«زیست شیعی: مناسکی شدن مسلمانان در ایران امروز» [Living Shiʻ ism : instances of ritualisation among Islamist men in contemporary Iran] پژوهشی درباره اسلام شیعی در ایران امروز با محوریت زندگی روزمره شیعیان است. تمرکز عمده کتاب بر مضامینی مانند تشیع زیسته، فرایند مناسکی شدن، بدن‌مندی، نقش‌های جنسیتی، فرایند حجیت‌بخشی، عواطف، فرایند جامعه‌پذیری و تغییرات اجتماعی زندگی شیعیان در ایران امروز است.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، کتاب «زیست شیعی: مناسکی شدن مسلمانان در ایران امروز» نوشته دیوید تورفیل [David Thurfjell] به ترجمه سیدشهاب‌الدین عودی به ویراستاری الله‌کرم کرمی‌پور از سری مجموعه مطالعات فرهنگی شیعه از سوی نشر آرما منتشر شده است.

این کتاب پژوهشی درباره اسلام شیعی در ایران امروز با محوریت زندگی روزمره شیعیان است. تمرکز عمده کتاب بر مضامینی مانند تشیع زیسته، فرایند مناسکی شدن، بدن‌مندی، نقش‌های جنسیتی، فرایند حجیت بخشی، عواطف، فرایند جامعه‌پذیری و تغییرات اجتماعی زندگی شیعیان در ایران امروز است. این پژوهش نشان می‌دهند که یک ایرانی شیعه در ایران امروز و هم‌زمان با تغییرات چشمگیر کشور پس از انقلاب اسلامی و همگام با مدرن شدن در کنار مناسبات خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، چگونه برای فائق آمدن بر دشواری‌های زندگی خود، اسلام را در زندگی روزمره‌اش تئوریزه کرده و چطور مذهب تشیع را با پوست و گوشت و استخوان خود زندگی و تجربه می‌کند. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه دین‌داری و مناسک شیعی به ابزاری برای راحتی و خودکنترلی در موقعیت‌های خاص زندگی شیعیان ایران امروز تبدیل می‌شود.

در این کتاب شرح داده شده است که چگونه شیعیان به مناسک دینی خود عمل می‌کنند و همین طور چگونه احکام دینی و دستورات اخلاقی معصومین (ع) بر رفتارهای شیعیان اثر می‌گذارد و از این طریق تشیع عملی و زیسته شده در ایران امروز معنا می‌یابد. با توجه به این که عمدتا در جوامع آکادمیک و غیر آکادمیک غربی، به محض نام بردن از اسلام، اهل سنت به ذهن خطور می‌کند و یا اسلام صرفاً به عنوان اسلام سیاسی در نظر گرفته می‌شود، نویسنده می‌خواهد به جوامع غربی نشان دهد که اسلام، تشیع را نیز شامل می‌شود و نیز نمی‌توان گفت اسلام فقط یک دین سیاسی است، بلکه اسلام و به طور خاص مذهب تشیع، در کشوری به نام ایران به منزله مذهبی همه جانبه در تمام مراحل زندگی افراد حضور دارد، همه جا به کمک دین‌داران می‌آید و زیست می‌شود. در اسلام و به خصوص تشیع، غنایی وجود دارد که سبب می‌شود اسلام تکیه‌گاه انسان باشد و نیز در موقعیت‌های مختلف برای شیعیان معانی گوناگون داشته باشد.

ترجمه این کتاب منبع مناسبی برای روش‌شناسی مطالعات کیفی و مردم‌نگاری در انسان‌شناسی تشیع است. دیوید تورفیل دانشیار دین‌پژوهی دانشگاه سودرتورن استکهلم سفرهای زیادی به ایران داشته و حتی سال‌ها در این زندگی و تحصیل کرده است. وی طی حضورش در ایران در برخی از همایش‌ها و نشست‌های علمی در تهران، قم و دیگر شهرها سخنرانی کرده است و از وی برای تدریس دوره‌های شیعه شناسی دعوت می‌شود.

مترجم کتاب در مقدمه این اثر تاکید می‌کند که ترجمه این اثر به معنای تایید و پذیرش کامل محتوای آن نیست و ممکن است ارزیابی یا قشاوت نویسنده یک سو‌نگرانه و کمتر برآمده از روح و فضای دینی و سیاسی و عاطفی میدان پژوهش باشد. لذا مترجم صرفا جهت امانتداری کتاب را آن گونه که بوده ترجمه کرده و از این منظر کتاب فارغ از نقدهای محتوایی بر آن می‌تواند منبع خوبی برای روش‌شناسی مطالعات کیفی و مردم‌نگاری در انسان‌شناسی تشیع باشد.

ساختار کتاب
این کتاب شامل ۸ فصل است؛ در فصل اول پژوهشگر هدف از انجام دادن پژوهش را بیان می‌کند و این که خواهان بحث درباره معنای مناسکی شدن در زندگی و تجربه‌های زیستی شیعیان در ایران امروز است. کتاب با توصیف مبتنی بر نگاه غربی نویسنده درباره تشیع در ایران معاصر و تحولات دینی و سیاسی که از انقلاب اسلامی تا آغاز مطالعه روی داده است آغاز می‌شود و سپس نویسنده وضعیت ایران آن زمان از زاویه دید خودش توصیف می‌کند.

در ادامه او گروه مورد مطالعه خود یا منابع اطلاعاتی را که پنج مرد شیعه در اصفهان هستند معرفی می‌کند. وی وضعیت زندگی منابع اطلاعاتی را شرح می‌دهد. همچنین دلیل انتخاب این ۵ نفر را بیان می‌کند. این افراد همان مصاحبه شوندگان و محور اصلی مطالعه هستند. پس از آن پژوهشگر درباره دلایل انتخاب اصفهان به عنوان شهر مورد مطالعه و دلیل انتخاب آن مسجد خاص به عنوان میدان اصلی پژوهش و اجتماع مورد تمرکز گذشت توضیحاتی ارائه می‌کند.

در ادامه نویسنده موقعیت خودش را به طور کلی در جامعه شیعی ایران و به طور خاص در اجتماع مورد تمرکزش یعنی مسجد شرح می‌دهد. نویسنده نظر خود در افراد آن اجتماع نیز، نظر اولیه اعضای آن اجتماع به خودش و نیز روش‌ها و تمهیدات استفاده شده برای نزدیکی به آن جماعت و کمرنگ کردن مرزها را توضیح می‌دهد. همچنین محقق از زندگی خودش برای خواننده مطالبی بازگو می‌کند و درباره اوضاع دینی و اجتماعی جامعه‌‏ای که در آن رشد یافته صحبت می‌کند او که خود مسیحی است شیوه تعامل‌اش شیعیان را شرح می‌دهد.

پس از این پژوهشگر اهداف پژوهش خود را بیان می‌کند و اهداف اصلی این پروژه را یافتن منظور و معنای مناسکی شدن در زندگی و تجارب شیعیان و خواص منابع اطلاعاتی‌اش می‌داند. او خواهان پاسخ به این پرسش است که اعمال و مناسک گروه مورد مطالعه‌اش چه معانی تجربه شده یا بدنمند شده برای آنان دارد، هرچند در پایان محقق ادعا نمی‌کند که توانسته به طور کامل و جامع به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

در فصل دوم از دید نویسنده به عنوان یک ایرانشناس غربی صحنه‌ای هرچند غیر دقیق ترسیم می‌شود که شیعیان ایران امروز در آن حضور دارند. نویسنده صحنه کلان را به مثابه کل و جامعه‌ای با شرایط سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و دینی منحصر به خود در نظر می‌گیرد، او خلاصه‌ای از وضعیت سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و دین ورزی شیعیان در ایران پس از انقلاب و دفاع مقدس را بیان می‌کند.



در ادامه محقق در باب فعالیت‌های اصلی مسجد صحبت می‌کند که به عنوان عناصری در نظر گرفته می‌شوند که منابع اطلاعاتی گرد هم جمع می‌کنند و انسجام اجتماعی و حتی سیاسی در راستای آرمان‌های آنان ایجاد می‌کنند.

پس از آن پژوهشگر افرادی را توصیف می‌کند که مسجد را اداره می‌کنند. همچنین هیئت امنا و نیروی بسیج و تعامل آنان در اداره مسجد بررسی می‌شود. در فصل سوم نشان داده می‌شود که منابع اطلاعاتی چگونه پیام تقوایی که علمای مسجد به مردم انتقال می‌دهند تفسیر می‌کنند و آن را در زندگی خود به کار می‌گیرند. در این فصل نویسنده در ابتدا نوعی زمینه نظری را ارائه می‌کند که در تحلیلش آن را نقطه حرکت در نظر می‌گیرد.

در فصل چهارم شرح داده می‌شود که چگونه اطلاع رسان‌ها یا‌ منابع اطلاعاتی مناسک سوگ و اندوه را توصیف می‌کنند و نویسنده ایده‌هایی را برای تفسیر آن مناسک پیشنهاد می‌دهد. این فصل با برخی از نکات در خصوص نظریه‌های عواطف در دینداری و مناسک به منظور ارائه پیشینه تحقیق برای موضع گیری و تجزیه و تحلیل آغاز می‌شود. در این قسمت نظریات مکاتب مختلف و همچنین دیدگاه اندیشمندان صاحب نظر درباره بدنمندی و عواطف در مناسک بررسی می‌شود.

در فصل پنجم بیان می‌شود که چگونه اعمال مناسکی افراد جامعه در خلق حجیت برای مراجع حجیت بخش دینی مشارکت دارد. نویسنده حجیت بخشی را فرآیند اجتماعی مستمر می‌داند که از طریق آن اجتماع نوسازی می‌شود و مشروع جلوه می‌کند. حجیت بخشی فرایندی است که از طریق تأثیر گفتار و حرکات بدنی کنشگران شکل می‌گیرد و باعث احترام و اعطای تکریم و حجیت به افراد و زمان‌ها و مکان‌هایی می‌شود که در جامعه از اهمیت نمادین بسیاری برخوردارند.

در فصل ششم محقق توضیح می‌دهد که منابع اطلاعاتی یا اطلاع رسان‌ها به هیچ وجه درباره مراجع حجیت بخش دینی که به طور دائم در زندگی روزمره برای خودشان در مسجد، به مثابه اجتماعشان در فضای عمومی، به مثابه جامعه شان، با آنان مواجه هستند، ایده‌های یکسانی ندارند.

در فصل هفتم محقق محتوا و پیام‌های موجود در سخنرانی‌ها و مرثیه‌ها را بررسی و توصیف می‌کند. هدف اصلی او به دست آوردن پیام‌های اخلاقی، الهیاتی، ایدئولوژیکی و تاریخی سخنرانی‌هاست که منابع اطلاعاتی در زمان شرکت در فعالیت‌های مناسکی نهادینه هر مسجد به آن گوش می‌دهند.

در فصل هشتم و به عبارتی فصل آخر انواع نکات روش شناختی که این تحقیق مبتنی بر آنهاست و برخی بازنگری‌هایی که نویسنده در روش شناسی تحقیق خود انجام داده بررسی می‌شود. همچنین به محدودیت‌های این پژوهش و مشکلاتی که از جنبه‌های گوناگون گریبان‌گیر این تحقیق بوده اشاره می‌شود. در این فصل نظریه‌ها و آرای اندیشمندان در باب مناسک نیز بررسی می‌شود و دیوید تورفیل مناسک را از جنبه‌های گوناگون کنکاش می‌کند. نویسنده نظریه خود در باب مناسک، معانی آنها و ابعاد مختلف مناسک را نیز مطرح می‌کند. در انتها نیز محقق نتایج پژوهش خود را بیان و جمع بندی می‌کند.

کتاب «زیست شیعی: مناسکی شدن مسلمانان در ایران امروز» نوشته دیوید تورفیل به ترجمه سید شهاب الدین عودی به ویراستاری الله کرم کرمی‌پور با شمارگان 300 نسخه در 392 صفحه به بهای 40 هزار تومان از سوی نشر آرما منتشر شده است.