تلاش برای حفظ قدرت کلیسا | الف


نمایش‌نامه‌ی «دُن‌ کامیلو» بازخوانی کتاب «دنیای کوچک دُن‌کامیلو» [Don Camillo and the prodigal son‬‏‬] نوشته‌ی جووانی گوارسکی (Giovannino Guareschi) به ترجمه‌ی جمشید ارجمند است. نویسنده‌ی مجموعه داستان‌های دُن‌کامیلو، روزنامه‌نگار، کاریکاتوریست، طنزپرداز و نویسنده‌ای است که به تضاد و تقابل فکری با رژیم فاشیستی ایتالیا و مخالفت با موسولینی شهرت دارد. از این رو بیشتر آثارش نیز در این راستا خلق شده‌اند و در بسیاری از کشورها به عنوان طنز سیاسی و اجتماعی بازشناخته می‌شوند. شاید در نگاه اول موضوع آثار جووانی گوارسکی، معطوف و مربوط به دوره‌ی‌خاصی از تاریخ کشور ایتالیا و نقد تفکرات حاکم بر آن به نظر برسد، اما دلیل جهانی شدن و محبوبیت او و شخصیت‌های معروفش شاید این باشد که در طول تاریخِ زندگی سیاسی و اجتماعی بشر و در پهنه‌ی گسترده‌ی جغرافیایی که قاره‌ها و کشورهای متعددی را در بر می‌گیرد، انسانِ متفکرِ اجتماعی همواره با مسائلی مشابه دست و پنجه نرم کرده است؛ حکومت‌های خودکامه، رشد تفکرات فاشیستی و ناسیونالیستی و مهم‌تر از همه جامعه‌ای که به این نوع از تفکر مجال بروز می‌دهد. قدرت خلق شخصیت‌های جاودانی همچون دُن‌کامیلو، پپونه و سایر همشهریان‌شان به همراه شناخت دقیق و عمیق گوارسکی از انواع طنز و کاربردهای آن از دیگر عوامل شهرت و معروفیت اوست که به ترجمه‌ی آثارش به زبان‌های مختلف انجامید. در ایران نیز چهار مجموعه داستان به نام‌های «دنیای کوچک دُن‌کامیلو» به ترجمه‌ی جمشید ارجمند، «دُن‌کامیلو و پسر ناخلف»، «دُن‌کامیلو بر سر دوراهی» و «دُن‌کامیلو و شیطان» به ترجمه‌ی مرجان رضایی به چاپ رسیده‌اند. رمان‌های «شوهر مدرسه‌ای»، «کارلوتا و عشق» و «خانه‌ی نینو» نیز از دیگر آثار ترجمه‌شده‌ی این نویسنده به زبان فارسی هستند.

دن‌ کامیلو کوروش نریمانی

نمایش‌نامه‌ی «دُن‌ کامیلو» به قلم کوروش نریمانی از سویی بازتابی وفادارانه به جان کلام نویسنده است و از دیگر سو، نمایش‌نامه‌ای است که با دقت و ظرافت، برای اجرا نوشته شده است؛ متنی گفتگو‌محور شامل دیالوگ‌های کوتاه برای بازیگران مختلف که به خلق فضایی دینامیک و پُر گفت‌وگو می‌انجامد. فضایی که در آن مخاطب پیوسته در حال مشاهده‌ی برخوردها و هم‌کلام شدنِ بازیگران با هم است. در حین خواندن این نمایش‌نامه‌ی سلیس و روان، ذهن مخاطب فرصت کافی می‌یابد تا به بازبینی برهم‌کنش‌های انسانی و حتی تحلیل رابطه‌ی میان کنش‌های انسان زمینی و واکنش‌های مسیح آسمانی بپردازد. شخصیت کشیش دهکده، دُن‌کامیلو، نماد مذهب پدرسالار و متظاهری است که پیوسته در راستای حفظ قدرت سیاسی کلیسا از راه تأمین منافع مالی است و در این راه از هیچ نیرنگی فروگذار نمی‌کند؛ از فریب مردم عادی گرفته تا زد و بند با اصحاب قدرت سیاسی. و پپونه، شهردار دهکده و دوچرخه‌ساز پیشین، نماینده‌ی فاشیسم ساده‌انگارانه‌ای است که از سویی نوید سعادت توده را به همراه دارد و از دیگر سو به دنبال تطمیع ارباب قدرت مذهبی و ترجیح منافع شخصی بر نفع عموم است. نماینده‌ی توده‌ی فریب‌خورده‌ای که در لایه‌های وجودی‌اش استعداد فریب‌کاری، ریا، دزدی و رذالت، ریشه‌هایی به عمق تجربه‌ی تکرارشونده‌ی تاریخ زندگی سیاسی- اجتماعی بشر دارند. تقابل ظاهری این دو شخصیت که در باطن بسیار به هم شبیه‌اند، در جای جای گفت‌وگوهای آن‌ها دیده می‌شود:

«- پپونه: گفتی کودک ... یادم اومد ... (کالسکه را جلو می‌آورد) بنده‌زاده رو هم آوردم خدمتت، واسه غسل تعمید.
- دُن‌کامیلو: (خوش‌خلق) جداً؟ ... ببینمش ... اوه ... خدا حفظش کنه ... چه صورت نورانی‌ام داره ... مطلقا به باباش نرفته! ... خب، خب، خب، ... حالا به سلامتی چه اسم مبارکی براش انتخاب کردین؟
- پپونه: (ذوق‌زده) با اجازه‌ی شما پدر، ... استالین بوتزاتی.
(خنده از لبان دُن‌کامیلو می‌پرد و به سختی جلوی خشمش را می‌گیرد.)
- دُن‌کامیلو: راه رو اشتباهی اومدی فرزندم! ... ورمی داری صاف می‌بری‌ش کرملین روسیه، اون جا رفیق استالین‌ت واسه‌ت غسل تعمیدش می‌ده!»

در نمایش‌نامه‌ی «دن‌ کامیلو» علاوه بر شخصیت‌های محوری دُن‌کامیلو و پپونه که کشمکش‌های اصلی نمایش را بر می‌سازند، مسیح، بشکه (کافه‌چی لال)، بروسکو (وردست پپونه)، اوریانا (همسر پپونه) و دوشیزه روبینیا (معلم پیر دهکده) نیز حضور دارند. به جز مسیح که سمبل وجدان بیدار دُن‌کامیلو است، سایر شخصیت‌ها هر کدام قشری از توده‌ی جامعه را نمایندگی می‌کنند؛ مردم کم‌سوادی که با شعارهای حزبی به آسانی فریفته می‌شوند و تحت تأثیر جوِ خلق‌شده توسط مردان حکومت قرار می‌گیرند، ساده‌لوحانی که به طمع ثروت و قدرتی که هرگز هم به دست نمی‌آید، اربابان فاشیسم را حمایت می‌کنند، گروهی ترس‌خورده و پرخاشجو که در هر شرایط سیاسی و اجتماعی ناکارآمدی کورکورانه به دامان دینداری مزورانه پناه می‌برند و در نهایت، اربابان قدرت سیاسی و قدرت مذهبی.

این نمایش یک بار در آذر و دی 1384 در تالار چهارسوی تئاتر شهر تهران به کارگردانی کوروش نریمانی به روی صحنه رفته و جایزه‌ی نمایش‌نامه‌ی برگزیده‌ی سال 84 از سوی کانون ملی منتقدان ایران، جایزه‌ی کارگردان برگزیده‌ی سال 84 از سوی انجمن کارگردانان خانه‌ی تئاتر و انجمن نویسندگان و منتقدان خانه‌ی تئاتر را به دست آورده است. این تئاتر در اردیبهشت و خرداد 1393 در تالار اصلی تئاتر شهر و به کارگردانی نریمانی برای بار دوم بر روی صحنه رفته است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...