زندگی به سبک کمدی | آرمان ملی


اثر مالیخولیایی و درخشان «همه‌ انسان‌ها به یک شکل زندگی نمی‌کنند» [Tous les hommes n'habitent pas le monde de la meme facon] در سال ۲۰۱۹ جایزه‌ ادبی گنکور را از آن خود کرد. نویسنده در این اثر دیدگاه خود نسبت به دنیا را فاش کرده. ژان پل دوبوآ [Jean-Paul Dubois] مجموعه‌ای دل‌چسب از اضداد است. بسی ضدونقیض، بسی دلنشین؛ مطمئن و نگران، احساساتی و تندخو، جنگجو و مدبر، عصیان‌گر و شگفت‌زده، مالیخولیایی و بشاش. در مقدمه‌ کتاب «زندگی فرانسوی»، برنده‌ جایزه‌ فمینا ۲۰۰۴، از گونتر گراس نقل‌قول کرده بود که: «آدمیزاد از خودش خیلی کوچک‌تر است.» داستان روایتی بود کوبنده که بر پایه‌ همین ایده، در پس‌زمینه‌ای پوچ‌گرایانه، جریان داشت. پانزده سال بعد، در کتابِ «همه‌ انسان‌ها به یک شکل زندگی نمی‌کنند»، بیستمین رمانش، از آدم‌هایی صاف و ساده می‌گوید که همه‌چیزشان را از دست می‌دهند، عزیزان خود، ایمان، آزادی، شرافت، شغل و جایگاه اجتماعی، و البته کنترل اداره‌ زندگی خود؛ و به‌این‌ترتیب دوبوآ عکسِ ماجرا را نشان می‌دهد: آدمیزاد از خودش خیلی بزرگ‌تر است.

همه‌ انسان‌ها به یک شکل زندگی نمی‌کنند» [Tous les hommes n'habitent pas le monde de la meme facon]  ژان پل دوبوآ [Jean-Paul Dubois]

این اثر به‌عنوان چکیده‌ای قلمداد می‌شود از هر درونمایه‌ای که پیش از این نزد دوبوآ دیده‌ایم: خانواده، طبیعت، غم و اندوه، استهزا و آن شوخ‌طبعی مقاومت‌ناپذیر. اما او چگونه می‌تواند چنین دقیق این لحن را دربیاورد و بدترین چیزها را به سخره بگیرد؟ کل داستان از جایی افتضاح شروع می‌شود: قلب ندامتگاهی بزرگ در محله‌ای متوسط در مونترال کِبِک. قهرمان داستان، پُل هانسن دو سال در آنجا محبوس است، به جرمی که بعدتر بر ما آشکار خواهد شد. محبوس در دنیایی با دیوارهایی از جنس رنج، این فرصت را مغتنم می‌شمارد و پیش خودش اعتراف‌ها می‌کند و با جزییات و حواشی، از تولد تا آزادی‌اش را برای ما تعریف می‌کند و همزمان از عواقب سقوطش می‌گوید.

هانسن، در این سلول، پیوسته در ذهن خاطراتش را مرور می‌کند؛ بیش از همه یاد و خاطره‌ عزیزانش که حالا مُرده‌اند: یادِ مادرش، زنی مرموز، فمینیستی بالذات و همسرِ مردی که در نقطه‌ مقابل او قرار داشت، یوهانس هانسن، کشیش پروتستان ایالت خود با اصالتی دانمارکی و شخصیتی خارق‌العاده؛ یادِ وینونا، زنش، خلبانی نیمه‌ایرلندی و نیمه‌آلگونکین، بومی کانادا، که به شکلی فجیع در سانحه‌ سقوط هواپیمای خود جان می‌دهد؛ و البته یادِ نوک، سگی که همه‌چیز را می‌فهمد.

دوبوآ سال‌ها را مرور می‌کند، لابه‌لای گذشته‌ خیره‌کننده و حالِ رقت‌انگیز پُل گشت می‌زند، از کودکی او در تولوز تا عزیمتش به دانمارک، از رسیدنش به کانادا تا ورودش به اکسِلسیور، ساختمان محل اقامتِ بازنشستگانِ ثروتمند که پُل به‌عنوان سرایدار در آنجا مشغول است. گاه تراژیک، -مُرده‌ها در داستان باهم در کشاکش و جدل‌اند- و گاه سخت طعنه‌آمیز- برخی شخصیت‌های داستان ملامتش می‌کنند- نویسنده تمامی جنبه‌های خوب و بد و غیرعادی زندگی را روایت می‌کند. فرازوفرودهایش، خوشبختی‌های بزرگ و ملال‌های بی‌درمانش. او به تماشا می‌نشیند و سپس آدم‌ها را، همان‌گونه که هستند، توصیف می‌کند: دست‌ود‌ل‌باز یا خسیس، درستکار یا مستبد، و البته اغلب سرخورده.

راوی داستان، پُل، اسمی که در همه‌ آثار دوبوا تکرار می‌شود، مردی‌ است نوع‌دوست و خدمتگزار که هیچ‌گاه عزت نفس و آزادی خود را از دست نداده. او آدم‌ها را دوست دارد و خود را ملزم می‌داند تا برای هریک از مشکلات آنها راه‌حلی بیابد. زندگی متوسطش برایش کافی ا‌ست، اما تحقیر ناعادلانه را تاب نمی‌آورد.

این کتاب علاوه بر جایزه گنکور، توانست نظر منتقدان بسیاری را به خود جلب کند. از جمله گرِگوار لامنَژر، روزنامه‌نگار و منتقد ادبی که روایتِ «همه‌ انسان‌ها به یک شکل زندگی نمی‌کنند» به خودی خود کامل و بی‌نقص برشمرد: کاملا ساختارمند و به‌خوبی سازماندهی شده. ژان کریستوف بریانشون، خبرنگار رادیو فرهنگ فرانسه هم آن را اثری فریبنده، طنزآمیز و عمیق معرفی کرد، که با قلمی برازنده و چیره‌دست به نگارش درآمده: «خواننده با لذت جهان بی‌همتای دوبوآ را بازمی‌یابد؛ از تولوز تا کانادا، با گذر از مناطق شمالی دانمارک، شخصیت‌های داستانش را با کنش‌هایی غیرقابل پیش‌بینی در موقعیت‌هایی مضحک غوطه‌ور می‌کند و با حالتی کنایه‌آمیز و درعین‌حال هم‌ذات‌پندارانه آنها را برانداز می‌کند. او می‌داند که چگونه از پسِ فجایع زندگی، با انسانیتی تاثیرگذار، احساسات یا مالیخولیا را برانگیزد. و این‌چنین است که کامل‌ترین کتاب این نویسنده‌ فروتن و محجوب، به‌حق سزاوار دریافت جایزه گنکور است.»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...