چندی پیش مجالی برای مطالعه و تامل بر کتاب «فراسوی مه» با زیر عنوان «نگاهی بر چگونگی برآمدن بابیان» به قلم سید علی موجانی و دکتر علی اکبر صالحی دست داد. این کتاب پربرگ را انتشارات دیرپای اطلاعات روانه‌ی پیشخوان نموده است. کتاب فوق، تاریخ را به مدد اسناد کاویده تا مگر دریابد بر ذهن و زمانه‌ی مردمان در عراق عرب و بلاد عجم چه رفت که کسانی دعوی تازه ای در آئین محمدی(ص) در انداختند و زین غبار، گرداب‌ها برخاست و جان‌ها ستانده شد.
کتاب بیشتر، روایت اسناد و خاطرات مردمان آن روزهاست و البته برای تحلیل، نگارندگان بر چگونگی آنچه رفته است، مستندات را کنار هم قرار داده اند.
از خلال سطور می‌توان دریافت چگونه در جهان و زمانه ای که تمام اندیشه‌ها و کردار آدم‌ها، معنایی دینی دارد و جهان، یگانه در اندیشه‌ی آیینی غور کرده و نجات و پاکسازی را هم تنها از معبر آن می‌جوید، آیینی نو بدعت گذاشته می‌شود و رخدادهای غریب بعدی را رقم می‌زند.
مفهوم دین، یک وجود متجسم یگانه با حدود و ثغور و تجسم فیزیکی نیست؛ بلکه ذهنیتی مرکب از متن مقدس، وجود نازنین رسولان، قدیسین و اولیای دین،گفتار، کردار و نیز روایت زیست،رنج و ظفر مردان و زنان کمربسته به آئین در کنار پرستشگاهاست. متن مقدس و نیز کلام باقی مانده از بزرگان دارای پیچیدگی و البته معانی گسترده‌ای است که دریافت آن به سهولت ممکن نیست. به این سبب افراد با پیش زمینه‌ها و داوری‌های گوناگون از پی تفسیرها و برداشتن توشه از دل کلمات مقدس و نیز کردار اساطیر دین، ردای مدعا بر تن می‌زنند.
جهان محدود‌تر پیشین، علم را در چارچوب غور دینی و جهان را نیز در کشاکش نیروهای اهورایی و اهرمنی تعبیر می‌نمود؛ موضوع رنج و تکاپوی انسان برای گذر از آن، او را به وادی فهم نجات خواه و مضطر از جهان کشانید، که اینک و اکنون را بدترین و دورترین از منزلگاه مقصود دانست و در شمار آورد و برای ساختن و رسیدن به آن قرار و باغ عدن اجدادی، نقشه راهی از دل تفاسیر خود از تنها دستورنازل شده برزمین و آرام جان جست.
مقصود همان دیانت است؛ فقر، بیداد، بیماری‌های همه گیر و هولناک و نیز غلبه اغیار و مغول بر جان آدم او را به وادی تاملی برای نجات و زیست برخوردار انداخت که باور داشت خواست او در طریق اوصیا نیز دقیقا همین است. انسان می‌پندارد درک نادرست از دیانت و روایات نامنطبق، مدعیان بی تقوا یا ملون امر دینی و نیز سعی رقبا یا شیطان صفتان بیگانه برای ارائه دریافت و روایتی غیر از حقیقت امر دین باعث راه بردن بر امروز و رنج بی حساب انسان و به طور مشخص پیروان آن باور خاص گشته است. برای همین خودسر، بیقرار و البته در پیوند با انگیزه‌های خودنمایانه مستور در جان انسان که می‌خواهد نخستین باشد و برتخت بنشیند و بگوید تا کنون هر چه کرده اند غلط و غرض بوده و جان حقیقت نجات‌بخش این است که من می‌گویم بنابراین در کار می‌شوند تا باور تازه ای بافته و بیافرینند. د
ر این میان کسانی به انگیزه‌های گوناگون هم گرد اینان جمع شده هر کس می‌خواهد از گرد برخواسته مگر چیزی برای خود گرد کند. کسانی از اطرافیان، جریان نعمت برگرد برخی متولیان امر دین که پیوندی متغیر اما مستدام با دارالخلافه نشینان داشتند به جان آمده می‌خواستند با بهانه ی بدعت یا نودینی مگر بتوانند آن نظم و روال رودخانه‌ی نعمت را مگر براندازند یا بسوی سرای خود روان کنند تا کوخ گلین‌شان مگر کوشک گل اندود شود و گروهی نیز تنها برای دیده شدن و نشان دادن خویش و بریدن از سال‌ها انکار از پی بی هنری یا انحصار در قالب مدعی امر دینی و نیز گرد شمع مراد یا نبی نوتراشیده و دروغین، داد سال‌های پیشتر را بستانند.
و البته گروهی هم به حکم جستجو و تلاش برای گذر از ادبار با این قافله همراه می‌شوند و غافل، جان بر سر آرمان خویش و نیز نان و نام دیگران می‌نهند. حکایت بابیه در کتاب آقای موجانی و صالحی همین است. غور درازمدت در امر دین، کسانی را به صرافت انداخت تا هنگامه ای بر پاکنند.
قدرت حاکم به سبب علقه دینی و استناد به روایت فقه محور و همه شمول، طبعا به مقابله با این بدعت برآمده و کسانی در این میان، بر خاک افتادند. اما در روایت پسینی و این زمانی از بابیه، تلاشی گسترده صورت گرفت تا تاریخ، متناسب با سلیقه‌ی امروز عرضه شود تا همگان تصویری مظلوم و مترقی از ارکان نخست این جماعت فرقوی داشته باشند و ذهن و زمینه برای برداشت و حمایت‌های تازه فراهم شود. شخصیت «طاهره قرة‌العین» در تاریخ بابیه و بعدتر بهائیت از همین مصادیق است؛ زنی که به‌درستی شناخته نشد اما به سبب زن بودن، به رنگی از آرایه‌ی جریان غالب پسند امروز هر روز قالب زده و به عنوان ویترین این جماعت عرضه و فروخته می‌شود.
کتاب «فراسوی مه» تلاش دارد تا چهره حقیقی و کم پیرایه‌تری از «قرة‌العین» نمایان سازد و شاید در انتهای کتاب دریابید آن کوه برساخته، تنها چند سنگ شکننده بوده است و دگر هیچ....
از منظر تاریخی، ماهیت استعماری فرقه بابیه آنجا آشکار می‌شود که امیرکبیر به عنوان شخصی که کمترین اختلاف نظر درباره میهن دوستی و خدمات او به کشور وجود دارد، با فهم درست از خطرات و تهدیدات بابیه برای ایران، به طور قاطعانه‌ای با این فرقه مقابله کرد.
ایجاد بابیه و در ادامه بهاییت در ایران، ادامه پروژه میسیونری استعمار برای ایجاد نفوذ فرهنگی و تسهیل غارت و استعمار ملل شرقی بود. در آن دوران، به عکس مردم آفریقا که به دعوت میسیونر‌های غربی، مسیحی شدند؛ کشورهای اسلامی حاضر نبودند یک دین ابراهیمی را با دین دیگری جایگزین کنند، به ویژه که خاطره جنگ‌های صلیبی هنوز زنده بود؛ بنابراین استعمار از صرافت مسیحی کردن جوامع اسلامی بیرون آمد و در نقشه‌ای جایگزین، به این فکر افتاد که بر پایه گفتمان دین موجود، فرقه‌های استعماری تازه‌ای به وجود آورد تا پذیرش آن برای جوامع هدف، راحت‌تر صورت پذیرد. بدین منوال بود که در بین شیعیان بهاییت و برای اهل تسنن، وهابیت را ایجاد کردند و در این میان، فرقه بابیه را می‌توان پیش قراول این نفوذ فرهنگی و فکری به حساب آورد. قرار بود مفاهیمی مثل جهاد، انتظار و شهادت در این فرقه کمرنگ شوند تا خاصیت سلطه ناپذیری شیعه را از آن سلب کرده و مهیای پذیرش استثمار و استعمار گرداند.
نکته آخر این که در زمانه دریافت‌های کوتاه و شتاب زده، تاملات و تحقیقات گسترده برای دانستن و نیز روایت و نه قضاوت، کیمیا هستند. در کتاب «فراسوی مه» می‌توانید با دیدگاهی که به دور از قضاوت است و تنها بر اسناد روایت می‌کند، به وقایع بنگرید و احوال رفته بر آدم‌ها را بخوانید؛ و نیز بدانید در جهان، چیزهای زیادی تغییر نمی‌کنند و تنها نام‌ها و نشان‌ها رنگ تحول می‌یابند و کسانی باور می‌کنند که این خورشید است به گرد زمین می‌گردد! این کتاب را در حکم "نشود فاش کسی آنچه میان من و توست/تا اشارات نظر نامه رسان من و توست". بخوانید و بهره مند شوید.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
