چالش‌های پیش روی انسان عصر جدید | اعتماد


چاپ کتاب سوم یووال نوح هراری [Yuval Noah Harari] با نام «21 درس برای قرن 21» [21 Lessons for the 21st Century] سه‌گانه این استاد جوان تاریخ را کامل کرد.

هنوز اخبار و حواشی مربوط به انتشار کتاب «انسان خردمند» فروکش نکرده و کتاب «انسان خداگونه» هم به تازگی منتشر شده است. حالا با چاپ سومین کتاب و استقبال خوب از این مجموعه، هراری به نوعی به یکی از سلبریتی‌های دنیای نشر تبدیل شده است. آثار قبلی او شامل «انسان خردمند؛ تاریخ مختصر بشر» و «انسان خداگونه؛ تاریخ مختصر آینده» در ایران و جهان در صدر کتاب‌های پرفروش قرار گرفته‌اند. دو کتاب قبلی یکی به گذشته انسان تا زمان حال می‌پردازد و کتاب دوم یعنی «انسان خداگونه» درباره آینده دور انسان است. اما کتاب جدید نوح هراری، «21 درس برای قرن 21» مربوط به زندگی حال است. بی‌شک دانستن اینکه چگونه به جایگاه امروز رسیده‌ایم و اینکه در آینده به کجا خواهیم رسید، خالی از لطف نیست. اما مهم‌ترین دوره‌ای که وجود دارد و در زندگی ما نقش اصلی را ایفا می‌کند، عصری است که در آن زندگی می‌کنیم.

هراری در این کتاب به مشکلات و چالش‌های عصر حاضر می‌پردازد و مشکلات کنونی را در حالی که به قلمرو ناشناخته آینده قدم می‌گذاریم، مورد بررسی قرار می‌دهد. در حالی که تکنولوژی با سرعت بیشتری نسبت به فهم ما از آن پیشرفت می‌کند، هراری به چالش‌های مداومی که حیات با آن مواجه است، می‌پردازد و سوالات مهمی را که برای ادامه زندگی باید از خودمان بپرسیم، مطرح می‌کند.

این نویسنده و مورخ محبوب در مقدمه کتاب جدیدش به بهترین نحو هدف خود را از نوشتن این کتاب بیان کرده است: «به عنوان یک تاریخدان نمی‌توانم به مردم لباس و غذا بدهم، اما می‌توانم تلاش کنم به آنها کمی شفافیت عرضه کنم و از آن راه به مسطح شدن زمین بازی جهانی کمک کنم. در این کتاب می‌خواهم بر اینجا و اکنون تمرکز کنم. تمرکز من بر مسائل جاری و آینده بی‌واسطه جوامع بشری است. اکنون چه چیزی در حال روی دادن است؟ بزرگ‌ترین چالش‌ها و مهم‌ترین انتخاب‌های امروز چیست؟ به چه چیزی باید توجه کنیم و چه چیزی باید به کودکان‌مان بیاموزیم؟»

پنج چالش اساسی زندگی در قرن بیست و یکم که هراری در این کتاب آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد، عبارتند از: تکنولوژی، سیاست، یاس و امید، حقیقت و انعطاف‌پذیری. شاید هر یک از دوره‌های تاریخی گوناگون را بتوان از برهه‌های حساس و تاثیرگذار تاریخی دانست. اما مساله‌ای که دنیای قرن بیست و یکم را به‌حق متفاوت از باقی اعصار می‌کند، سرعت تغییرات و رشد برق‌آسای علم و تکنولوژی است که این نگرانی را ایجاد می‌کند. آیا جامعه انسانی قادر است این اندازه از تغییرات را تحمل کند یا خیر. در این کتاب بر خلاف آثار قبلی هراری، طرحی از روایت تاریخی نیست بلکه بحث بر سر انتخاب از چند درس است که هیچ یک از این درس‌ها با پاسخ‌های ساده به پایان نمی‌رسند اما ذهن خواننده کنجکاو را به تفکر و مطالعه بیشتر هدایت می‌کنند.

شالوده اصلی این کتاب بر پایه گفت‌وگوی میدانی با مردم و پاسخ‌های سوالات مختلف خوانندگان و خبرنگاران پیرامون موضوعات گوناگون است. بخش‌هایی از این کتاب پیشتر در قالب‌های متفاوتی در اینترنت قابل دسترسی بود.

کتاب با چالش تکنولوژی شروع می‌شود و به بررسی تنگناهای آن می‌پردازد. پایان قرن بیستم با پیروزی قاطعانه ایدئولوژی لیبرالیسم بر ایدئولوژی‌های بزرگ دیگری همچون فاشیسم و کمونیسم همراه بود و حالا شاهدیم که لیبرالیسم هم دچار مشکل شده و کم‌کم اعتبار خود را از دست می‌دهد. اکنون انسان خردمند با وجود انقلاب‌هایی بزرگ در تکنولوژی اطلاعات و بیوتکنولوژی با بزرگ‌ترین چالش‌هایی روبه‌روست که گونه ما تا امروز تجربه‌هایی مشابه آن را نداشته است. مشکلاتی نظیر بیکاری میلیاردها نفر که از ادغام تکنولوژی‌های نوین روی می‌دهد و باعث تحلیل آزادی و برابری می‌شود. البته با وجود دورنمای خارق‌العاده‌ای که تکنولوژی پیش چشم ما ترسیم می‌کند، در این کتاب سعی بر این است که اساسا تهدیدات و خطرات آن برجسته شوند و مورد بررسی قرار گیرند.

به نظر هراری، هر چند چالش‌های تکنولوژیک و اختلافات سیاسی امروز بی‌سابقه و شدیدند، اما با تحقیق درباره برخورد با تروریسم، خطر جنگ جهانی و عداوتی که از چنین کشمکش‌هایی جرقه می‌زند، می‌توان با اندکی دیدگاه فروتنانه، انسان خردمند را همچنان سرآمد دانست.

بخش چهارم کتاب به این موضوع اختصاص دارد که انسان خداگونه تا کجا قادر است پیشرفت‌های جهان را درک کند؟ و آیا می‌تواند به دنیایی که در حال خلق آن است مفهوم و منطق ببخشد؟

و در نهایت در بخش پنجم و پایانی که شامل پاره‌ای از نظرات شخصی نویسنده نیز می‌شود، کتاب نگاهی اجمالی به زندگی بشر در عصر سرگشتگی دارد. در زمان‌های که به نظر هراری داستان‌های قدیمی فرو ریخته‌اند و هنوز داستان جدیدی برای جایگزینی آنان پیدا نشده است. در عصر سرگشتگی بشر، پرسش‌های مهمی از این دست باز باید پرسیده شوند: ما که هستیم؟ چه کارهایی در زندگی باید انجام دهیم؟ به چه مهارت‌هایی نیاز داریم؟ و با توجه به چیزهایی که درباره علم، خدا، سیاست و مذهب می‌دانیم و آنچه هنوز نمی‌دانیم، درباره مفهوم زندگی امروز چه می‌توانیم بگوییم؟

نکته قابل توجه دیگری هم در مقدمه کتاب از قول نویسنده مطرح شده که خالی از لطف نیست و بخش عمده‌ای از کتاب به بررسی آن می‌پردازد: «مایلم نکته‌ای حیاتی را برجسته کنم. در حجیم‌ترین بخش این کتاب، من نقاط ضعف جهان‌بینی لیبرال و نظام دموکراسی را به بحث گذاشته‌ام. این کار را کردم، نه به این دلیل که باور دارم لیبرال دموکراسی منحصرا مشکل‌ساز است، بلکه چون فکر می‌کنم، موفق‌ترین و فراگیرترین مدل سیاسی‌ای است که بشر تا به حال برای غلبه بر چالش‌های جهان مدرن به کار گرفته است.»

یووال نوح هراری از دانشگاه آکسفورد دکترای تاریخ دارد و در دانشگاه بیت‌المقدس تاریخ جهان تدریس می‌کند. بیش از ۶۵۰۰۰ نفر در دوره اینترنتی تدریس تاریخ مختصر بشر او ثبت‌نام کرده‌اند. کتاب انسان خردمند او که در سال ۲۰۱۵ انتشار یافت به یک پدیده بین‌المللی تبدیل شد و آن را به ۴۰ زبان ترجمه کرده‌اند. کتاب «21 درس برای قرن 21» را با ترجمه قابل قبول سودابه قیصری نشر پارسه منتشر کرده و در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است.