بالاتر از «1984» و «دنیای قشنگ نو» | آرمان ملی


«روزگار بی‌عیب و نقص» [This Perfect Day] یکی از به‌یادماندنی‌ترین رمان‌های آیرا لوین [Ira Levin] است؛ سفری هولناک به آینده که تنها برای آیرا لوین قابل تصور است. و یکی از بهترین رمان‌های پادآرمان‌شهری، که دوشادوش «پرتقال کوکی»ِ آنتونی برجس و «دنیای قشنگ نو»ی آلدوس هاکسلی، نگاه گذرا و هولناک آیرا لوین به آینده حتی بعد از چهل سال که از انتشار آن می‌گذرد، خوانندگان را مجذوب می‌کند.

روزگار بی‌عیب و نقص یونی کامت» [This Perfect Day]  آیرا لوین [Ira Levin]

آیرا لوین با رمان‌های پرفروش خود-«بچه‌ رزمری»، «زنان محله‌ استپفورد»، «پسرهای برزیلی»- شناخته شده بود که همه‌ آنها فیلم‌های موفقی از آب درآمدند. اما یکی دیگر از رمان‌های او، «روزگار بی‌عیب‌و‌نقص» (یونی کامپ)، لایق آن است که بیشتر از اینها شناخته شود. به‌راستی با توجه به پیرنگ فشرده‌ آن درمورد شورش علیه حکومت جهانی تأمین‌کننده، جای سوال است که چرا تا‌به‌حال نظر هالیوود را به خود جلب نکرده است. همان‌طور که تاریخدان آزادی‌خواه، رالف رایکو، در سال 1998 در مجله‌ آمریکن اینترپرایز نوشت: «روزگار بی‌عیب‌ونقص به‌گونه‌ رمان‌های پادآرمان‎شهری یا ضدآرمان‌شهری تعلق دارد، مانند «دنیای قشنگ نو»ی هاکسلی و «1984» از جورج اورول. بااین‌حال از هردوی آنها رضایت‌بخش‌تر است. نه‌تنها فن‌آوری آینده‌گرایانه‌ آن محتمل‌تر است (به‌طور قطع، کامپیوترها)، بلکه نتیجه‌ ایدئولوژی غالب پایان قرن بیستم نیز کاملا قانع‌کننده است.

این رمان 141 سال بعد از وحدت طرح‌ریزی شده است، تأسیس حکومتی جهانی که به‌واسطه‌ کامپیوتری مرکزی هدایت شده بود. این کامپیوتر، یونی، همه‌ چیزهایی را که بشریت به آن نیاز دارد، فراهم می‌کند، غذا، سرپناه، اشتغال، روان‌درمانی، و درمان‌های ماهانه که واکسن‌ها، داروهای ضدبارداری، آرام‌بخش‌ها، دارویی که مانع رشد به‌هم‌ریخته‌ ریش می‌شود و مداوایی برای کاهش پرخاشجویی و محدودکردن میل جنسی را دربرمی‌گیرد.
جهانی بی‌عیب و نقص است، چنان‌ که در شعر کودکان، در ابتدای کتاب، توصیف شده است:
کرایست، مارکس، وود و وی
ما را رساندند به این هنگامه بی‌عیب
مارکس، وود، وی و کرایست
همه قربانی شدند، غیر از وی
وود، وی، کرایست و مارکس
برای ما مدرسه‌ و پارک‌ خوب ساختند
وی، کرایست، مارکس و وود
ما را متواضع ساختند، بی‌خوبی بار آوردند.

همه یونی را دوست دارند، چراکه آن‎ها را به آرزوهایشان می‌رساند. پیشرفت‌های چشم‌گیر پزشکی وحدت اطمینان می‌دهد همه‌ تا 62 سالگی که حداکثر طول عمر انسان است، زندگی می‌کنند. هیچ‌کس در درایت و نیک‌خواهی یونی تردیدی ندارد. به جز چیپ، که پدربزرگ دمدمی‌مزاجش به او رازی را گفت و برای او لقبی انتخاب کرد و او را وادار کرد تا دقیقا قبل از درمان ماهانه‌‌اش به چیزهایی فکر کند. سرانجام افکار چیپ گرایشی افراطی پیدا کرد و چند نفر دیگر را ملاقات کرد که مثل او از این جهان بی‌عیب‌ونقص ناراضی بودند. و به دنبال آن یک پیرنگ جنجالی پدید آمد.

نمی‌توان یک رمان پادآرمان‌شهری خوب را که در آن تعدادی شورشگر جان‌سخت سعی بر ایجاد شورشی دارند، دوست نداشت. حق با رایکو بود که یادآور شد لوین گسترش برخی گرایش‌های روشنفکرانه‌ قرن بیستم را به خوبی تصور کرد. در مقالات امروز می‌بینیم که اقتصاددان‌ها و روشنفکران چپ و راست سعی در استفاده از دولت برای افزایش خوشبختی و «رفتار مطلوب اجتماعی» دارند. یونی کمال آن آرزوهاست، اما لوین متوجه است که خوشبختی فراهم‌شده توسط دولت با توجه به انتظارات پیش نمی‌رود.

با وجود این، از یک‌سو لوین خود را در محیط اجتماعی روشنفکران روزگار خود گیر انداخته بود. (این رمان در سال 1970 به چاپ رسیده بود.) او ارزش آزادی دولتی را که همه‌چیز را فراهم کرده بود و تحت‌نظر داشت، دریافت. اما به‌نظر می‌رسید که باور کرده است یک چنین برنامه‌ریزی مرکزی نتیجه‌بخش خواهد بود. او درمورد چیپ نگران بود که اگر شورشگران ترتیب از کارافتادن یونی را بدهند، هواپیماها سقوط می‌کنند، مردم می‌میرند‌، قطارها با هم برخورد می‌کنند، غذایی هم برای خوردن باقی ‌نخواهد ماند.

در این چشم‌انداز خوش‌باورانه‌ بهره‌وری اقتصادی برنامه‌ریزی، معروف‌ترین اقتصاددان‌های جهان لوین را هدایت می‌کردند. به‌عنوان مثال، جان کنث گلبریث نوشت: «نظام روسی به این دلیل موفق می‌شود که در تضاد با اقتصادهای صنعتی غربی، از نیروی انسانی خود بیشترین استفاده را می‌کند.» و پاول سمیوئلسن در کتاب پرکاربرد خود نوشت: «آنچه مهم است نتیجه است و شکی در آن نیست که نظام برنامه‌ریزی شوروی محرک قدرتمندی برای رشد اقتصادی بوده است... الگوی شوروی به‌طور قطع نشان داده است که یک اقتصاد دستوری این توانایی را دارد تا منابع را برای رشد سریع آماده کند.» درواقع، تصور غلط لوین، رمان‌نویس اواخر دهه‌ 60، بیش از گلبریث و سمیوئلسن قابل توجیه است-اقتصاددان‌هایی که آن مطالب را در دهه‌ 80 نوشته‌اند- تنها چند سال قبل از فروپاشی نهایی سوسیالیسم به سبک شوروی.

با وجود این، این یک انتقاد کوچک از یک رمان بزرگ است. بزرگ‌ترین مشکل در ارتباط با «روزگار بی‌عیب‌ونقص» این است که چاپش به پایان رسیده است. اگر این مساله شکست بازار نیست، به‌راستی به چه معنا است؟ ناشرها، سازندگان فیلم، بیدار شوید! این کتاب را دوباره چاپ کنید و آن را به‌روی پرده‌ سینما بیاورید. این یک رمان خواندنی است که هنوز باید خوانده و شنیده و دیده شود.

[این رمان نخستین بار با عنوان «یونی کامپ» با ترجمه جمشید نرسی و توسط انتشارات کتاب‌سرا منتشر شده است.]

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...