محیط سرشار از فضل و دانش و مذهب پروتستان که بر کمبریج حکومت داشت، بیشتر مورد پسند جان میلتون واقع شد تا محیط خشک کلیسای کاتولیک... نظر پدر را که میل داشت او را به خدمت کلیسا درآورد، رد کرد... در مخالفت با کلیسای کاتولیک و کلیسای رسمی انگلیسی که مسیحیت را به سوی تشریفات صوری و تصنعی سوق داده بودند نوشت... به عنوان کارشناس زبان‌های خارجی در شورای حکومت به کار پرداخت... به تدریج بینایی خود را از دست داد... به نوشتن شاهکار خود بهشت گمشده همت کرد

جان میلتون، Milton, John شاعر و ادیب انگلیسی (1608-1674) در لندن زاده شد، پدرش محضردار و معتقد به کلیسای رسمی انگلستان و علاقه‌مند به شعر و موسیقی بود و مادرش زنی متدین و نیکوکار. جان در خانواده‌ای مرفه، بافرهنگ و مؤمن پرورش یافت و اولین اصول و مبادی تحصیلی را همان‌جا آموخت، سپس به مدرسه‌ی سنت‌پول St.Paul رفت و با آنکه از نزدیک‌بینی چشم و سردرد شدید غالباً رنج می‌برد، دانش‌آموزی کوشا و جدی معرفی گشت. در شانزده سالگی در دانشگاه کمبریج به تحصیل ادامه داد و پس از هشت سال، در 1632 به اخذ درجه‌ی فوق‌لیسانس نایل آمد. محیط سرشار از فضل و دانش و مذهب پروتستان که بر کمبریج حکومت داشت، بیشتر مورد پسند جان میلتون واقع شد تا محیط خشک کلیسای کاتولیک. در این دوره بود که میلتون بهترین شعرهای خود را به زبان لاتینی سرود و منظومه‌های آلگرو AIlegro (شاد) و پنسروزو Pensieroso (فکور) را با عنوان ایتالیایی در 1632 منتشر کرد. شاعر در منظومه‌ی غنایی آلگرو ملال‌ها را به دور می‌افکند و نزول شادی را بر سراسر زمین عرضه می‌دارد، مدارس و نمازخانه‌های کمبریج، دشت‌های پهناور اطراف آن و آغاز سپیده‌دم و صدای کارگران را توصیف می‌کند. دشت و طبیعت در دشت میلتون بهانه‌ی وصف نیست، بلکه به طور مستقیم با حال روحی شاعر درمی‌آمیزد، این نوع بیان احساس بعدها مورد توجه بسیاری از شاعران قرار گرفت. آلگرو پیدایش سادگی طبیعی در شعر است که در عین حال با روشنی و عمق بسیار و با لطافتی پایدار بیان شده است و به شعر انگلیسی لحن تازه‌ای بخشیده و آن را به کمال سوق داده است.

پس از پایان تحصیلات، میلتون نظر پدر را که میل داشت او را به خدمت کلیسا درآورد، رد کرد و شش سال وقت خود را در خانه‌ی پدری در هرتون Horton به مطالعه و تفکر و توسعه‌ی مبانی هنری گذراند و علاوه بر قطعه‌های شعر در زبان لاتینی سه منظومه با عنوان: مردم آرکیدی Arcadi و کومس Comus و لیکیداس Lycidas انتشار داد. منظومه‌ی مردم آرکیدی در 1633 و کومس در 1634 از نوع نمایش ماسک Masque بود که در دوره‌ی رنسانس در انگلستان رواج داشته و از اصل ایتالیایی مایه گرفته بود. نمایش‌های ماسک، اثر میلتون که نفوذ شکسپیر در آنها نمایان بود، چندین بار در قرن نوزدهم بر صحنه آمد و آخرین بار در تابستان 1936 در ریجنتس پارک Regent's Park لندن اجرا شد. لیکیداس مرثیه‌ای است در صد و نود و سه بیت که میلتون در 1637 به مناسبت مرگ یکی از دانشجویان دانشگاه کمبریج که در دریا غرق شده بود، ساخته است و در آن دوران خوش دانشگاه و لحظه‌هایی را که با یکدیگر گذرانده بودند، وضع تحصیلی، گفتگوها و تفکرات مشترکشان را بیان می‌کند. این منظومه‌ها که از پختگی هنر شاعر در آغاز جوانی حکایت دارد، دو جنبه از شخصیت میلتون را آشکار می‌سازد، جنبه‌ی هنری و جنبه‌ی اخلاقی و مذهبی. در این اشعار کشمکش قریب‌الوقوع فرقه‌های مذهبی پیش‌بینی شده است.

میلتون سالی پس از مرگ مادر(1637) به کشورهای اروپایی سفر کرد و شانزده ماه در شهرهای ایتالیا مانند فلورانس، رم و ونیز ماند، آثار نویسندگان ایتالیایی از جمله دانته را خواند، با گالیله آشنایی یافت و به‌تدریج به فکر نوشتن حماسه‌ای افتاد که یا از افسانه‌های کهن انگلستان مایه گرفته باشد یا درباره‌ی گناهکاری ذاتی و سقوط آدم ساخته شود. در 1639 به انگلستان بازگشت و در لندن اقامت گزید، از مبارزه‌های داخلی که میان فرقه‌های مذهبی درگرفته بود؛ کناره جست و با پدرش در خانه‌ای سکونت گزید و به تدریس خصوصی و طرح‌ریزی اشعار مهم خود پرداخت. پس از چندی کار تدریس را رها کرد تا به وسیله‌ی نویسندگی در راه کمال مطلوب که آزادی در مذهب و حقوق انفرادی بود، مبارزه کند. میلتون در 1642 ازدواج کرد و صاحب چهار فرزند شد و پس از مرگ همسرش در 1652 بار دیگر ازدواج کرد. همسر دوم نیز پس از پانزده ماه زندگی مشترک درگذشت و میلتون از مرگ او در ساختن یکی از زیباترین اشعارش الهام گرفت، پس از آن با دختری که سی سال از او کوچکتر بود، ازدواج کرد که مدت‌ها پس از مرگ وی زنده ماند.

میلتون میان سال‌های 1640 تا 1660 رساله‌های فراوانی به نثر نوشت. از آن جمله است: اصلاحات درباره‌ی آیین‌های کلیسا در انگلستان Of Reformation Touching Church-Discipline in England (1641) در مخالفت با کلیسای کاتولیک و کلیسای رسمی انگلیسی که مسیحیت را به سوی تشریفات صوری و تصنعی سوق داده بودند. میلتون همچنین در نوشته‌های دیگر روش اسقف‌ها را طرد و تنها به کشیش‌های ساده و بدون تشریفات ابراز اعتماد کرد. رساله‌ی درباره‌ی تربیت Tractate of Education (1642) ثمره‌ی تفکر طولانی و تجربه‌ی فراوان او درباره‌ی آموزش و پرورش در مدارس بود. میلتون در این رساله آرزوی غائی خود را از فرهنگی انسانی و والا عرضه می‌کند و عقیده دارد که تحصیلات باید شامل علوم کلی باشد، همراه با آموختن قواعد زبان لاتینی. این رساله قدرت و نجابت اخلاقی و مدنی و مذهبی میلتون را نشان می‌دهد. رساله در اصول عقاید و آیین طلاق The Doctrine and Discipline of Divorce (1643) درباره‌ی ازدواج و طلاق است و اثبات این امر که قوانین مسیحیت طلاق را که دین موسی به هنگام عدم تفاهم در زناشویی پذیرفته، لغو نکرده است. میلتون در 1649 به عنوان کارشناس زبان‌های خارجی در شورای حکومت به کار پرداخت و همه‌ی شخصیت و هنر خود را در خدمت کشور به کار گرفت، اما به تدریج بینایی خود را از دست داد تا در 1652 که به نابینایی کامل رسید. در بازگشت چارلز دوم در 1660 میلتون از شغل رسمی دست کشید، در خانه‌ی کوچکی ساکن شد و همه‌ی وقت را به نوشتن شاهکار خود بهشت گمشده The Paradise Lost مصروف داشت که در 1667 انتشار یافت.



بهشت گمشده منظومه‌ای است براساس داستان تورات در دوازده دفتر. دفتر اول تا سوم در عصیان فرشتگان است و چهارم تا نهم در نافرمانی و سقوط آدم و حوا، دهم تا دوازدهم در تنبیه و مجازات و امید رستگاری. در این اثر با آنکه مخلوق اصلی که موجب تشویش عامه است، ابلیس است، میلتون در واقع «آدم» را در مرکز عالم قرار داده است. در پی بهشت گمشده، بهشت بازیافته Paradise Regaind در 1672 در چهار دفتر منتشر شد که با غسل تعمید آغاز می‌گردد و فرودآمدن روح‌القدس از آسمان و اعلام عیسی به عنوان پسر خدا و نجات‌بخش بشر در آن شرح داده می‌شود. این اثر خصوصیت حماسه‌ای بهشت‌گمشده را ندارد. تراژدی آلام شمشون (سامسون) Samson Agonistes (1671) داستانی است از تورات که الهام‌بخش بسیاری از آثار شاعران و آهنگسازان گشته و اثر میلتون از برجسته‌ترین آنها به‌شمار آمده است. آلام شمشون به صورت شعر آزاد است، با نغمه‌های تغزلی گروه هماوازان و در قالب تراژدی‌های یونانی و ایتالیایی. میلتون در آخرین بخش، قسمتی از زندگی خود را در ورای زندگی شمشون بیان کرده و روح غنایی و قدرت نمایشی خود را آشکار ساخته است، اما جاودانه‌ترین اثر میلتون بهشت گمشده است که از زیباترین آثار در تجدید حیات تئاتر یونان و از هدف‌های دوره‌ی رنسانس به شمار آمد.

بهشت گمشده حماسه‌ی آفرینش عالم است که میلتون پانزده سال بر سر آن کار کرده است. منابع او جز تورات، آثار دانته، ویرژیل و اسپنسر است. علم الهی در این اثر با علم الهی در مذهب کاتولیک به‌کلی متفاوت است. در نظر میلتون خدا خدای یگانه است و پسر خدا که خلف اوست، در درجه‌ی پس از او قرار دارد و مفهوم روح‌القدس وجود ندارد، میلتون به خدای یگانه ایمان دارد و شیطان و ادراک گناه در نظر او بنا بر مشیت الهی پدید آمده و اراده‌ی خدایی بر آن قرار گرفته است که به بعضی از موجودات قدرت اختیار بدهد تا فرارسیدن روز حشر که روز آخرین داوری است. علم الهی میلتون بر مبنای اختیار و بخشایش الهی و شایستگی مسیح استوار گشته است. میلتون در آیین مذهبی به عبادت‌ها و نیایش‌های فردی یا گروهی و قرائت کتاب مقدس تکیه دارد، نه به اعمال هفت‌گانه‌ی تقدیس مذهب کاتولیک. بهشت گمشده از نظر قالب شعری نوعی مخمس است با تناسب کمیت و اندازه‌ی هجاها و با فخامت در استواری اشعار لاتینی. از نظر کلام، استعمال لغات لاتینی در کتاب غلبه دارد. به طور کلی شعر میلتون ثمره‌ی وقوف کامل او بر ادبیات یونانی و لاتینی است که بر اثر استعداد و نبوغ خاص شاعر به ادبیات انگلیسی می‌پیوندد و با آن تکامل می‌یابد.

میلتون شعر آزاد را با چنان استحکام و صراحت و ظرافتی می‌سازد که هیچ‌یک از معاصرانش به آن دست نیافته‌اند. اشعار مختلف او ادراک بی‌نظیرش را در پیچیدگی‌های اوزان خوش‌آهنگ نشان می‌دهد، آهنگی که از تعادل ساختمان و ترکیب استادانه‌ی شعر با بیان موضوع، اعم از خطابه‌نویسی یا داستان‌پردازی، حاصل می‌شود. نثر میلتون نیز بسیار فصیح و استوار است و هنر نمایشی او از حد متوسط بالاتر. شخصیت میلتون از خصوصیت‌های متضاد ساخته شده است، از طرفی طبعی ملایم، مصاحبتی دلنشین و مطبوع داشته و در دوستی صدیق و باوفا و از طرف دیگر مبارزی لجوج و سرسخت و دارای غرور و نخوت و جاه‌طلبی فراوان بوده است. میلتون از بزرگترین و معتبرترین چهره‌ها در ادبیات انگلستان است. عده‌ای از جمله جانسون در کتاب زندگی شاعران انگلیسی او را با هومر و ویرژیل قابل قیاس دانسته و در ردیف دانته قرارش داده‌اند. نفوذ عظیم میلتون در آثار نویسندگان انگلیسی مانند بلیک، والتر اسکات، کولریج، وورذورث، شلی، بایرون و کیتس به‌خوبی دیده می‌شود. همچنین در آثار شاعران و نویسندگان آلمانی مانند کلوپشتوک، و در آثار نویسندگان فرانسوی مانند لامارتین، آلفرد دووینیی، هوگو و شاتو بریان که از بهشت گمشده ترجمه‌ای در 1836 منتشر کرد و یک سلسله مقامه در ستایش و تکریم میلتون به عنوان بزرگترین شاعر انگلستان بر آن افزود.

زهرا خانلری. فرهنگ ادبیات جهان. خوارزمی