کتاب «جنگ زنجان» اثر پرویز فتح‌الله‌پور به همت نشر نگاه معاصر به چاپ رسید.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، در مطالعه تاریخ دویست‌ساله اخیر زنجان، بی‌شک یکی از برجسته‌ترین و بارزترین رویدادهایی که پیامدهای ناگوار درازدامنی بر حیات اقتصادی و فرهنگی منطقه داشت، جنگ 9 ماهه‌ای بود که از ماه رجب 1266ه.ق آغاز تا اواخر 1267ه.ق (از اردیبهشت تا دی‌ماه سال 1230ه.ش) در این شهر اتفاق افتاد. این جنگ با شدت تمام با حضور لشکریان مرکزی و محاصره شهر و آتشباری مداوم بر آن ادامه پیدا کرد. به دلیل ماهیت و گروه‌های درگیر در آن به «جنگ بابیه» شهرت یافت.

در این پژوهش سعی شد تا یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ زنجان را که به دلیل ارتباط مستقیم آن با مسئله مذهب، ایدئولوژی جامعه و همچنین رقابت‌های خاندانی، تحت سیطره قضاوت‌های پیشینی از جانب ازلیان و بهائیان از یک سو و مسلمانان از دیگر سو قرار گرفته، خارج و وارد حوزه تاریخ شود با آن به عنوان یک موضوع صرفا تاریخی برخورد شود. همچنین با در نظر گرفتن ملزومات پژوهشی علمی و دانشگاهی در تاریخ تحلیل و بررسی پسینی در این زمینه بپردازد.

ظهور محمدعلی باب در شیراز و ابراز دعاوی او که از بابیت امام عصر(ع) آغاز و به مهدویت و نبوت رسید؛ منجر به بروز تلاطم‌ها، هیجانات و حرکت‌هایی در جامعه شد که یکی از جلوه‌های آن وقوع جنگ و گسترش خشونت بود. در سه منطقه متفاوت از کشور سه جنگ به وقوع پیوست که در دو نمونه شدت درگیری و مقاومت مؤمنان به طریق جدید آنقدر بود که قدرت نظامی دولت مرکزی را به چالش کشید. جنگ نخست در منظقه قلعه شیخ طبرسی در حوالی شهر بابل در مازندران (از حدود شوال 1264ه.ق تا تقریبا رجب 1965ه.ق) اتفاق افتاد. در آن جنگ سران برجسته و حلقه نزدیک جریان بابی حضور داشتند. جنگ دوم در زنجان و در ناحیه شمال غرب کشور روی داد. رهبری جریان بابی در آن بر عهده یک مجتهد جوان یه نام ملامحمدعلی بود که نه سابقه شیخیگری(که اغلب رهبرن جنگ مازندران داشتند) بلکه پیشینه اخبارگری داشت. جنگ سوم در منطقه جنوب کشور در ناحیه نیریز فارس به رهبری یحیی دارابی به مدت یک ماه از رجب تا 27 شعبان 1266ه.ق اتفاق افتاد. این جنگ‌ها و همچنین ترور نافرجام ناصرالدین‌شاه قاجار در هشتم شوال 1268ه.ق، سرنوشت کلی جریان بابیه را دگرگون ساخت و آن را وارد عرصه متفاوتی کرد.

فهرست مطالب کتاب عبارتند از: «فصل اول؛ اوضاع کلی ایران در سده 13 هـ.ق (19 م)»، «فصل دوم؛ جایگاه روحانیت شیعه در ایران در دوره قاجاریه»، «فصل سوم؛ زمینه‌ها، دلایل و عوامل ظهور بابیه»، «فصل چهارم؛ نگاهی کلی به اوضاع زنجان از آغاز قاجاریه تا آغاز عهد ناصری»، «فصل پنجم؛ علمای دخیل در ماجرای بابیه زنجان»، «فصل ششم؛ ملامحمدعلی، سوابق خانوادگی، علمی و فکری»، «فصل هفتم؛ ملامحمدعلی و بابیه»، «فصل هشتم؛ علل و دلایل و چگونگی آغاز و روند جنگ» و «فصل نهم؛ نتایج و پیامدهای جنگ بابیه در زنجان».

فصل نخست کتاب بررسی اوضاع کلی ایران در سده سیزدهم قمری است. در این زمان شکل‌گیری گروه‌ها و قشرهای نوینی چون تحصیل‌کردگان، روشنفکران، اصلاحگران، روزنامه‌نگاران و ... مفاهیم تازه‌ای چون قانون، آزادی، حزب، ملت، پارلمان و ... را می‌توان نام برد. ظهور بابیه و تظاهرات گوناگون آن که وقوع سه جنگ در داخل قلمرو کشور یکی از جلوه‌های زیانبار سهمگین آن بود، در همین بستر و در چنین شرایطی به وقوع پیوست.

فصل دوم به بررسی جایگاه روحانیت شیعه در ایران دوره قاجار دارد. در این مجال دلایل ماندگاری، تداوم نفوذ و قدرت روحانیون شیعه در جامعه ایران دوره قاجاری بررسی و تحلیل شود. فصل سوم کتاب نگاهی به زمینه‌ها و دلایل و عوامل ظهور بابیه داشته که مصادف با سال‌های آغازین حکومت ناصرالدین‌شاه است.

ولایت خمسه و منطقه زنجان در دوران قاجار به دلایلی چند اهمیت و جایگاه ممتازی برای حکومت مرکزی و خاندان حاکم و همچنین خوانین و بزرگان لشکری و کشوری برخوردار بود. آنچه در فصل چهارم بررسی شد، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حاکم بر شهر زنجان در زمانی است که منتهی به ظهور بابیه و درگیر شدن این شهر با آن ماجرا شد. در این فصل برخی مسائل منطقه تشریح شده که به طور ویژه به منطقه زنجان ارتباط داشت.

در این دوره علما و خاندان‌های سرشناسی در زنجان زندگی می‌کردند؛ اما از میان‌شان دو نفر نقش اصلی را در هماهنگی و رهبری مخالفان ملامحمدعلی داشتند که در فصل پنجم سابقه و اندیشه‌های‌شان بررسی شده است؛ سیدمحمد مجتهد امام جمعه و میرزا ابوالقاسم مجتهد زنجانی.

آشنایی با ملامحمدعلی زنجانی و شناخت وجوه مختلف شخصیتی‌اش، مقدمه‌ای ضروری برای مطالعه و تحلیل جریان بابیه در زنجان به حساب می‌آید. او به عنوان سرجنبان و رهبر جناح مخالف مجتهدان سنتی شهر و نیروهای نظامی دولت مرکزی عمده‌ترین نقش را در این زمینه ایفا کرده است. فصل ششم اختصاص به بررسی سوابق علمی، خانوادگی و فکری او دارد. همچنین در فصل هفتم ارتباط ملامحمدعلی و بابیه بررسی شده است.

در مرحله انتقال قدرت از شاه پیشین به شاه بعدی بسیاری از رجال نیز با تغییر و جابجایی خود مواجه می‌شدند. به همین دلیل برای مدتی از شدت اشراف امنیتی و کنترل اطلاعاتی کاسته می‌شد. این دوره فرصتی طلایی و مناسب برای افرادی بود که به هر دلیلی خیالی در سر می‌پختند و به اندیشه حرکتی بودند. در همین زمان ملامحمدعلی فرصت را برای خروج از تهران و بازگشت دوباره به شهر خود مهیا دید. به دلیل آنکه او به فرمان محمدشاه اجازه خروج از تهران نداشت، زمانی که تصمیم به این عمل گرفت، برای فریب مأموران دولتی، لباس مبدل پوشید و به سوی زنجان گریخت. فصل هشتم کتاب اختصاص به بررسی علل و دلایل چگونگی آغاز و روند جنگ زنجان دارد.

فصل پایانی کتاب اختصاص به بررسی نتایج و پیامدهای جنگ بابیه در زنجان دارد. در این فصل درباره تأثیر جنگ در ماهیت جریان بابیه و پیامدهای عمرانی و اقتصادی جنگ نکاتی طرح شده است.

نشر نگاه معاصر کتاب «جنگ زنجان» اثر پرویز فتح‌الله‌پور در 605 صفحه به بهای سیصد و سی هزار تومان را روانه بازار کتاب کرد.

^{_{................}} هر روز با کتاب ^{_{................}}