پاسخ به پرسشی چندهزار ساله | اعتماد


«کجا می‌ریم، بابا؟» [Où on va, papa?] کتابی است نوشته ژان لویی فورنیه [Jean-Louis Fournier]، نویسنده و هنرمند فرانسوی. این کتاب که در سال 2008 برنده جایزه فمینا، یکی از جوایز ادبی معتبر فرانسه، شده روایت زندگی خصوصی فورنیه و دو فرزند معلول اوست. می‌توان گفت این کتاب نوعی زندگی نامه خودنوشت است و خواننده را وارد دنیای پدری با فرزندان متفاوت می‌کند. هرچند معمولا حرف زدن از کودکان معلول و مشکلات آنها برای پدر و مادرها کار ساده‌یی نیست اما فورنیه تصمیم می‌گیرد با نگاهی تازه به روایت زندگی‌اش بپردازد. شاید در ابتدا به نظر برسد کتابی تاریک و سراسر اندوه مقابلمان است اما فورنیه با زبانی طنزآمیز، تلخی ماجرا را کم می‌کند و از چیزهایی حرف می‌زند که شاید ما هرگز حتی به آنها فکر نکرده باشیم.

کجا می‌ریم، بابا؟» [Où on va, papa?]  ژان لویی فورنیه [Jean-Louis Fournier]

کتاب شروع غم‌انگیزی دارد. از اندوه پدری می‌گوید که دلش می‌خواهد مانند هر پدر دیگری برای بچه‌هایش کتاب تن‌تن هدیه بخرد و با هم درباره‌اش حرف بزنند. اما دو پسر او عقب مانده ذهنی هستند و از کتاب چیزی نمی‌فهمند. هدیه کریسمس آنها همیشه یا مکعب بوده یا ماشین‌های کوچک. خواننده از همان ابتدا با پدری اندوهگین روبه رو می‌شود که آرزوهای کوچکی دارد؛ حرف زدن بچه‌ها، درست راه رفتنشان، مدرسه رفتن و بازی کردن مانند بقیه بچه‌های همسال خود. اما این نویسنده هیچ‌وقت به آرزوهایش نمی‌رسد ولی نکته قابل توجه این است که فورنیه همان‌طور که خودش نیز تاکید می‌کند قصد ندارد اشک خوانندگان را درآورد و مدام شکوه کند. او می‌خواهد در مقام نویسنده‌یی نام آشنا به ویژه برای خوانندگان فرانسوی، دنیای تازه‌یی را پیش چشم دیگران بگذارد.

می‌خواهد روزنه‌یی به زندگی خصوصی‌اش بگشاید و روایتی سرراست از آنچه تجربه می‌کند داشته باشد. او نمی‌خواهد از یک فاجعه حرف بزند بلکه از دو کودک معلولش می‌گوید که بارها ناخواسته او را خندانده‌اند. فورنیه نیز با بازگویی رفتار و کارهای خاص دو فرزندش گاهی مخاطب را می‌خنداند. وقتی می‌گوید برخلاف سایر پدر و مادرها هرگز دغدغه درس و مشق و موقعیت شغلی بچه‌هایش را نداشته چون همیشه معلوم بوده آنها هیچ کاره می‌شوند، لبخندی تلخ بر لب‌مان می‌نشیند. او نگران نیست بچه‌هایش خلافکار شوند، به بیراهه بروند، صاحب بچه معلول شوند یا طلاق بگیرند. تقریبا همه‌چیز زندگی آنها از قبل معلوم است و تغییری نخواهند کرد. فورنیه در بخش 73 کتاب از آرزوهایش می‌نویسد: «من برای بچه‌ها کارتون درست کردم اما بچه‌های خودم آنها را ندیدند، برای‌شان کتاب نوشتم اما متعلق به خودم آنها را نخواندند. دلم می‌خواست که آنها به من افتخار می‌کردند. که به دوستان و همکلاسی‌های‌شان پز مرا می‌دادند و می‌گفتند: بابای من خیلی بهتر از بابای تو است».

اگر بچه‌ها نیاز به فخر فروختن و افتخار کردن به پدران‌شان را دارند، لابد که پدرها هم برای خاطر جمع‌تر شدن به همان میزان به تعریف و تمجید بچه‌های‌شان نیاز دارند.»این کتاب حجم چندانی ندارد و تنها 160 صفحه است. فورنیه کتاب را به 89 بخش تقسیم کرده و در هر بخش ماجرایی را روایت می‌کند. می‌شود گفت چیزی بین زندگی‌نامه و داستان کوتاه. با این حال نمی‌توان قالب مشخصی برای کتاب تعیین کرد. فقط باید آن را خواند و از تجربه‌یی متفاوت و ناب لذت برد. ماتیو پسر اول فورنیه، هم ذهنی و هم جسمی معلول است و کنارآمدن با این واقعیت برای او و زنش کار دشواری است. او صادقانه از احساساتش می‌نویسد. از یاس‌ها و سرخوردگی‌هایش هنگام مقایسه فرزند خود با کودکان سالم. گاهی عمیقا او را دوست دارد و دلش برایش می‌سوزد و گاهی نیز چنان خسته و شاکی می‌شود که وسوسه می‌شود او را از پنجره بیرون اندازد اما به قول خودش بچه‌های سالم هم پدر و مادرشان را اذیت می‌کنند و همین او را آرام می‌کند. توصیفات نویسنده بسیار دقیق و جذاب است طوری که حس می‌کنیم ماتیو پیش چشم ما با توپش بازی می‌کند یا صدای ماشین درمی آورد. دو سال بعد از تولد ماتیو، برادرش توما به دنیا می‌آید. فورنیه و زنش ابتدا فکر می‌کنند بچه سالم است و از این بابت بسیار خوشحالند اما به زودی معلوم می‌شود او نیز معلول است و برای بار دوم دنیا برای فورنیه به آخر می‌رسد.

«کجا می‌ریم، بابا؟» جمله‌یی است که توما هروقت سوار ماشین پدرش می‌شود می‌پرسد و بدون آنکه منتظر جواب بماند باز هم سوال خود را تکرار می‌کند. این جمله ساده نه تنها ذهن پدر توما بلکه انسان‌های زیادی در طول تاریخ را به خود مشغول کرده. همه می‌خواهند بدانند کجا می‌روند و چه آینده‌یی پیش روی‌شان است. این نکته در طرح جلد کتاب نیز مورد توجه قرار گرفته و پدر و فرزندی را می‌بینیم که دست در دست هم در جاده‌یی پیش می‌روند و معلوم نیست از کجا سر درخواهند آورد. موقعیت‌هایی که فورنیه بازگو می‌کند مانند عکس گرفتن، استخدام پرستار کودک، ریش درآوردن پسرها، دوست داشتن، موسیقی گوش دادن، هرکدام یکی از زوایای پنهان زندگی‌اش را آشکار می‌کند که با آنچه دیده و شنیده‌ایم متفاوت و برای‌مان جذاب است. اما ماتیو در 15 سالگی می‌میرد و فورنیه را با توما تنها می‌گذارد زیرا زنش با دختری که بعد از پسرها به دنیا آمده، آنها را ترک کرده است. نویسنده تقریبا سعی کرده حوادث را به ترتیب زمانی بازگو کند اما این نظم همه جا حفظ نشده و در پایان به نتیجه بخصوصی نمی‌رسیم. او دیگر نمی‌داند کیست و کجاست یا چندساله است. فقط به نوشتن ادامه می‌دهد و راهش به یک مسیر بی سرانجام ختم خواهد شد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...