کتاب «یک قرن حکمرانی آب در ایران» تالیف مهشید طالبی صومعه‌سرایی از سوی انتشارات خرد سرخ منتشر شد. این کتاب مشتمل بر سیر تاریخ حکمرانی آب طی صدسال اخیر در ایران است.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، این کتاب پس از دیباچه و مقدمه در چهار فصل تنظیم شده است. فصل نخست: الگوی منتخب حکمرانی آب، فصل دوم: تحولات مفهوم توسعه آب‌محور بعد از جنگ جهانی دوم، فصل سوم: تحولات حکمرانی آب در ایران (پیش از دهه 1320 تا 1357) و فصل چهارم: تحولات حکمرانی آب در ایران (بعد از سال 1357) بخش‌های چهارگانه فصل‌های کتاب را تشکیل می‌دهند.

تئوری‌ها، الگوها و در کل مدهای تحقیق در مدیریت منابع آب، پیوسته در حال تغییر و تحول بوده و هست. در شرایط کنونی، تفکیک اجزا و متغیرهای تحقیق که در گذشته پیرامون موضوع آب مطرح بود، مورد انتقاد و بازنگری قرار گرفته است. همنشینی علوم اجتماعی و علوم فنی در موضوع آب، با پیدایش مفاهیمی چون توسعه پایدار و حکمرانی خوب پذیرفته شده است. منظور از حکمرانی آب، سنجش شاخص‌های جهانی حکمرانی است که به عنوان شاخص استاندارد از قبل تعیین شده‌اند. این در حالی است که بسیاری از نظریه‌پردازان، این شکل از حکمرانی را به چالش کشیده و آن را ادامه رویکرد نظریه‌های توسعه قرن نوزدهم دانسته‌اند که با بی‌تاریخ‌کردن جوامع، الگویی ثابت را برای همه جهان (بدون درنظرگرفتن شرایط اقلیمی، جمعیتی، فرهنگی و سیاسی متفاوت) در نظر گرفته‌اند.

بنابراین در الگوی جایگزین برای تعریف حکمرانی، این مفهوم نه‌ به‌مثابه یک هدف ایده‌آل که همه جوامع باید بدان دست یابند، بلکه به‌مثابه یک واقعیت موجود در همه جوامع در نظر گرفته شده است. در حقیقت در اینجا منظور از حکمرانی، الگوی مسلط حکم‌روایی، سیاست‌گذاری و بهره‌برداری از منابع آب در هر جامعه است. الگویی که برحسب بستر زمانی و تاریخی، از هر نقطه به نقطه دیگر تفاوت دارد؛ بنابراین الگوی حکمرانی، شناخت شیوه حکومت‌ورزی بر منابع آب و موانعی است که آن را به سمت ناپایداری سوق می‌دهند. الگوی ایده‌آل این تعریف از حکمرانی، نه مدل حکمرانی خوب سازمان ملل، بلکه «حکمرانی متناسب» است که این تناسب در نسبت با تاریخ و فرهنگ هر جامعه قابل درک است.

این کتاب مشتمل بر سیر تاریخ حکمرانی آب طی صدسال اخیر در ایران است. نقاط گسست هر مقطع تاریخی از دوران قبل در شیوه مدیریت منابع آب در این اثر نشان داده شده است. البته محدودیت این کتاب سبب تمرکز بر سیاست‌های بین‌المللی و داخلی و تأثیر آن بر شیوه حکمرانی آب و بنابراین نادیده‌گیری بسیاری از مقاومت‌های اجتماعی در برابر این تغییرات شده است.

در فصل نخست کوشیده شده تا با ذکر دلایل اهمیت مطالعات بین‌رشته‌ای در حوزه آب، به سیر تحولات تحقیقات در این‌باره اشاره شود. بعد از مقدمه اولیه، شرحی بر الگوهای به‌ کار گرفته‌شده در رابطه با حکمرانی آب داده شده و سپس با ذکر تفاوت آنها، الگوی انتخابی این کتاب برای حکمرانی آب در ایران تشریح شده است.

در فصل دوم گرچه تمرکز اصلی بر نظریات توسعه و نقش آنها در مدیریت منابع آب است، قبل از آن با نگاهی به رویکردهای شرق‌شناسانه و نقد آنها، تفاوت انواع رویکردها در این حوزه مطالعاتی نشان داده شده است.

در فصل سوم ابتدا توضیحی درباره نحوه حکمرانی بر منابع آب در طی تاریخ پیش از انقلاب اسلامی سال 1357 ارائه شده و شاکله مدیریت منبع آب در ایران و تأثیرات اجتماعی آن در طول تاریخ به صورت مختصر ترسیم شده است. سپس با ارجاع به تحولات در قوانین، مدیریت و نحوه بهره‌برداری از منابع آب طی این دوران، نشان داده شده که گفتمان موجود در مدیریت منابع آب بر اثر تغییرات داخلی و بین‌المللی چه برای حاکمیت و سیاست‌گذار و چه برای بهره‌بردار درهم کوبیده شد و شکل حکمرانی جدیدی در مدیریت منابع آب خلق شد. حکمرانی با یک چرخش گفتمانی از حکمرانی مشارکتی و محلی به حکمرانی دولتی تغییر پیدا کرد. این حکمرانی دولتی جدید در دوران قبل از انقلاب بیشتر از طریق نفوذ سیاست‌های بین‌المللی و دولت‌های خارجی در کنار افزایش درآمدهای نفتی فراوان در راستای رسیدن به توسعه اقتصادی موجب توسعه منابع آبی بدون لحاظ‌کردن محدودیت‌های اقلیمی، اجتماعی، قانونی و شرعی شد. در این فصل سیر حرکت حکمرانی آب در ایران با ارائۀ اسناد و شواهد نشان داده شده است.

بعد از بررسی تحولات حکمرانی و مدیریت منابع آب در دوران قبل از انقلاب اسلامی ایران، در فصل پایانی تلاش شده افزون بر بررسی تأثیر انقلاب اسلامی بر شیوۀ حکمرانی آب، سیر تحولات این نوع از حکمرانی از سال 1357 تاکنون تحلیل شود. در این فصل نیز تحولات حکمرانی آب نه‌تنها از منظر سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری مورد بررسی قرار گرفته، بلکه گفتمان حاکم بر دوران که به تحول قوانین و سیاست‌های آب منجر شده نیز ارزیابی و تحلیل شده است.

بخش «مؤخره» کتاب نیز به نتیجه‌گیری و خلاصه‌ای مطالب کتاب اختصاص یافته است.

کتاب «یک قرن حکمرانی آب در ایران» تالیف مهشید طالبی صومعه‌سرایی در 380 صفحه، شمارگان 500 نسخه از سوی انتشارات خرد سرخ منتشر شد.

^{_{................}} هر روز با کتاب ^{_{...............}}