«سفر نظریه‌ها» نوشته عباس کاظمی کتابی است درباره مواجهه ما ایرانیان با نظریه‌ها در چهارچوب استعاره سفر که نه تنها راوی، نظریه را همچون مسافری در نظر می‌گیرد که تجربه‌هایش از سفر را در قالب نظریه باز می‌گوید که نظریه نیز همچون کاشف و توریست به سرزمین‌های گوناگون سفر می‌کند.
به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، عباس کاظمی که استاد برجسته جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی است و آثار پیشین او مورد استقبال قرار گرفته است، این کتاب را در ادامه بحث نظریه‌زدگی تالیف کرده است و در آن به این بحث می‌پردازد که چرا در کشورهایی مانند ایران نظریه‌ها موجوداتی کم تحرک، ساکن و غیرقابل تغییر فرض می‌شوند و آیا نظریه‌های علوم انسانی در ایران سفری بی‌بازگشت دارند؟ این کتاب برای متخصصان و همه علاقه‌مندان علوم انسانی در ایران راهگشاست.
کتاب حاضر از ایده سفر نظریه‌ها دفاع می‌کند، بدین معنا که فهم نظريه‌ها مستلزم نوعی سفر با مختصاتی است که در فصول کتاب بدان اشاره می‌شود. هدف مولف نه نقد نظریه‌های غربی است و نه دفاع از آنها، بلکه موضوعی که مولف امیدوار است بدان توجه دهد، شیوه مواجهه خلاقانه با نظریه‌هاست و اینکه راوی نظریه باید خود همانند مسافری باشد که تجربه‌های خود و جامعه خود از سفر را درون یک نظریه برای ما بازگو کند.
این کتاب در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اول به رابطه میان ایده سفر با نظریه پرداخته می‌شود و مولف می‌کوشد این نکته را به بحث بگذارد که چگونه ایده سفر راهی را برای فهم نظریه برای ما باز می‌کند. ایده سفر، پیش از این در ایران با مفهوم «کوچ» معرفی شده است. هم کوچ و هم سفر، مفهوم خوبی برای تأمل در باب نظریه‌ها برای ما هستند و همین‌طور هر دو معادل خوبی برای مفهوم traveling theory محسوب می‌شوند. به خصوص برای کشوری چون ایران که بیشتر مصرف کننده نظریه‌های علوم انسانی است و صدای محققانش چندان در کشورهای به اصطلاح شمال یا غربی شنیده نمی‌شود، مفهوم سفر یا کوچ باید به معنای خاص آن فهم شود نه لزوما آنگونه که ادوارد سعید از آن سخن گفته است.
به گفته کاظمی در بخشی از مقدمه این اثر، «ایده کوچ گذار از یک مکان به مکان دیگر و آوردن و جا گذاشتن چیزهایی از مبدأ و برداشتن چیزهایی جدید به مقصد بعدی را به یاد ما می‌اندازد. کوچ نشینی یک زندگی ناپایدار و مستمر در حرکت است، که البته انتظار می‌رود نظریه‌ها چنین زندگانی‌ای را از سر بگذرانند؛ اما همواره اینگونه نیست. اما ایده سفر امری موقتی‌تر و گذراتر را نشان می‌دهد. مثلا می‌شود سفر در جایی به پایان برسد و برای همیشه چیزی در جایی مشخص قرار یابد. البته که کوچ باید عمیق‌تر از سفر در نظر گرفته شود، چون سفر می‌تواند امری توریستی، تجاری یا تفریحی در نظر گرفته شود.»
از این رو، شاید بهتر باشد مفهوم traveling را در این کتاب همواره در تنش بین ایده کوچ و ایده سفر معادل‌سازی کنیم. اما عباس کاظمی به این دلیل که نظریه‌های اجتماعی در ایران بیشتر مسافر بوده‌اند تا کوچ‌رو، مفهوم سفر را عامدانه برگزیده است.
در فصل دوم سعی شده ایده ادوارد سعيد در دو مقاله ماندگارش تشریح شود؛ اینکه سعید ایده سفر نظریه‌ها را اساسا به چه معنا به کار گرفته؛ چه دلالت‌هایی برای آن متصور شده است؛ چه مراحلی را در یک سفر باید هر نظریه‌ای پشت سر بگذارد و ایده سفر نظریه چگونه در طول زمان توسط سعید تکمیل شد و چه شکل‌هایی برای حیات نظریه در طول حیاتشان می‌توان تصور کرد؟
در فصل سوم، با تأکید بر ایده‌های جیمز کلیفورد، به تحول در معنای سفر در عصر جهانی شدن و زمانه بی‌قراری‌های مستمر پرداخته می‌شود و تأثیری که این پارادایم جدید در مفهوم سفر نظریه‌ها دارد، در یک دهه بعد از ادوارد سعید به بحث گذاشته می‌شود.
فصل چهارم بحثی دیگر به نام «سفر مفاهیم» یا «مفاهیم کوچنده» را به میان می‌کشد. ما در اینجا با «سفر نظریه‌های مسافر» روبه‌رو می‌شویم و اینکه این ایده چگونه در قرن ۲۱، خودش را به شکلی دیگر تبدیل کرد. این ایده مایک‌بال که مفاهیم یا برخی از مفاهیم بنیادی هر نظریه می‌تواند مستقل از نظریه به مسافرت برود و در رشته‌های دیگر سرک بکشد و در آنها انقلابی ایجاد کند، دستمایه بحث این فصل خواهد بود. در همین فصل، زمینه بحثی انتقادی گشوده می‌شود که هر سفر و مهاجرتی امری گزینشی است. از این رو، برخی مفاهیم یا نظریه‌ها از هجرت باز می‌مانند، برخی آوارگی را در وطن تجربه می‌کنند تا بمیرند، و برخی با ترک زادگاه خود یا میدانی که در آن به دنیا آمده‌اند و رفتن به میدان‌های جدید، پرو بالی جدید می‌گشایند و افق‌های جدیدی را در علم باز می‌کنند. اما همه این فرایند سفر را باید امری سیاسی دید؛ به این معنا که حرکت از یک مکان به مکان دیگر در یک نظریه، تابع دلالت‌های سیاسی و اجتماعی است که ناشی از وضعیت نابرابر میان محققان علوم اجتماعی در جهان است. در بحث سفر بحث قدرت و معرفت هم مطرح است. سفر مفاهیم حتما با قدرت و سازمان‌ها و نهادهای علمی و سیاسی نیز مرتبط است. پرسش از نظريه‌ها تنها پرسشی آکادمیک نیست، بلکه پرسشی سیاسی نیز محسوب می‌شود.
فصل پنجم ایده مطرح شده ذیل نظريات جنوب را بیشتر گسترش می‌دهد نظریه‌پرداز جنوب، ریون کونل، معتقد به شکاف میان نظریات شمال و جنوب است بدین واسطه، اعتقاد دارد که نظریه پردازان شمال امکان شنیده شدن صدای نظریه پردازان جنوب را فراهم نمی‌کنند. به زبان ساده، حرف‌های آنها «نظریه» و حرف‌های ما «نظره» دانسته می‌شوند. از این رو، پژوهش‌های آنان امکان چاپ و گسترش ایده در کنفرانس‌ها و مجلاتی که عمدتا در مناطق شمالی جهان متمرکز است می‌یابد و مطالب صاحب‌نظران جنوبی، خاموش و بی‌صدا به زیر قالیچه فرستاده می‌شود. به یک معنای کلی، سفر نظریه‌ها از شمال به جنوب سفری یکطرفه است و کمتر امکان بازگشت پیدا کرده است. در این فصل، با تکیه بر نظرات مایکل بوراووی، به سفر برخی از نظریه‌ها و از جمله ایده شناخته شده وی تحت عنوان «جامعه شناسی مردم مدار» پرداخته می‌شود و نشان داده می‌شود که چگونه نظریه‌های شمالی، در کشورهای جنوب از نو می‌توانند بازآرایی و ترکیب شوند تا بتوانند در بستر جدید جای گیرند.
این کتاب درنهایت با جمع‌بندی مختصری به پایان می‌رسد، به این امید که بتوان برنامه‌ای پژوهشی را آغاز کرد که این مجلد تنها مقدمه‌ای بر آن است. در فصل نتیجه‌گیری، مولف کوشیده است تا برخی ابهامات ممکن در ایده سفر نظریه‌ها را پاسخ دهد و نشان دهد که چگونه این رویکرد می‌تواند مسیر جدیدی را برای فهم نظریه‌ها برای ما بگشاید.
کتاب «سفر نظریه‌ها» اثر عباس کاظمی در 150 صفحه و با قیمت 88 هزار تومان از سوی انتشارات اگر به بازار نشر عرضه شده است.
................ هر روز با کتاب ...............
