نمود و تجسم روح | اعتماد


کتاب «شبح میکونوس» نوشته محسن کاظمی یکی از فعالان عرصه خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی، کتاب چابک و سبک شده «نقاشی قهوه‌خانه» همین نویسنده است، آن هم در لباس رمان. کتاب نقاشی قهوه‌خانه ‏کتابی پژوهشی با متون سنگین حقوقی و سیاسی است که خواندن آن گرچه لذت‌بخش است اما ‏پیچیدگی‌هایی دارد. نقاشی کتابی است، تاریخی و مرجع که بخشی از پرسش‌های جویندگان حقیقت را پاسخ ‏می‌دهد. نقاشی کتابی است برای تاریخ اما کتاب شبح میکونوس کتابی است برای ادبیات. ‏در شبح میکونوس از مقدمه، موخره و ادبیات تحقیق خبری نیست؛ متن‌های ثقیل حقوقی، اسناد و ‏مدارک و تصاویر، نمایه‌ها، واژه‌نامه تخصصی آلمانی به فارسی، فهرست منابع، پاورقی‌ها، پی‌نوشت‌ها و ‏پیوست‌ها حذف شده‌اند. 

تاملی بر شبح میکونوس محسن کاظمی | محمود فاضلی

شبح میکونوس کتابی 512 صفحه‌ای است که بر مبنای نقاشی قهوه‌خانه و زندگی کاظم دارابی استوار شده است. اما ‏چرا کتاب، شبح میکونوس نام گرفته است؟ شبح در مفهوم متعارف به معنای نمود و تجسم روح است اما معنای دیگری دارد. ‏لغت‌نامه دهخدا به معنای شکافتن چیزی اشاره دارد. در اینجا هر دو معنا مدنظر است. ‏پس از حمله تروریستی 17 سپتامبر 1992(26شهریور 1371) به رستوران میکونوس در برلین، دارابی که ‏پایش به این پرونده گشوده شد در 8 اکتبر 1992 (16مهر 1371) دستگیر شد. از این پس زندگی او ‏را تحولات عجیبی در بر گرفت. میکونوس چون یک بختک افتاد روی تمام زندگی‌اش و همه رویاهای او ‏را به یک کابوس تبدیل کرد. میکونوس مانند یک شبح سایه به سایه در همه زندگی همراه اوست و ‏دست از گریبانش برنمی‌دارد. شبح به معنای شکافتن، در کتاب «شبح میکونوس» در واقع «شکافتی از یک ماجرای واقعی» است. به ‏عبارتی هسته سخت میکونوس شکافته شده و از آن بخش سخت و سنگین تفکیک شده و بخش ‏سبک‌اش در قالب رمان عرضه شده است. ‏کتاب نقاشی اعم از شبح است با این تفاوت که نقاشی کوششی کاملا پژوهشی و تاریخی است و ‏شبح، خود را در حریم ادبیات قرار داده است.

محسن کاظمی، نویسنده رمان «شبح میکونوس» در توضیح این کتاب معتقد است «کتاب قبلی من به نام «نقاشی قهوه‌خانه» به ماجرای میکونوس از منظر خاطرات کاظم دارابی می‌پرداخت. از آنجا که متن این کتاب بر مبنای تحقیقات پژوهشی تنظیم شده و اسناد مختلفی را در دل خود جای داده است، ممکن بود که برای خوانندگان عام کمی سنگین باشد و مناسب نباشد. به همین دلیل از ابتدای کار به انتشارات سوره مهر، قول داده بودم که نسخه سبک‌تری را در اختیارشان بگذارم. رمان «شبح میکونوس» نسخه سبک‌تر شده و مخاطب‌ پسندتر از ماجرای میکونوس است که به تازگی منتشر شده است.

نویسنده تلاش کرده است با استفاده از تکنیک‌های رمان، آنها را در کالبد جدید عرضه کند. افرادی که می‌خواهند با سند و مدرک، داستان را بخوانند باید به «نقاشی قهوه‌خانه» و اسناد آن رجوع کنند. این کتاب اولین کار او در این ژانر محسوب می‌شود و تاکنون کار داستان و رمان انجام نداده بود. قلمش به داستان و رمان نزدیک است اما تا پیش از «شبح میکونوس» تجربه‌ای در تالیف رمان نداشته و قطعا این کتاب برای او تجربه ارزشمندی است. میکونوس ماجرای تلخ و غیرانسانی است که در تاریخ حادث شده است، این ماجرا تا به امروز مثل یک شبح در زندگی کاظم دارابی حضور دارد. ماجرای واقعی همان میکونوس است اما نویسنده، شکافتی سبک‌تر از آن را بیرون کشیده و در قالب کالبدی جدید با محوریت مستنداتی از زندگی کاظم دارابی به شکل رمان منتشر کرده است. این اثر در ژانر «رمان تاریخی» یا «رمان خاطره» قرار می‌گیرد.

نویسنده که کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» را منبعی تاریخی برای پژوهشگران می‌داند و بر این باور است «نقاشی قهوه‌خانه هنوز هم برای پژوهشگران و متخصصان و کسانی که درباره مساله میکونوس سوالاتی دارند، رفرنس اصلی است و نوعی منبع تاریخی برای پژوهشگران به شمار می‌رود اما شبح میکونوس کالبد رمان دارد و با توجه با اینکه متون حقوقی در آن وجود ندارد شاید کتاب‌خوان‌ها راحت‌تر با شبح میکونوس ارتباط برقرار کنند چراکه کتاب چابک‌تری است. 

محسن کاظمی به عنوان نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران تاکنون کتاب‌هایی همچون «شب‌های بی‌مهتاب»(خاطرات سرهنگ شهاب‌الدین شهبازی)، خاطرات احمد احمد، نوشتم تا بماند (یادداشت‌های روزانه جنگ آیت‌الله جمی)، خاطرات مرضیه حدیدچی، یادداشت‌های سفر شهید صیاد شیرازی، خاطرات عزت‌ شاهی، سال‌های بی‌قرار(خاطرات جواد منصوری) و نقاشی قهوه‌خانه(ماجرای میکونوس)» منتشر کرده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...