ترجمه شیدا شاملو | میدان


در سال ۱۹۴۹، جورج اورول نامه‌ای از معلم فرانسه دوران دبیرستان خود دریافت کرد. اورول به تازگی، کتاب جنجال‌برانگیز خود یعنی «۱۹۸۴» را که در اقصی نقطات جهانِ انگلیسی‌زبان تحسین‌ شده بود، منتشر کرده بود. معلم فرانسه او، که کسی جز آلدوس هاکسلی نبود، پیش از نوشتن کتاب «دنیای قشنگ نو»(۱۹۳۱)، دیگر رمان دیستوپیایی قرن بیستم، در کالج اتون، املا تدریس می‌کرد.

دنیای قشنگ نو

هاکسلی نامه خود را با تحسین کتاب آغاز کرده و آن را عمیقا مهم توصیف می‌کند. او در ادامه می‌گوید «در ۱۹۸۴، فلسفه حکمرانی اقلیت سادیسمی است که با فرا رفتن از سکس و انکار آن به نتیجه منطقی خود می‌رسد.»

هاکسلی سویه خود را عوض می‌کند و به انتقاد از کتاب می‌پردازد و می‌نویسد «شک دارم که در واقعیت، سیاست «چکمه در صورت» بتواند به طور نامحدود پیشروی کند. باور من این است که حکومیت اقلیت حاکم، راه‌های آسان‌تر و کم‌هزینه‌تری را برای حکم‌رانی و ارضای میل به قدرت خود پیدا خواهد کرد و این روش‌ها، شبیه به آن‌هایی خواهند بود که من در دنیای قشنگ نو توصیف کرده‌ام.» در حقیقت هاکسلی در حین تحسین ۱۹۸۴، ادعا می‌کند که احتمال وقوع نسخه او از آینده بیشتر است.

در حکومت جهانی ظاهرا دیستوپیایی هاکسلی، نخبگان، توده‌ها را با یک داروی کرخت‌کننده مغز، به نام سوما و سفره‌ای تمام نشدنی از سکس گاه و بی‌گاه، وادار به فرمان‌برداری می‌کنتد. از سوی دیگر، کشور اقیانوسیه اورول، مردم را به لطف جنگی بی‌پایان و یک حکومت نظارتی فرا شایسته، با ترس تحت کنترل خود نگه می‌دارد. در نگاه اول، ممکن است به نظر برسد که این دو کاملا مقابل هم‌اند ولی در حقیقت، دنیای اورولی و دنیای هاکسلی‌ای دو حالت متفاوت از سرکوب هستند.

واضح است که وضعیت کنونی ما، ابدا نزدیک به هیچ یک از این چشم‌اندازهای دیستوپیایی نیست، ولی قدرت هر دو کتاب در این است که آنها در ترس ما نسبت به حکومت رخنه می‌کنند. هاکسلی ممکن است باعث شود شما به فیس‌بوک و برنامه تلویزیونی بچلر با سوظن نگاه کنید، اما اورول باعث می‌شود که استفاده گاه و بی‌گاه دولت‌ها از عباراتی مثل «بازجویی پیشرفته» و «حملات هوایی بدون سرنشین دقیق» وحشتی فراوان به جانتان بیافکند.

متن کامل نامه هاکسلی:

آقای اورول عزیز؛
این نظر لطف شما بود که به ناشر سپردید تا یک نسخه از کتاب‌تان را برای من بفرستد. کتاب زمانی به دستم رسید که من در اثنای کاری بودم که نیازمند وقت زیادی برای خواندن و بررسی و مقایسه منابع ارجاعی بود. از آن جایی که چشمان ضعیفم من را مجبور می‌کند که مطالعه‌ام را جیره‌بندی کنم، باید زمان زیادی را صبر می کردم تا بتوانم ۱۹۸۴ را آغاز کنم.

با تمام چیزهایی که منتقدان درباره‌اش نوشته‌اند موافقم و نیازی نیست دوباره بگویم که چقدر این کتاب بزرگ و دارای اهمیت است. بگذارید به جایش درباره مسئله‌ای که کتاب با آن دست و پنجه نرم می‌کند صحبت کنم؛ انقلاب غایی[۱]. اولین نشانه‌های فلسفه انقلاب غایی، انقلابی که ورای سیاست و اقتصاد است و تخریب کامل روان‌شناسی و فیزیولوژی انسان را هدف می‌گیرد، در (مکتب) مارکی دو ساد یافت می‌شود، کسی که خود را ادامه‌دهنده و کامل‌کننده روبسپیر و بابوف می‌دانست. در ۱۹۸۴، فلسفه حکم‌رانی اقلیت یک سادیسم است و با فرا رفتن از سکس و انکار آن به نتیجه منطقی‌ خود می‌رسد. شک دارم که در واقعیت، سیاست “چکمه در صورت” بتواند به طور نامحدود پیشروی کند. باور من این است که حکومیت اقلیت حاکم، راه‌های آسان‌تر و کم‌هزینه‌برتری را برای حکم‌رانی و ارضای میل به قدرت خود پیدا خواهد کرد و این روش‌ها، شبیه به آن‌هایی خواهند بود که من در “دنیای قشنگ نو” توصیف کرده‌ام. اخیرا فرصت داشته‌ام که به تاریخچه مغناطیس و هیپنوتیزم حیوانات نگاهی بیاندازم و عمیقا متعجبم که چطور، دنیا برای ۱۵۰ سال اکتشافات مسمر[۲]، برید[۳]، ازدل[۴] و دیگران را نادیده گرفته است.

تا حدودی به خاطر ماده‌گرایی غالب و تا حدودی به دلیل قبحی که دارد، فیلسوف‌های قرن ۱۹ و مردان علم، راغب به وارسی مسائل غریب‌تر روان شناسی در خدمت مردان عمل، مانند سیاست‌مدارها، سربازها و پلیس‌ها، برای استفاده‌ در حوزه حکم‌رانی نبوده‌اند. به لطف جهل داوطلبانه پدرانمان، ظهور انقلاب غایی پنج یا شش نسل به تاخیر افتاد.

خوش شانسی دیگر، ناتوانی فروید در هیپنوتیزم موفق و کوچک‌شماردن متعاقب هیپنوتیزم از جانب او بود. این کار به‌کارگیری وسیع هیپنوتیزم در روانپزشکی را برای حداقل ۴۰ سال به تاخیر انداخت. ولی حالا، روان‌کاوی با هیپنوتیزم تلفیق می‌شود وهیپنوتیزم از طریق استفاده از باریتوات‌ها، که خواب مصنوعی و حالت پذیرش را در حتی سرکش‌ترین افراد مستعد می‌کند، آسان و قابل تعمیم می‌شود.

1984

به نظرم تا نسل بعدی، حاکمان جهان درمی‌یابند که شرطی‌سازی کودک و هیپنوتیزم با استفاده از مواد مخدر ابزارهای حکم‌رانی به‌صرفه‌تری از زندان‌ها و انجمن‌ها هستند، و می‌فهمند به جای شلاق‌زدن و وادارکردن مردم به فرمانبرداری، اگر آنها را وادار کنند که به بردگی خود عشق بورزند میل به قدرت همچنان می‌تواند به طور کامل ارضا شود. به عبارتی، احساس می‌کنم که کابوس ۱۹۸۴ قرار است به کابوس‌های جهانی تغییر کند که شباهت بیش‌تری به آن‌چه من در «دنیای قشنگ نو» توصیف کرده‌ام دارد. این تغییر در نتیجه احساس نیاز روزافزون به بهره‌وری پدید می‌آید. در این حین، ممکن است جنگ بیولوژیکی و اتمی بزرگی رخ دهد که در آن صورت همه ما کابوس‌هایی متفاوت‌ و تقریبا غیرقابل تصور خواهیم داشت.
باز هم به خاطر کتاب متشکرم.

        ارادتمند شما. آلدوس هاکسلی
        رایت وود، کالیفرنیا
        ۲۱ اکتبر ۱۹۴۹

...
۱. the ultimate revolution
۲. Mesmer
۳. Braid
۴. Esdaile
این متن ترجمه‌ای است از Huxley to Orwell: My Hellish Vision of the Future is Better Than Yours (1949)

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...