ها در گیشه عملکرد خوبی داشتند و استودیوها در تبلیغات خود به آن می‌بالیدند.

منتقدان مطبوعات عامه‌پسند و تهیه‌کنندگان فیلم آنها را فیلم‌های «مسئله اجتماعی» نامیدند؛ برچسبی که ماندگار شد. با رشد آگاهی جامعه‌شناختی در آمریکا، هالیوود نیز فیلم‌های مسئله اجتماعی را به‌منزله نوعی از علوم اجتماعی رایج عرضه کرد. همان‌طور که آلفرد هیچکاک و کارگردانان فیلم نوآر، روانکاوی فرویدی را با بیان خاص سینمایی رواج دادند، فیلم‌های مسئله اجتماعی نیز فرم‌های زیبایی‌شناختی را برای ارائه مفاهیم جامعه‌شناختی به خدمت گرفتند. چرخه‌ها و تولیدات شکل‌گرفته به موازات اجتماعی در حال تحول و فوران، گاهی با یکدیگر تناقضات متعددی داشتند.

گاه آثار سینمایی در مسیر رخدادهای فکری پیش می‌رفت و از ایده‌های دورکیم، فروید یا هابرماس محفوظ می‌شد و گاه لیبرالیسم، چپ‌گرایی و لیست سیاه، گروه‌هایی در مسیر قرار می‌دادند. این جریانانات گرچه یکدست نبودند و به سادگی در تار و پود فیلم‌ها ننشستند اما دروازه‌ای به سوی چشم‌اندازهای نوین و بدیع گشودند تا جامعه‌شناسی، مسئله اجتماعی، بزهکاری، جرم‌شناسی، راهکار، جمع و فرد، به شاه‌واژه‌های بسیاری از ریویوها در روزنامه‌نگاری آمریکا بدل شوند.

این کتاب، مشخصاً بابت پرداختن به ظهور جامعه‌شناسی در شکل و محتوای فیلم‌ها، جایگاه ویژه‌ای در مطالعات سینمایی دارد و با سایر کتاب‌هایی که سینما را از منظر جامعه‌شناختی بررسی می‌کنند، متفاوت است. هدف آن نه جامعه‌شناسیِ سینما، بلکه نشان دادنِ حضورِ جامعه‌شناسی در فیلم‌هاست. «دو وجهه فیلم اعتباربخش»، «هالیوود به‌مثابه جامعه‌شناسی عامه‌پسند»، «هالیوود و حوزه عمومی»، «ژانری ورای چرخه‌ها» و «ملودرام رئالیستی» پنج فصل این کتاب هستند.

نویسنده تلاش کرده تا توضیح دهد که چرخه فیلم‌های مسئله اجتماعی پس از جنگ نه‌تنها ژانری نوین را ثبت کرد، بلکه نوعی جامعه‌شناسی عامه‌پسند را شکل داد که رشته نوظهور جامعه‌شناسی آمریکایی را با آرمان‌های حوزه عمومی استودیوها پیوند زد. به عبارت دیگر در این کتاب توضیح داده می‌شود که چطور فیلم مسئله اجتماعی بر نحوه فیلمسازی هالیوود تاثیر داشت که به وسیله آن فیلمسازان توانستند سبک بصری هایپررئالیستی را در ترکیب جدیدی از اهداف واقعی و قصه‌گویی تطبیق دهند.

[ «جامعه‌شناسی در فیلم» با ترجمه بشیر سیاح توسط انتشارات همرخ منتشر شده است.]