برزخِ روسیه | سازندگی


سرسخت‌ترین شخصیت در رمان دوم آنتونی مارا [Anthony Marra] یعنی «تزار عشق و تکنو» [The tsar of love and techno] یک شخص نیست، بلکه یک مکان است؛ به‌ویژه شهر کیروفسک روسیه، برزخی قطبی که گیاهان در آن بوی نیکل می‌دهند و از هردو نفر یکی از آنها به سرطان ریه مبتلا می‌شود. در شهر کیروفسکِ آنتونی مارا، دریاچه‌ای آلوده به دست انسان وجود دارد که توسط دوازده دودکش احاطه شده که مردم محلی به آنها دوازده حواری می‌گویند.

آنتونی مارا [Anthony Marra] تزار عشق و تکنو» [The tsar of love and techno]

جنگل سفید، مزرعه‌ای پهناور از درخت‌های غانِ فلزی و پلاستیکی که در زمان اتحاد جماهیر شوروی توسط همسر روسای حزب محلی کاشته شده بود، حالا به‌یادماندنی‌تر است و درحال مبارزه با شهرت چشم‌نواز شهر. همه‌چیز بوی گندِ آن فاجعه را می‌دهد، حتی اسمش: سرگی کیروف یک بلشویک بود که ترور او -احتمالا به دستور استالین- بهانه‌ای شد برای محاکمات نمایشی دهه 1930. و از آنجا که دغدغه آنتونی مارا تاریخ است، توانایی او برای پاک‌کردن و معنابخشیدن به شخصیت کیروفسک مرکز اصلی این کتاب جسورانه، عجیب و گاه درخشان است.

از بسیاری از جهات، روسیه‌ی آنتونی مارا مکانی بسیار شبیه به چچن در زمان جنگ در اولین رمان تحسین‌شده او یعنی «منظومه‌ای از پدیده‌های حیاتی» است- احتمالا کمتر مرگ‌آور و خیلی بیشتر تباه‌کننده. در کتاب «تزار عشق و تکنو»، جنگِ چچن فاجعه‌ای در مرکز بسیاری از داستان‌ها باقی می‌ماند، اما در اینجا دامنه وسیع‌تر اتفاقاتِ آنتونی مارا، مجموعه بلایایی است که 75 سال طول می‌کشد و مجموعه شخصیت‌های بزرگ و تقریبا تالستوی‌وارِ کتاب را شکل می‌دهد.

این شخصیت‌های به‌هم‌پیوسته، به این مجموعه حال‌وهوایی شبیه به رمان می‌دهد. روایت آنتونی مارا مانند یک بیماری آنفولانزایی از یکی به دیگری منتقل می‌شود. اولین داستان در لنینگراد در سال 1937 و در زمان اوج پاکسازی‌های استالین اتفاق می‌افتد. قهرمان داستان یعنی رومن مارکین در گروه تبلیغات و تظاهرات حزبی، چهره‌های محکومین را از صفحه‌های روزنامه پاک می‌کند. یکی از این چهره‌ها متعلق به یک بالرین است که عضو اصلی گروه باله «دریاچه قو» است که آن را در اردوگاه کار اجباری اجرا می‌کند. بعدها در همین مجموعه با نوه او یعنی گالینا آشنا می‌شویم که با تبدیل‌شدن به خانم سیبری و ازدواجش با چهاردهمین مرد ثروتمند روسیه از تاریکی زادگاهش یعنی کیروفسک نجات پیدا می‌کند. دوست دوران دبیرستان گالینا که پسری باهوش به نام کولیا بود به‌عنوان سربازی قراردادی ثبت‌نام می‌کند و در چچن و میانه جنگ مفقود می‌شود، همان جایی‌که برادر کوچک‌ترش آلکسی، که یک دانشجوی متعصب فنآوری در کالج بود برای یافتن او راه می‌افتد.

در جای دیگری از کتاب با روسلان آشنا می‌شویم، سرپرست موزه هنرهای منطقه‌ای در آپارتمان مخروبه خود در گروزنی زندگی می‌کند و سرگی نوجوانی که یک سرباز ارتشِ بدون پا را که در خط راه‌آهن مترو سن‌پتزربورگ گدایی می‌کند همراهی می‌کند. اینها تنها برخی از شخصیت‌ها هستند که به‌نظر می‌رسد بسیاری از آنها به روش‌های پیچیده و غالبا غیرمنتظره باهم در ارتباط هستند.

این موضوعات ممکن است نشان‌دهنده نوشتار سنگین یا سخت کتاب باشد. همین‌ها نشانه‌ای بر نثر بی‌عیب‌ونقص آنتونی مارا است که از جزییات و گام‌های سریع در داستان استفاده می‌کند. روایت در کل ریتم تندی دارد- داستان‌ها میان شخصیت‌های اول و سوم درحال حرکت است که همه آنها توسط یکی از شش نفر از دوستان گالینا، که به‌نوعی یکی از اعضای کروه کُر یونانی است روایت می‌شود. آنتونی مارا به هر کدام از راوی‌های خود صدایی جداگانه می‌بخشد، به‌ویژه آلکسی که رویای حرفه‌ای‌بودن را دارد و دوست دارد که هم محبوب و هم بیش از حد شوخ‌وشنگ به‌نظر بیاید.

احساس آنتونی مارا نسبت به زندگی روسیه پس از اتحاد جماهیر شوروی (او در سن‌پترزبورگ به‌عنوان دانشجوی کالج زندگی می‌کرد) اطمینان‌بخش است مورد توجه قرار می‌گیرد، به‌ویژه در برخورد او با وِرا، یک مستمری‌بگیر که مادر او را در زمان ترور بزرگ متهم کرد. ورا مانند بسیاری از روس‌هایِ همسن‌وسال خود با این وضعیت و نظم جدید دست‌وپنجه نرم می‌کند. بسیاری از ارزش‌ها و وزنه‌های فرهنگی او از ارزش افتاده‌اند. توضیحات واضح آنتونی مارا درمورد محیط خود مثل کتاب‌های جلد چرمی که او مجبور می‌شود آنها را بفروشد، تعاملات پرخاشگرانه او با دوست جدیدش یلنا، رفتن به مغازه برای خرید شکلات و اتفاقاتی از این دست به وِرا رفتاری توام با وفاداری و عمیق می‌دهد. وقتی که او ناخواسته در قتلی شریک می‌شود اندوه و حس گناه او منجر به پدیدآمدن قوی‌ترین نوشته‌های آنتونی مارا می‌شود.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...