جنگ، عشق و خون | الف


حمید نورشمسی علاوه بر دو کتاب قبلی خود سابقه‌ی چندساله‌ی فعالیت در حوزه‌ی رسانه‌ی کتاب و ادبیات را دارد. او تا کنون با بسیاری از روزنامه‌های سراسری و نشریات هفتگی همکاری داشته و در چند نوبت نیز برگزیده جایزه خبرنگار برتر در جشنواره‌های مرتبط با کتاب و رسانه بوده است. «کیمیای پارس/ نگاهی به آثار برگزیده جوایز ادبی ملی ایران» و رمان «بازگشته» که داستان روزنامه‌نگاری در تلاش برای کشف هویت و جایگاه خود است، دو کتاب پیشین نورشمسی به شمار می‌روند. اما او این بار نیز با استفاده از تجارب دوران حرفه‌ای خود رمان دیگری را منتشر کرده که راوی و شخصیت اصلی آن یک روزنامه‌نگار است.

حمید نورشمسی رمان بازگشته

نورشمسی در صفحه‌ی اینستاگرام خود توضیح داده که روزی از سر هیجان یا کنجکاوی روزنامه‌نگارانه برای مراسم تشییع پیکر شهدای غواص، پیاده از فردوسی تا بهارستان می‌رود و چیزهایی می‌بیند که هنوز هم فکر کردن به آنها برایش عبرت‌آموز است. در مسیر برگشت پیرزنی را می‌بیند که ساکت و صامت روی ویلچر نشسته و تصویر پسر جوانی در یک قاب چوبی ساده و نازک در دست دارد. پیرزن عینک درشتی به چشم دارد و کنار خیابان به اتفاق یک همراه به جمعیت چشم دوخته است. کل این صحنه که شاید سی ثانیه هم نباشد، مایه نوشتن داستانی می‌شود که در آن چشم‌ها حرف‌های زیادی برای گفتن دارند؛ چشم‌هایی که هم نفرت را معنی می‌دهند و هم عشق و انتظار را. نورشمسی طرح اولیه داستان را با دعوت عزتی پاک در شهرستان ادب نوشته و با کمک حمیدرضا شاه‌آبادی که در ابتدای کتاب از او تشکر شده مورد پردازش قرار می‌دهد تا این ماجرا پس از شش بار بازنویسی بشود رمان «بازگشته» با طرح جلدی از حمید مازیار.

روایت نورشمسی علاوه بر تشییع پیکر شهدای غواص حکایت زندگی چند خانواده در جریان جنگ ایران و عراق را به همراه دارد. خانواده‌هایی معمولی از بطن مردم همین جامعه با اعضایی معمولی اما بسیار متفاوت و ناهمگون و سرنوشت‌ها و سرگذشت‌هایی گوناگون به موازات هشت سال جنگ. خانواده‌ای که سال‌هاست پدر و پسر آن‌ در جریان جنگ مفقود شده‌اند؛ خانواده‌ای که دو دختر آن به گروه‌های سیاسی خارج از کشور پیوسته‌اند؛ خانواده‌ای که دو دختر آن در همین بحبوحه یکی به کام مرگ و دیگری به اسارتی ناخواسته درآمده است. در خلال این جریانات افرادی که آنها نیز گم‌گشتگانی ایرانی اما غریب و سرگردان در سرزمین خودشان به نظر می‌رسند، با شکل‌دادن خرده‌روایت‌هایی، این رمان یا در واقع داستان بلند را خواندنی‌تر کرده‌اند.

«بازگشته» به شیوه‌ای روان و خوش‌خوان با زاویه دید اول‌شخص نوشته شده است. بخش‌هایی از رمان نیز داستان سفر است و به نظر می‌رسد هدف نویسنده از نوشتن این بخش پیمودن فراز و نشیب گوناگون، کسب تجربیات متعدد و سرانجام نمایش بُعد فلسفی قصه و رساندن شخصیت داستانش به سعادت بوده باشد. در طول تاریخ نتیجه‌ی تمام جنگ‌ها علاوه بر کاهش جمعیت، نابودی زیرساخت‌ها و منابع و در معرض بی‌رحمی قرارگرفتن شهروندان ساکن مناطق جنگی، آثار درازمدت مادی و معنوی هم دارد. «بازگشته» نمونه‌ای از ادبیات داستانی برای نشان‌دادن اثرات روانی جنگ ایران و عراق سال‌ها پس از پایانِ آن است. همچنین این داستان نمونه‌ی بارز آمیختگی سیاست با تار و پود جامعه و اثرات مخرب آن در شالوده‌ی خانواده‌هایی است که می‌توانستند در سایه‌ی عشق و آرامش زندگی بهتری را سپری کنند: «...نمی‌فهمیدم چرا آن همه خاطره خوش کودکی‌مان را تبدیل کرده بود به چنین تعفنی که فقط بوی خون و مرگ و سیاست می‌داد... (ص 61)»

اما گذشته از ابعاد سیاسی، «مهاجرت» نیز به عنوان یک موضوع اجتماعی از محورهای داستان نورشمسی محسوب می‌شود. فکر کوچ جوانان ایرانی به آن سوی مرزها برای کار یا زندگی بهتر و دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعدی چون فقر، مسائل سیاسی، بیکاری یا کمبود هر نوع امنیت موضوعی است که در این رمان به آن پرداخته شده است. ناهید و سیما به دلایل سیاسی به خارج از کشور فرار کرده و یکی‌شان آنجا از دنیا رفته است؛ پدر و مادر نگار خارج از کشور زندگی می کنند اما خودش به ایران برگشته و بین ماندن و رفتن فعلاً رسیدگی به امور مهاجرت دیگران را کسب و کار خود قرار داده است؛ کامران نیز روزنامه‌نگاری است که سودای رفتن دارد؛ شخصیت اصلی داستان کلاً سرگشته و حیران است و به نظر می‌رسد از‌هم‌پاشیدگی دیرینه‌ی خانواده‌اش به همان دلایل سیاسی او را از کودکی تحت تأثیر قرار داده است.

اما به طور کلی «بازگشته» داستانی است که شخصیت‌های آن برای هیچ‌کدام از ما غریبه نیستند. شاید علت این آشنایی آفرینش آنان از قلم روزنامه‌نگاری باشد که نوع نگاهش با نویسنده‌ی صرف متفاوت است. خواننده در «بازگشته» از هر چیزی که در جامعه‌ی امروز و زندگی‌های روزمره هویداست، حتی به قاعده‌ی ذره‌ای خواهد خواند و به همین سبب با داستان قرابت پیدا کرده و در نشستی یک‌باره خواندن آن را به پایان خواهد رساند. «بازگشته» داستانی مناسب مخاطبانی از تمام اقشار جامعه است.

در بخشی از داستان می‌خوانیم: «مادرم می‌گفت این پوست صورت کسی است که هیچ‌وقت گریه نکرده است... می‌گفت گریه مثل آبیاری باغچه صورت را تازه می‌کند و آدمی که گریه نکند صورتش مثل خاک ترک خورده و زمخت می‌شود. پدرم هیچ‌وقت گریه نکرد. من که ندیدم. حتی روز قلم شدن دو دستش هم گریه نکرد. فکر نمی‌کنم اصلاً چشم‌هایش اشکی هم داشت...»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...