برنده امسال جایزه گنکور همانند جایزه نوبل ادبیات و بوکر و دیگر جوایز مهم ادبی به نویسنده‌ای از افریقا رسید تا درهای تازه‌ای را به روی ادبیات آفریقا گشوده شود. در این مطلب درباره نویسنده جوان سنگالی برنده گنکور و رمان او و اهمیت بردن این جایزه مطالبی را می‌خوانیم.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، جایزه گنکور،که قدیمی‌ترین و معتبرترین جایزه ادبی فرانسه است، امسال به محمد اِمبوگار سر [Mohamed Mbougar Sarr] رسید تا این نویسنده سنگالی اولین نویسنده‌ جوان 31 ساله اهل قاره سیاه باشد که موفق به کسب این جایزه مهم ادبی می‌شود.

هیئت داوران جایزه گنکور تنها پس از یک دور رای‌گیری به اتفاق آرا تصمیم گرفتند که اِمبوگار سر را برنده جایزه گنکور معرفی کنند و رمان‌های او را «سرود ادبیات» بخوانند. جایزه‌ای که برای او به یکباره شهرت ادبی و فروش بالای رمانش را به همراه آورد.

دکتر کارولینا دی لوران، متخصص ادبیات افریقایی/ فرانسوی درباره محمد امبوگار سر و رمان «مخفی‌ترین خاطره انسان» و جایزه گنکور به سوالاتی پاسخ داده که در ادامه می‌خوانیم.

محمد امبوگار سر کیست؟
نویسنده رمان برنده جایزه گنکور 2021 نویسنده‌ای جوان اهل سنگال است که بیرون از داکار، پایتخت سنگال بزرگ شد و برای ادامه تحصیل به پاریس آمد. او با فقط 31 سال سن سه رمان دیگر تحت عناوین «زمین احاطه‌شده»، «سکوت گروه کر» و «مردان پاک» نیز به نگارش درآورده است. اِمبوگار سر تحصیل در مقطع دکترا را در مدرسه عالی مطالعات پیشرفته علوم اجتماعی در پاریس با تحقیق پیرامون لئوپولد سدار، شاعرسیاه‌پوست سنگالی و نخستین رئیس‌جمهور سنگال آغاز کرد؛ اما روی آوردن به رمان‌نویسی باعث شد درسش را نیمه‌تمام رها کند و حالا هم در بوه، شهری کوچک در شمال پاریس زندگی می‌کند.

موضوع رمان «مخفی ترین خاطره انسان» چیست؟
این رمان بازی واقعیت و خیال است. داستان یک نویسنده جوان سنگالی به نام دیگان لاتیر فای است که در پاریس زندگی می‌کند. در حین تحصیل در دبیرستان در سنگال با ارجاعات و نشانه‌هایی از رمانی مرموز نوشته تی‌.سی‌الیمان تحت عنوان «هزارتوی غیرانسانی» آشنا می‌شود که در سال 1938 منتشر شده است. تلاشش برای پیدا کردن رمان بی‌نتیجه می‌ماند و از جستجو دست می‌کشد و کتاب را جزو یکی از پرشمار کتاب‌های گمشده در ادبیات به حساب می‌آورد. چند سال بعد به طور کاملا اتفاقی به نویسنده‌ای سنگالی به نام سیگا دی برمی‌خورد که نسخه‌ای از همان کتاب را به او می‌دهد. خواندن وبازخوانی‌های متعدد رمان شوق و تمایل او را برای پیدا کردن نویسنده مرموز رمانی که به زعم او شاهکار است بیدار می‌کند.

اهمیت این کتاب از چه روست؟
«مخفی‌ترین خاطره انسان» رمانی درباره نویسندگی و ادبیات و مملو از ارجاعات متعدد ادبی است؛ همچون روبرتو بولانی، روزنامه‌نگار مشهور شیلیایی و ویتولد گامبراویچ، نویسنده پرکار لهستانی. اما این ارجاعات مبهم رمان هستند که احتمالا از جذابیت بیشتری برخوردار هستند: کتاب داستانی الیمان و سرنوشت او بازتابی از سرگذشت واقعی یامبو اولوگوم است که از مالی می‌آمد. وامبوگار سر نیز کتابش را به او تقدیم کرده است.

یامبو الوگوم، نویسنده فرانسوی بود که در سال 1968 برای رمان «وظیفه خشونت» برنده جایزه رنودو شد. او پس از انتشار مقاله‌ افشاگرانه‌ای که در سال 1972 در روزنامه تایمز منتشر کرد به چهره‌ای جنجالی تبدیل شد. الوگوم در آن مقاله افشا کرده بود که در آثارش از چند نویسنده مثل گراهام گرین و آندره شوارتز بارت سرقت ادبی کرده است. او به مالی بازگشت و پس از آن دیگرهیچ چیز منتشر نکرد و کم‌کم نیز از خاطرات محو شد.

رمان به همان اندازه که درباره نوشتن است درباره خواندن نیز است. رمانی است چندصدایی با راوی‌های متعدد. رمانی است فرافرهنگی که وقایع آن در اروپا، افریقا و امریکای جنوبی می گذرد و ژانرهای مختلف ادبی اعم از نامه، مقاله و گفت‌وگو را در می‌آمیزد. برخی ممکن است بر رویدادهای که در این رمان به تصور درآمده تمرکز کنند. رمان به سیاست استعمارگرایی، جنگ‌های جهانی، نازیسم و هولوکاست، نظام دیکتاتوری در آرژانتین و تظاهرات اخیر در سنگال علیه فساد دولتی اشاراتی دارد. برخی دیگر نیز ممکن است روی المان‌های اسرارآمیز که یادآور برخی از ویژگی‌های رئالیسم جادویی است تمرکز کنند و برخی دیگر ممکن است همین ارجاعات ادبی توجهشان را جلب کند.

رمانی است عالی که باید برای هرچه هست خوانده شود و نه به سبب خاستگاه و یا رنگ پوست نویسنده آن و این دقیقا همان چرایی ناپدیدشدن تی. سی الیمان است که از برخی نقدها صدمه دید. او فهمیده نشد؛ زیرا آثارش از دریچه نگاه آثار دیگران خوانده شد. به‌ویژه آرتور رمبو، شاعر فرانسوی که «ریمبو سیاه» نامیده می‌شد.

چرا برنده امسال جایزه گنکور اهمیت دارد؟
این که یک اثر از افریقا برنده جایزه گنکور شده به منزله این است که ادبیات افریقا سرانجام برای کیفیت‌های ادبی‌اش مورد توجه قرار گرفته و شناخته شده است و باید روی این شناخته شدن دقت و تمرکز کرد و شاید این سوال مطرح شود که در مواجهه با رمان‌های بزرگی که توسط نویسندگان افریقایی نوشته می‌شود پیروزی امبوگارسر، نادر و منحصربه‌فرد است. «مخفی‌ترین خاطره انسان» در انتقاد و محکوم کردن تسخیر ادبی نویسندگان افریقایی توسط قدرت‌های استعماری پیشین اثری به‌واقع درخشان است.

رمانی فراملیتی که همزمان توسط دو ناشر (فیلیپ‌ری در فرانسه و جیمسان در سنگال) منتشر شد. به رسمیت شناختن و تحسین این دو ناشر در دو قاره نقش کشورهای افریقایی را برای انتشار آثار نویسندگانشان برجسته می‌کند و محمد امبوگارسر با این کتاب نه‌تنها اعمال سیاست‌های استعماری و نواستعماری را محکوم کرده است بلکه موجب شد کتاب‌های قاره سیاه دامنه به دست مخاطبان بیشتری برسد.

این رمان متنی قدرتمند است؛ نه فقط به خاطر نوع نگارش،موضوع یا اهمیت جایگاه ادبیات آفریقا در جهان؛ بلکه به این دلیل که فرصتی برای دست‌یافتن نویسندگان آفریقا به دروازه‌های جهان فراهم کرد.