بزرگ‌مرد علوی | جام جم


راستش نوشتن درباره کتاب‌ها یکی از آسان‌ترین کارها در زندگی‌ام است، و حین خواندن کتاب‌ها درباره‌شان نت‌نویسانه می‌نویسم؛ اما نوشتن درباره این کتاب من را به چالش کشاند. هر سطری که می‌خواستم بنویسم، چیزی از درون به من نهیب می‌زد که چه؟ حاج‌قاسم را که دیگر همه می‌شناسند، راستش وقتی خواندن کتاب را ادامه می‌دادم، یک نهیب خارجی هم بود که هی می‌گفت سوْ وات؟ و ثم ماذا؟ لازم بود کتاب تا پایان خوانش شود.

خلاصه کتاب  حاج قاسمی که من می‌شناسم  سعید علامیان

«خداوندا، مرا بپذیر»
کتاب خواندنی و شنیدنی «حاج‌قاسمی که من می‌شناسم» با عبارت فرعی- با کروکی- روایت رفاقت چهل‌ساله (حجت‌الاسلام والمسلمین علی شیرازی)، یک کتاب خاطرات و خطورات مجذوب‌کننده، مستند، شیعی، بی‌شیله و مخصوصا بی‌پیله، سرراست، و اهدنا الصراط المستقیم است.

هذا الکتاب، روایت رفاقت - یا همان اخوانیه خودمان - با بزرگ‌مردی علوی‌ است که ساده به دنیا آمد، ساده زیست و ساده رفت. سادگی آسانی نیست، بلکه به تعبیر فرمالیست‌های ادبیات عظیم روس و روح، اوج فرم است. از همان ابتدا به ساکن، کتاب که به اهتمام سعید علامیان به خامه تحریر درآمده، توجه حقیقی، واقعی و غیرتصنعی حاج‌قاسم به متن و جهان نوشته و کتاب‌ها، هویدا می‌شود. و این هویدای غیرپهلوی، برای مخاطب مشتاق هادی شیعی و مصباح و سفینه راه است برای این‌که در آینده شکار راهزن‌ها نشود.

این کتاب، زاویه دید و زاویه شنید رفیقی‌ است که خودش هم همچون حاج‌قاسم، کهنه‌سرباز است. با این کتاب نکات و خصلت‌های بدیعی از حاج‌قاسم متوجه می‌شویم، آن هم نه از پنجره جلو، بلکه به تعبیر هیچکاک، از «پنجره عقبی» رفیق. کتاب حاج‌قاسمی که من می‌شناسم، شفاف در سطح عالی، علیه تفسیر به تعبیر سوزان سانتاگ است.

به نظرم حاج‌قاسم در کتاب جمع تضاد‌های به‌ظاهر متناقض معرفی و خاطره می‌شود. حاج‌قاسمی که سنتز اقتدار و شفقت است؛ حاج‌قاسمی مهربان و مقتدر با خطی قرمز از ولایت‌. حاج‌قاسمی جنگجو و اهل نجات. حاج‌قاسمی به تمام معنا اهل و اهلی دیالوگ. نقدش به افراد به‌ظاهر ملی‌گرا را در کتاب ببینید. حاج‌قاسمی که اشک تلخ ژنرال‌های آمریکایی و دواعش را درمی‌آورد، و علوی‌وار، در محافل روضه خصوصی، بلند‌بلند گریه می‌کند. هم‌اویی که در جنگ، تار و پود را از هم می‌گسلد. از خودم چیزی درنمی‌آورم و دارم به این شکل درباره کتاب می‌نویسم.

حاج‌قاسمی که سال‌ها اهل سفر زیارتی-جنگی بود، بسیار سفر باید و پخته شد آن‌که در هشت‌سال تحمیلی پخته‌تر شد و سیب وقتی پخته شود از درخت می‌افتد و قانون جاذبه کشف می‌شود. این رفت و شدها، «قانون جاذبه حاج‌قاسم» بود.

حاج‌قاسمی که انیس و مونس یارانش است و در مثلث بهبودی خدا، جهاد، خانواده، در هر سه موفق و سربلند بیرون می‌آید.

فرمانده جنگی که با مدیوم دوست‌داشتنی «نامه» و غیرمستقیم به فرزندانش تذکرات و تشویقات اداری نه، عبادی می‌دهد: «دخترم، خلوت با خداوند سبحان، مهم‌ترین داروی آرامبخش است»
حاج قاسم کتاب، حاج‌قاسمی‌ست که جواب اعتماد را با خدمت می‌دهد، متخصص آشپزی است، روابط عاطفی‌ش قوی است، و مردم شهرش، به طور خاص دوستش دارند. حاج‌قاسم، یک انسان انسان‌شناس در میدان است، که انسان می‌سازد. کتابی انسان‌ساز، دور از زواید، چه در نثر، و چه لب مطلب.

مواجهه لسانی و انسانی حاج‌قاسم با نیروهایش وجه تمایز فرمانده‌ایش است. فرماندهی که دیوارهای خانه‌اش پر از عکس شهداست، نقشه جغرافیایی‌ا‌ش چیست جز «نقشه شهادت»‌؛ دفترچه تلفنی با نزدیک ۱۵۰ شماره خانواده شهید.

حاج‌قاسم، باعنوان بزرگ سرباز ولایت، توجه دقیق به سخن‌های رهبر انقلاب داشته، و آنها را در میدان همزمان فرموله و ادبیاتی-ببخشید- عملیاتی می‌کرده. نامزد گلوله‌ها، که «محال بود به خانه شهید برود و هدیه ندهد».

کتاب مملو از تصاویر زیباست؛ «وقتی وارد مهدیه شد بچه‌های لشگر، او را روی دست بلند می‌کردند و تا پشت تریبون می‌آوردند» آدم از این دنیا دیگر چه می‌خواهد؟! ماجرای حضورش در سیل خوزستان را هم که دیگر همه می‌دانند؛ بزرگ‌مرد علوی که نگاهش به اکثریت است و «عشقم این است که یک نفر کنارم بنشیند، شبهه‌هایش را بگوید، من پاسخ بدهم» و نباید افراد را به آسانی از دست بدهیم. او طراحی بزرگ برای مقابله به طرارها بود. کتابی روان و سَیلان بی‌دست‌انداز و دست‌اندازی و گردابی از چهره‌ای فراملی و دقیق‌تر بنویسم چهره‌ای «اسلام‌وطنی.» کتاب که تصویری مؤثر و مصور از حاجی ارائه می‌دهد، پاسخ به یک پرسش اساسی است که مردم چه کسی را دوست دارند؟ «مردم، انسان شجاع را دوست دارند؛ از کسی که حامی مظلوم است و در مقابل ظالم می‌ایستد، خوش‌شان می‌آید. این در فطرت انسان است.»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...