نشست نقد و بررسی کتاب «درس‌نامه اخلاق خانواده» دوشنبه 19 تیر 1402 با حضور محسن قاسم‌پور و مهرعلی لطفی اساتید دانشگاه علامه طباطبایی، زری پیشگر استادیار دانشگاه و عنایت شریفی نویسنده کتاب، در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، محسن قاسم‌پور در ابتدای نشست بیان کرد: این کتاب دو کلیدواژه اساسی دارد، یکی بحث اخلاق و دیگری خانواده. به تبع، مخاطبان اولیه این کتاب دانشجویان هستند که بایستی درسی را تحت عنوان درس اخلاق یا همان تعلیم و تربیت سابق بگذرانند. دکتر شریفی کتاب را به‌صورت درس‌نامه در 5 فصل و 14 درس تدوین کرده است. در دانشگاه‌ها معمولا در یک ترم 15 جلسه کلاس تشکیل می‌شود و از همین بابت هم دکتر شریفی 14 درس را در کتاب گنجانده‌اند.

وی اضافه کرد: دکتر شریفی در این کتاب تلاش کرده‌اند کاربست‌ روش‌های جدید در تکنولوژی آموزشی ساماندهی شود. یعنی چکیده‌ای را در ابتدا بیاورند و اهدافی را تصویر کنند. همچنین خلاصه و گزارش کوتاهی در پایان هر درس مطرح می‌کنند و در پایان بحث، منابعی که ممکن است برای مطالعه لازم شود را در نظر می‌گیرند.

قاسم‌پور با اشاره به اینکه این کتاب محسنات و مزایای قابل توجهی دارد، بیان کرد: نثر روان و ویراسته و ویرایش جدی این کتاب یکی از ویژگی‌های بارز این کتاب است. همچنین منابع فراوانی در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته است. این منابع، اعم از منابع تفسیری، معرفت دینی، منابع روایی و حتی منابعی در حوزه جامعه‌شناختی و فرهنگی است. اقتضای این درسنامه چنین است که هم موضوعی دینی و هم اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی است.

وی ادامه داد: از دیگر مزایایی که می‌شود برای کتاب در نظر گرفت این است که نویسنده سعی کرده گذری بر کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده‌اند داشته باشد و به آن‌ها ارجاع بدهد. گاهی حتی به نقد و تحلیل هم پرداخته است. این یک نمای کلی است که به نظر می‌رسد نکته اصلی این کتاب این است که در قالب درسگفتار است.

قاسم‌پور گفت: من به عنوان یک نویسنده یا خواننده یا همکار اگر بخواهم مطالبی را پیشنهاد کنم سعی می‌کنم به چند نکته اساسی اشاره کنم. ما اصولا که اصحاب قلم هستیم باید این نشست‌های نقد و بررسی و این جلسات را به فال نیک بگیریم.

وی افزود: اگر خانواده بنیان مستحکم و استواری داشته باشد یقینا به خاطر ارزش‌های اخلاقی است. اگر در یک جامعه، خانواده بخواهد از استواری برخوردار باشد و خوب تربیت شده باشد، حتما باید تاثیرات اجتماعی‌اش دیده شود.

قاسم‌پور اشاره کرد: در بخش مفاهیم نیز چند نکته می‌توان گفت. در این بخش یک کلیدواژه مهم موضوع تربیت است. ما موضوع تربیت را در پیوند با اخلاق می‌بینیم. شاید لازم باشد که دکتر شریفی در ویراست‌های بعدی این موضوع را مد نظر قرار دهند. مسئله دیگر یک تعریف یا خلاصه‌ای از نظام اخلاقی قرآن است. در اینجا شاید لازم بود یک تصویر روشن و جامعی از نظام اخلاقی به دانشجویان ارائه شود.

وی ادامه داد: در بحث دیگر مفاهیم، دکتر در بخش مفاهیم به موضوع اخلاق پرداخته‌اند اما همه می‌دانیم که بحث اخلاق و خانواده سوای مطلب و موضوعی است که درون ادیان مطرح است؛ در فرهنگ‌های غیردینی نیز مسئله اخلاق وجود دارد. باید بیشتر به جایگاه خانواده در ادیان پرداخته می‌شد.

قاسم‌پور بیان کرد: در یک کلام در بخش مفاهیم کتاب، نکته‌هایی که به عنوان چارچوب نظری کتاب هستند باید تکمیل شوند. شاید زودتر از حد انتظار دکتر شریفی به طرح برخی از مسائل پرداخته است. شاید اقتضای این مطلب بوده اما به نظر می‌آید بحث‌های زیرساختی باید تکمیل شود. یا مثلا مسئله جوان و نیازهای جوان به عنوان رکن اساسی خانواده لازم بود بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد.

وی اضافه کرد: افزون بر این‌ها دکتر شریفی در جاهای مختلف کتاب، آیات قرآن و منابع روایی را به عنوان مویدات گفته‌های خودشان آورده‌اند و استفاده کرده‌اند. اصل موضوع کتاب، خانواده و اخلاق است و اقتضا می‌کند ما در جاهای دیگری بعضی از مطالب را بیشتر مورد نظر قرار می‌دادیم.

قاسم‌پور گفت: در بحث تربیت فرزند باید به هماهنگی والدین در تربیت اشاره می‌شد. در بحث کارآمدی خانواده و نقش اجتماعی آن، به موضوعاتی اشاره شده اما به صورت خلاصه. امروزه اگر خانواده کارآمد باشد نقشش در فرهنگ جامعه بسیار مفید خواهد بود. به نظرم وظیفه حکومت و حکمرانی در تحکیم خانواده نباید فراموش شود.

زری پیشگر دیگر سخنران این نشست بیان کرد: این کتاب کتاب بسیار مفیدی است و اطلاعات خوبی را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد اما جای سوال است که این کتاب قرار است جایگزین اخلاق شود یا دانش خانواده؟

پیشگر به روایتی از امام رضا(ع) اشاره کرد که مربوط به دختران باکره است و آن‌ها تشبیه شده‌اند به میوه‌های درختان که اگر در وقت معین چیده نشوند، خراب می‌شوند. پیشگر نقل این روایت را برای دانشجویان نامناسب خواند و گفت: این روایت برای محیط دانشگاه چالش‌برانگیز است و شاید برای دانشگاه مناسب نباشد. در صفحه 20، باز هم این حدیث تکرار می‌شود.

وی ادامه داد: در صفحه 19 مطلبی آمده تحت عنوان بازداشت و نگه‌داری از گناه که از نظر من کارکرد این‌ها یکی است و بهتر بود به جای کلمه بازداشت، از بازداشتن استفاده می‌شد.

پیشگر به فصل دوم کتاب اشاره کرد، جایی که معیارهای انتخاب همسر گفته می‌شود و این روایت آمده است که کسی که جلوی خداوند سر فرو نیاورد، جلوی همسرش نیز کرنش نخواهد کرد. پیشگر به این موضوع اشاره کرد که بهتر بود جای کرنش از واژه دیگری استفاده می‌شد.

وی همچنین به مطلب دیگری در صفحه 39 کتاب اشاره کرد که مربوط به ازدواج یک فرد سیاه‌پوست با یک دختر زیبارو است. در این عبارات، از صفت بدقیافه برای فرد سیاه‌پوست استفاده شده است که پیشگر نسبت به این موضوع نقد داشت و گفت: در اسلام معیار ازدواج و دوست داشتن این چنین نیست و کلمه بدقیافه، بار معنایی منفی دارد.

پیشگر بیان کرد: در فصل پنجم صفحه 102 در ارتباط با بی‌میلی نسبت به فرزندآوری صحبت شده است. نیاز هست که در این باره توضیحات بیشتری ارائه می‌شد. مثلا یکی از انگیزه‌های بی‌میلی مشکلات اقتصادی است که در کتاب اصلا به این موضوع اشاره‌ای نشده است. در صفحه 134 بحث ممنوعیت همجنس‌گرایی مطرح می‌شود و احکام و مجازات که به نظرم نباید به مقوله مجازات و احکام پرداخته می‌شد. صفحه 137 نیز به ماده 88 قانون مجازات اسلامی اشاره می‌شود که به نظرم این بحث، خارج از بحث اخلاق و خانواده و دانش خانواده است.

رویکرد اخلاق کاربردی در مسائل جدید خانواده
عنایت شریفی نویسنده کتاب، به عنوان آخرین سخنران بیان کرد: ما درس‌هایی داریم در دانشگاه به عنوان درس خانواده و اخلاق اسلامی اما با رویکردی جدید که آن، رویکرد اخلاق کاربردی است. من این کتاب را با کمک دانشجویان و همفکری و گفتگو با آن‌ها تدوین کردم.

وی ادامه داد: من چندین سال روی کتاب کار کردم منتها با بحثی تحت عنوان رویکرد اخلاق کاربردی. من درسنامه را نه با اخلاق هنجاری و نه با رویکرد دانش خانواده، بلکه چیزی بینابین مورد مطالعه قرار دادم. بحثی در دنیای غرب است به عنوان اخلاق کاربردی. در دانشگاه‌های غرب دراینباره مکتب وجود دارد. در کشور ما نیز 20 سالی می‌شود که در این زمینه کار شده است.

شریفی بیان کرد: اخلاق کاربردی دانشی است که در معضلات، مشکلات و مسائل نوظهور و جدید با رویکرد اخلاقی ورود می‌کند. اول معضلات خانواده ایرانی را شناسایی کردم؛ متاسفانه خانواده‌های ایرانی با مشکلات زیادی دست‌به گریبان هستند. من با رویکرد اخلاق کاربردی معضلات را شناسایی کردم چه معضلات قبل از ازدواج و چه بعد از ازدواج. یک سری از این معضلات اخلاقی هستند، یک سری از آن‌ها معرفتی و یک سری دیگر، اجتماعی. باید برای حل این معضلات راهکاری اخلاقی ارائه دهیم.

وی اضافه کرد: اخلاق کاربردی می‌آید معضلات را شناسایی می‌کند و بعد راهکار اخلاقی پیدا می‌کند. مثلا بحث حجاب، امروزه یک معضل سیاسی شده است و شاید پیچیده‌تر هم بشود. یک اخلاقی هست به نام اخلاق کاربردی که ورود پیدا می‌کند و با کاربست‌ قوانین و مقررات این معضلات را حل می‌کند. تنها راه‌حل این است که با رویکرد اخلاق کاربردی وارد شویم.

شریفی گفت: باید صاحب‌نظران و متخصصان و مجتهدین وارد شوند که این معضلات حل شود. ما باید با تاکید بر آیات و روایات وارد شویم. خانواده مسئله‌ای است که موضوع همه علوم قرار می‌گیرد. جامعه‌شناسان، اخلاقیون، اقتصاددانان هر کدام از نگاه خود به مسئله خانواده می‌پردازند.