چشمهای به وسعت دریا | الف
زندگانی امام علی(ع) سرشار از اتفاقات و حوادث گوناگون بود. دوران جنگ، دوران سکوت، دوران خلافت و بسیاری امور اجتماعی و سیاسی دیگر که امام با تمام این امور در زمان خود مواجه بود و متناسب با هرکدام از این پیشامدها عملکرد و روش مخصوصی از خود نشان داد. علاوه بر آن، امام علی(ع) دانشمند و عالم برجسته زمان خود بود که طبق گفته پیامبر (ص): «من شهر علم هستم و علی دروازه آن است». او در مسائل اخلاقی، فردی، انسانی، روانشناختی و بسیاری امور دیگر تاملات قابل توجه و دقیق داشت. دیدگاههایی که ایشان در مورد بسیاری جنبهها داشتند بسیار بینظیر و برجسته است.
خوشبختانه با همت عالم بزرگی چون سید رضی، این موقعیت برای عموم شیعیان پیدا شد که به کتاب نهجالبلاغه دسترسی پیدا کنند. کتابی گهربار و ارزشمند شامل خطبهها، نامهها و بیانات مختلف امام علی (ع) که در طول زمانهای مختلف حیات ایشان بیان گردیده است. سخنان ایشان با بلاغتی کمنظیر و الفاظی محکم و استوار و در شفافترین و صریحترین معانی بیان شده است که رسایی آن هر مخاطبی را مجذوب خود میکند. این خطبهها و نامهها شامل موضوعات گوناگونی همچون ویژگیهای فرمانروا و حکمران، عدالت، حقوق متقابل حاکم و مردم نسبت به یکدیگر، ترس، شجاعت و بسیاری مسائل مهم دیگر است.
نهجالبلاغه حقیقتا کتابی ارزشمند و سازنده برای تمامی انسانهاست؛ زیرا در آن به مسائلی پرداخته شده است که میتواند پاسخگوی بسیاری از نیازها و سوالات باشد. نهجالبلاغه خود به تنهایی منشوری است حقوقی و اخلاقی که در آن به جهل و نادانی حمله شده و ستایشگر دانایی و البته آرمانهای والای انسانی است. این کتاب بیانکننده چگونگی برخورد امام با دشمنان مختلف خود اعم از پیمانشکنان و جاهطلبان و جاهلان مقدسمآب است که در هیئتهای مختلف سعی بر اختلال در کار ایشان میکردند. همچنین بیانگر روزگار سکوت امام در برابر خلفای غاصب است.
بدین ترتیب از بیانات امام میآموزیم که در هر زمان، متناسب با شرایط مختلف آن چه باید کرد و چه زمان برای ایجاد فرصت باید به صبر و سکوت متوسل شد.
کتاب «چشمه خورشید: آشنایی با نهجالبلاغه» که به قلم مصطفی دلشاد تهرانی نوشته شده است، به بررسی ویژگیها و محتوای این کتاب عظیم و گرانقدر میپردازد. در ابتدا به شخصیت و فضائل والا و ارزشمند امام علی (ع) میپردازد؛ خصوصیات برجستهای همچون ایمان و سرچشمه علم و فضیلت بودن، عامل به علم بودن، شجاعت و سیاست و سادهزیستی و عدالت و جاذبه و دافعه ایشان. بخش دوم به احوال مولفان کلام حضرت، همچون سید رضی، شخصیت و زندگی آنان اختصاص دارد.
در فصل بعدی محور همه مباحث خود نهجالبلاغه است. مهمترین مسائلی که مورد بررسی واقع میشوند عبارتند از: انگیزه پیدایش این کتاب، وجه تسمیه و وجه شاخص آن، چرا در نهجالبلاغه ذکری از اسناد احادیث و خطبههای آن به میان نیامده است. در بخش بعد به منبعشناسی نهجالبلاغه اشاره میشود که در آن سخنی پیرامون مصادر این کتاب و اقسام آن به میان میآید.
نهج البلاغه رابطهای تنگاتنگ با قرآن دارد، بهطوری که بسیاری از موضوعاتی که در این دو کتاب از آنها سخن به میان میآید با هم مشترکند. همچنین در نهجالبلاغه به بسیاری آیات قرآن اشاره و استناد میشود و نیز شرح و تفسیر برخی از آیات قرآن ذکر میگردد. از همین روی ارتباط این دو کتاب و جنبههای مختلف آن نیز در کتاب حاضر بررسی میشود.
نهجالبلاغه فارغ از جنبه محتوایی که خود دریا و گنجینهای از معرفت و شناخت را با خود به همراه دارد، از لحاظ فن بیان و بلاغت نیز ویژگیهای برجستهای دارد. انواع صنایع و آرایههای ادبی، از جمله زیباترین و رساترین تشبیهها و استعارهها و کنایهها، در آن دیده میشود. وصفهای زیبای امام از سرما، از اطرافیان و مشاوران یک کارگزار، از افراد مومن و... همه توصیفاتی جذاب و درخشان است. در باب همین موضوع نیز بخش مستقلی گنجانده شده است.
در آخر روش شناسی و انواع روشهای مرور و مطالعه نهجالبلاغه و کتابشناسی آن قرار دارد. بحثهای این بخش پیرامون اقسام تالیف در باب نهجالبلاغه و ترجمه و شرحهای آن و موضوعاتی از این دست است. نویسنده با پرداختن به این امور به خواننده کمک میکند تا بتواند در باب این اثر دست به پژوهش بزند.
به طور کل نویسنده این کتاب به خوبی و با دقت فراوان سعی بر تحقیق در مورد کتاب ارزشمند نهجالبلاغه کرده است. خواننده به خوبی میتواند در یک چشمانداز کلی فضا و سیر حاکم بر آن را درک کند. پس از آن میتواند برخوردی بهتر و محققانهتر در زمینههای گوناگون با ابعاد مختلف نهجالبلاغه داشته باشد و این شاید مهمترین ویژگی این کتاب و قلم نویسنده آن باشد.
................ تجربهی زندگی دوباره ...............
