علی‌الله سلیمی | همشهری


نشست رونمایی و گفت‌وگو درباره کتاب «مهندسی اجماع؛ فهم پروپاگاندا در عصر رسانه‌های اجتماعی» [Manufacturing consensus : understanding propaganda in the era of automation and anonymity] نوشته ساموئل وولی [Samuel Woolley] با ترجمه عباس رضایی ثمرین با حضور هادی خانیکی، مسعود کوثری، جواد آذری جهرمی، پدرام الوندی و عباس رضایی ثمرین (مترجم) در شهر کتاب مرکزی برگزار شد.



در ابتدای نشست، پدرام الوندی، روزنامه نگار و مدیر شهرکتاب مرکزی ضمن خیرمقدم به حاضران در نشست، به معرفی کتاب «مهندسی اجماع؛ فهم پروپاگاندا در عصر رسانه‌های اجتماعی» نوشته ساموئل وولی با ترجمه عباس رضایی ثمرین پرداخت و گفت: موضوع اصلی این کتاب دستکاری و مدیریت افکار عمومی در بستر رسانه‌های اجتماعی است و ویژگی مهمی که این اثر دارد، به پیشبرد مباحث با تکیه بر دو رویکرد مطالعات میدانی و مبانی نظری برمی‌گردد که باعث شده محتوای اثر قابل توجه باشد. وی در ادامه ضمن قدردانی از انتشارات همشهری به خاطر انتشار این کتاب، افزود: تمرکز این مرکز انتشاراتی به نشر آثاری در حوزه رسانه و ارتباطات از جهات گوناگون قابل توجه و قدردانی است. در ادامه، ویدئو کوتاهی از صحبت‌های مولف اثر، ساموئل وولی برای حاضران پخش شد که در آن، وولی از ویژگی‌های مهم کتاب خود گفت و مسیر کتاب بعدی‌اش که به هوش مصنوعی و کاربردهای آن در دنیای رسانه‌های اجتماعی برمی‌گردد.

ترجمه سودمند در حوزه ارتباطات
اولین سخنران مراسم، هادی خانیکی، از استادان علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی بود که به تحرکات تازه در حوزه نظریه‌پردازی پیرامون علوم ارتباطات اشاره کرد و گفت: می‌توان به تحرکات و فعالیت‌های پرشتاب و اغلب ثمربخش در حوزه نظریه‌پردازی پیرامون علوم ارتباطات خوش‌بین بود و ورود مترجمان جوان به این حوزه را به فال نیک گرفت. در سال‌های اخیر ترجمه‌های سودمندی در این حوزه صورت گرفته که نشان‌دهنده جامعه زنده و پویا در این زمینه است. وی همچنین ورود دانشجویان با تحصیلات تکمیلی و ارشد به مباحث نظری در حوزه علوم ارتباطات را مهم ارزیابی و یادآوری کرد که این مباحث هنوز عمومی نشده است با این حال، در عرصه تحقیق و ترجمه کارهای بزرگی در حال انجام است. وی در ادامه به مباحث مطرح در کتاب مهندسی اجماع پرداخت و از مباحثی همچون جامعه شبکه‌ای، جامعه پلتفرمی، اخبار جعلی و اشتباه‌پراکنی یاد کرد که به تفصیل درباره آن وولی بحث کرده است. به اعتقادی این استاد علوم ارتباطات، نویسنده کتاب مهندسی اجماع، پروپاگاندا را به عنوان زمینه بحث مطرح می‎کند و این‌که پروپاگاندا چقدر در این میان اهمیت داشته است.

مسئول تولید اخبار جعلی چه کسی است
سخنران بعدی مراسم، دکتر مسعود کوثری، استاد علوم ارتباطات بود که در ابتدای صحبت‎های خود، به موضوع دستکاری اطلاعات در عصر ارتباطات اشاره کرد و زمینه این مسئله را بعد از واقعه ویتنام دانست و گفت: بحث این است که سازمان‌های رسانه‌ای چگونه با سیاستمداران هماهنگ شدند و رضایت مردم را جلب کردند. وی در ادامه به موضوع ایجاد رضایت در مردم از طریق رسانه اشاره و یادآوری کرد در برخی موارد، تولید مقاومت هم شکل می‌گیرد که این درست برخلاف اهداف صاحبان رسانه‌ای است که قصد ایجاد رضایت در مردم را دارد. دکتر کوثری در ادامه به یکی از موضوعات مطرح در کتاب مهندسی اجماع، اخبار جعلی اشاره و تأکید کرد: در این خصوص بحث این بود که مسئول تولید اخبار جعلی چه کسی است. ابتدا انگشت اتهام به سوی مردم بود که در شبکه‌های اجتماعی این اخبار جعلی را با اهداف گوناگون تولید می‎کنند اما تحقیقات در این زمینه نشان داد که خود دولت‌ها در تولید اخبار جعلی نقش دارند و با اهداف گوناگون به این اقدام روی می‌آورند. وی در خصوص نقش دولت‌ها در این زمینه، به کشور روسیه اشاره کرد که در جریان اتفاقات کریمه و اوکراین به تولید اخبار جعلی روی آورد و در این بخش فعال بوده است. دکتر کوثری در پایان گفت: کتاب مهندسی جعلی تعریف‌کننده یک مسئولیت جدید در خصوص موضوع اثر است که باید در آن تأمل کرد.



پیش‌بینی ذهنی و پروپاگاندا
جواد آذری جهرمی، از چهره‌های آشنای مدیریت ارتباطات، سخنران بعدی مراسم بود که در ابتدا به ریشه‌یابی ابعاد روان‌شناختی موضوع پرداخت و گفت: در ابتدا باید بدانیم چه عواملی باعث پذیرش می‌شود. این مسئله ریشه روان‌شناسی دارد و از پیش بینی ذهنی نشأت می‌گیرد. یعنی پیش بینی ذهنی تصمیم می‌گیرد که این اتفاف بیفتد. البته انواع پیش بینی ذهنی داریم که عبارت است از پیش بینی بقا، پیش بینی سازمانی و شغلی و مواردی از این دست که ذهن به استقبال وقایع احتمالی می‌رود. البته برخی مواقع پیش بینی درست از آب در می‌آید و در مواردی هم ممکن است درست نباشد. در این میان، کار پروپاگاندا که از موضوعات اصلی کتاب مهندسی اجماع هم هست،هدایت ذهن پیش بینی به سمت اهدافی است که سازندگان پروپاگاندا دنبال می‌کنند. در شبکه‌های اجتماعی ساخت پیش بینی‌ها برای افراد تبدیل به رقابت بزرگ شده است. جنگ ارزان قیمتی است که دولت‌ها وارد می‌شوند و اهداف خاص خود را پیش می‌برند. در این جنگ یکی از ابزارها هوش مصنوعی است.

واکنش به وارونگی در شبکه‌های اجتماعی
در پایان مراسم، عباس رضایی ثمرین، مترجم کتاب ضمن تشکر و قدردانی از صحبت‌های اساتید سخنران به دلایل انتخاب کتاب مهندسی اجماع برای ترجمه اشاره کرد و گفت: من کارهای مولف را تعقیب می‌ کنم. موضوع این کتاب هم برایم جذاب بود. ایده مرکزی این کتاب واکنش به وارونگی در شبکه‌های اجتماعی است. به گفته این مترجم، یکی از محوری ترین آموزه‌های کتاب این است که رواج پروپاگاندا در پلتفرم‌های مجازی نقش رسانه‌های جریان اصلی را در این فرایند به حاشیه نرانده است. رضایی ثمرین افزود: برای من انتشار این کتاب ادامه مسیری است که با ترجمه کتاب دستکاری رسانه‌های اجتماعی آغاز شد، کتابی که اول بار در سال ۱۴۰۰ به همت انتشارات همشهری منتشر شد و متن آن گزارشِ یک تلاش تحقیقاتی بین المللی برای ردیابی پروپاگاندای رایانشی در نُه کشور جهان با محوریت موسسه اینترنت دانشگاه آکسفورد است. نویسنده کتاب حاضر، ساموئل وولی، یکی از محققان اصلی آن پروژه و یکی از دو سرویراستار متن نهایی آن بود. برای او هم کتاب حاضر در واقع ادامه همان مسیر است و به نوعی صورت بندی جدیدتری از وضعیت پروپاگاندا در وضعیت ارتباطی فعلی جهان به شمار می‌آید.