به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «سیاست‌ورزی در ایران مدرن» به‌تفصیل به کنش‌های متقابل میان عوامل مؤثر داخلی و خارجی در سیاست ورزی ایران مدرن ازجمله افراد، دولتمردان، احزاب، مجلس شورای ملی، دربار، اقتصاد، رویدادها و جنبش‌ها، و نیز تهدید سنتی روسیه شوروی نسبت به امنیت و تمامیت ارضی ایران و سیاست‌های استعماری بریتانیا می‌پردازد و به اقتصاد سیاسی ایران نه به‌عنوان یک موضوع بلکه به‌منزله یکی از عوامل شکل‌دهنده سیاست ورزی در ایران مدرن نظر دارد.

نویسنده کتاب با نگاهی تحلیلی شکل‌گیری سیاست‌های داخلی و خارجی و تأثیر آن‌ها بر یکدیگر را روایت می‌کند، و با بهره جستن از اسناد سری و محرمانه و منابع معتبر نه‌تنها بر روایت‌های نادرست، تکراری و غالباً تحریف‌شده از تاریخ مدرن ایران خط بطلان می‌کشد بلکه ناگفته‌ها و حقایقی هرچند کوچک ولی ناشناخته را برای نخستین‌بار در این کتاب فاش می‌سازد.

کتاب درباره دورانی کوتاه ولی مهم از سیاست‌ورزی در طول جنگ جهانی دوم و رقابت دیرینه بریتانیا و روسیه شوروی در ایران بحث می‌کند؛ یعنی عواملی که بیشترین تاثیر را بر شکل‌گیری سیاست‌های داخلی و خارجی ایران در آن زمان داشتند. نویسنده با تحقیق در منابع و آرشیوهای مختلف اسناد و اطلاعات جدیدی درباره این دوره ارائه می‌دهد.

در این کتاب بیشتر از منابع دست اول کمک گرفته شده است. به گفته نویسنده این منابع در دو گروه جای می‌گیرند: اول منابع منتشر نشده، شامل اسناد آرشیوهای ملی کشورهای مختلف، عمدتا آرشیو اسناد دولت بریتانیا و دوم منابع چاپ شده نظیر اسناد منتشر شده دولت‌ها، خاطرات چاپ شده اشخاص، کتاب‌ها، مقالات، روزنامه‌ها و مجلات معتبر. روزنامه‌ها و مجلات ایران اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند. میان سال‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۲۵ حدود ۴۶۴ روزنامه، هفته‌نامه و ماهنامه در ایران چاپ می‌شدند که اغلب آن‌ها به فارسی و تعدادی نیز به زبان‌های ترکی، ارمنی، انگلیسی، فرانسوی، کردی، روسی و لهستانی بودند که نویسنده به آن‌ها ارجاع می‌دهد.

نگاهی اجمالی به فصل‌های مختلف کتاب
این کتاب دارای یازده فصل و دو ضمیمه است. در فصل اول به منظور ارائه تصویری از کشور، نگاهی کوتاه به اوضاع ایران در دوران قاجار دارد. در فصل دوم که در واقع پیش‌درآمد این پژوهش است روابط ایران با آلمان، اتحاد شوروی و بریتانیا در دوران رضاشاه بحث شده است. رضاشاه در واپسین سال‌های سلطنتش روابط نزدیک تری با آلمان برقرار کرد. این سیاست به شاه کمک می‌کرد تا به برنامه صنعتی کردن کشور ادامه دهد و در عین حال از نظر سیاسی برای ایجاد موازنه از آلمان در مقابل بریتانیا و روسیه بهره‌برداری کند.

فصل سوم که شروع این پژوهش است، به اشغال ایران در جنگ جهانی دوم می‌پردازد و سیاست بی‌طرفی ایران در جنگ را تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که اتخاذ سیاست بی‌طرفی بهترین گزینه ممکن در آن برهه و در واقع تنها سیاست عملی برای دولت ایران بود؛ زیرا هیچ یک از دولت‌های درگیر جنگ هیچ پیشنهادی برای اتحاد با ایران به دولت ندادند. فصل چهارم سیاست‌های بریتانیا در مورد سقوط رضاشاه و تلاش برای احیای سلسله قاجار را شرح می‌دهد. نویسنده با استفاده از آرشیو اسناد ملی بریتانیا، آرشیو اسناد حکومت هند و بریتانیا و آرشیو اسناد بریتیش پترولیوم به ناخرسندی دولت بریتانیا از رضاشاه اشاره می‌کند و چگونگی برکناری او توسط بریتانیا را توضیح می‌دهد. با اشغال ایران به وسیله نیروهای بریتانیا و روسیه گروهی از سیاست پیشگان به محض ورود نیروهای بیگانه به کشور شروع به انتقاد از رضاشاه کردند.

در فصل پنجم چرایی و چگونگی امضای این اتحاد سه جانبه میان ایران، بریتانیا و اتحاد شوروی بررسی می‌شود. فصل ششم بحران‌هایی را که عمدتا در نتیجه اشغال نیروهای متفقین برای کشور و دولت به وجود آمد را تحلیل می‌کند.

فصل هفتم نشان می‌دهد که به رغم اتحاد ایران با بریتانیا و شوروی، حکومت ایران در همان حال سیاستی پنهانی را تعقیب می‌کرد که حفظ مناسباتش با دولت‌های محور، به ویژه آلمان، از طریق سازمان‌های مخفی در داخل کشور و مرتبط با برلین بود.

فصل هشتم انتخابات بحث برانگیز مجلس چهاردهم و بازگشت سید ضیاءالدین طباطبایی به ایران و سیاست‌های مداخله جویانه بریتانیا و شوروی را شرح می‌دهد. فصل نهم نشان می‌دهد که شوروی با آگاهی از تلاش ایران برای یافتن قدرت سوم، زمان را برای ایجاد یک رژیم سوسیالیستی دست نشانده در شمال ایران مناسب دید و برای رسیدن به این هدف ابتدا ادعایی قدیمی در مورد امتیازهای نفت در منطقه دشت خوریان و سپس تقاضا برای کسب امتیاز استخراج نفت در منطقه وسیعی از آذربایجان تا خراسان، را مطرح کرد.

فصل نهم شوروی و امتیاز نفت ایران را بررسی می‌کند و فصل یازدهم گذر از بحران را با موضوع تشکیل حکومت فرقه دموکرات آذربایجان بررسی کرده است.

نقش بریتانیا در سقوط رضاشاه
در فصل چهارم این کتاب به عوامل سقوط رضا شاه پرداخته شده است. اشغال ایران به وسیله نیروهای بریتانیا و روسیه هم تعجب‌انگیز هم منزجرکننده بود. گروهی از سیاست‌پیشه‌گان به محض ورود نیروهای بیگانه به کشور شروع به انتقاد کردن از رضاشاه کردند و او را مسئول همه سوء مدیریت‌ها و مشکلات کشور دانستند. به عقیده آنان شاه باید با درخواست‌های روسیه و بریتانیا موافقت می‌کرد تا کار به اشغال و تحقیر کشور نمی‌انجامید. اما یکی از پیامدهای اشغال ایران سقوط سریع اعتبار و حیثیت شاه بود و انتقادها از او بیش از پیش علنی شد.

با وجود این، هنوز افرادی بودند که باور داشتند بریتانیا از او حمایت می‌کند تا این‌که در هفته دوم شهریور وقتی که رادیو فارسی بی‌بی‌سی مبارزه‌ای بی‌امان را بر علیه او شروع کرد دریافتند که در واقع دولت بریتانیا مخالف سرسخت اوست، وقتی که سرانجام رضاشاه از سلطنت کناره‌گیری کرد محبوبیت بریتانیا به خاطر اینکه شاه را مجبور به کناره‌گیری کرده بود به سرعت در میان آنان افزایش یافت.

وزارت خارجه بریتانیا با همکاری حکومت هند بریتانیا یک مبارزه تبلیغاتی شش مرحله‌ای برای پخش از رادیو بی‌بی‌سی طراحی کرده بود که آخرین مرحله آن حمله مستقیم به رضا شاه بود.

کتاب «سیاست‌ورزی در ایران مدرن» (اقتصاد سیاسی ایران 1320 – 1325 ) تالیف محمود عبدالله‌زاده از سوی نشر فرهنگ جاوید در 485 صفحه به بهای 75 هزارتومان منتشر شده است.