جلد اول مشتمل است بر یک مقدمه و دوازده مقاله درباره نیاکان خاندان صفوی، چگونگی دستیابی شاه اسماعیل اول به سلطنت و... صحیفه دوم مشتمل بر وقایع پادشاهی شاه عباس اول از آغاز تا 1025 و دوازده سال آخر حکومت شاه عباس تا مرگ وی... علاوه بر ذکر وقایع تاریخی به مسائل اجتماعی نیز توجه کرده است ... اطلاعات ارزشمندی درباره تشکیلات اداری نظامی و مسائل مالی و شرعی حکومت صفوی و حکومت‌های هم‌جوار ایران؛ همچون عثمانی‌ها، گرجی‌ها، بابریان هند...

عالم ارای عباسی
تاریخ عالم آرای عباسی.
کتابی تاریخی به فارسی درباره رویدادهای سلسله صفوی از آغاز تا مرگ شاه عباس اول  تألیف اسکندربیگ منشی (متوفی 1038)، منشی شاه عباس. اسکندربیگ در 1025 تألیف آن را شروع کرد و آن را "عالم آرای عباسی" نامید. ایرج افشار احتمال داده است که سبب نامگذاری آن کتاب تاریخ عالم آرای امینی در انتقاد از حکومت صفوی و رخدادهای پادشاهی شاه اسماعیل اول بوده باشد. اسکندربیگ قصد داشته کتابش را در سه مجلد مشتمل بر یک مقدمه دو صحیفه و یک خاتمه بنویسد اما مجال نگارش خاتمه را نیافته است.

صحیفه اول (جلد اول) مشتمل است بر یک مقدمه و دوازده مقاله درباره نیاکان خاندان صفوی، چگونگی دستیابی شاه اسماعیل اول به سلطنت و رخدادهای دوران حکومت او، پادشاهی شاه طهماسب شاه اسماعیل دوم و شاه سلطان محمد خدابنده است. او در این صحیفه گاه وقایع را تحلیل کرده و از جمله شکست در چالدران را موجب پیشگیری ارادت ورزی‌های «ساده‌لوحان طوایف قزل‌باش» درباره شاه اسماعیل و لغزش «از مسلک مستقیم دین و ایمان» دانسته است.

صحیفه دوم دو بخش است: بخش اول مشتمل بر وقایع پادشاهی شاه عباس اول از آغاز تا 1025 و بخش دوم درباره رویدادهای دوازده سال آخر حکومت شاه عباس تا مرگ وی است، بدین ترتیب بخش عمده این کتاب به پادشاهی "شاه عباس اول" اختصاص دارد.

اسکندربیگ پس از مرگ شاه عباس به نگارش کتاب خود با عنوان «ذیل» ادامه داده و شروع به نوشتن وقایع سلطنت "شاه صفی" کرد؛ اما با مرگش در 1043 این کار ناتمام ماند. او به پیروی از مورخان پیش از خود وقایع را به ترتیب سال وقوعشان نوشته و چون بیشتر مخاطبان کتاب را ایرانی می‌پنداشته، سال شمسی را اساس کار خود قرار داده است. اسکندربیگ به سبب منصبش شاهد بسیاری از رویدادهای تاریخی دور شاه عباس بوده و برای تألیف اثر خود بویژه در صحیفه اول افزون بر اطلاعات مستقیم خود از منابع مختلفی بهره برده است. از جمله از احسن‌التواریخ، تاریخ کبری، تاریخ جهان آرا، تاریخ حبیب‌السیر، تاریخ طبرستان، رویان و صفوة الصفا.

اسکندربیگ علاوه بر ذکر وقایع تاریخی به مسائل اجتماعی نیز توجه کرده است که احتمالا از دقت وی در روحیات مردم عصرش ناشی می‌شود. در این کتاب اطلاعات ارزشمندی درباره تشکیلات اداری نظامی و مسائل مالی و شرعی حکومت صفوی و رویدادهای تاریخی حکومت‌های هم‌جوار ایران؛ همچون عثمانی‌ها، گرجی‌ها، بابریان هند و ترکمانان ماوراءالنهر آمده که برخی از آنها بی نظیر است. یکی دیگر از وجوه اهمیت این کتاب اختصاص فصلی به زندگی دانشمندان علما، نقاشان، شعرا، موسیقی‌دانان، سران سپاه و رجال حکومت صفوی با ذکر تاریخ وفات آنان است. نثر این کتاب ساده و ادبی و در برخی موارد آمیخته به شعر است.

تاریخ عالم آرای عباسی نخستین بار در 1313ـ 1314  در تهران چاپ سنگی شد. در 1334ش ایرج افشار با استفاده از نسخه‌ای کامل‌تر افتادگی‌های چاپ سنگی را برطرف کرد و آن را در دو جلد با مقدمه و فهرست به چاپ رساند. این کتاب بار دیگر در 1377ش با تصحیح محمداسماعیل رضوانی در سه مجلد منتشر شد.

"ذیل" تاریخ عالم آرای عباسی را احمد سهیلی خوانساری در 1317ش در تهران چاپ کرد و برای تکمیل آن حدیقه ششم از روضه هشتم خلد برین میرزا یوسف قزوینی را بر آن افزود. نخستین بار "یوهان آلبرشت برنهارد دورن" خاورشناس روسی از کتاب تاریخ عالم آرای عباسی بخش مربوط به وقایع مازندران را در کتاب "منابع اسلامی درباره تاریخ سرزمین‌های جنوبی دریای خزر" در پطرزبورگ در 1266شمسی و1850  میلادی چاپ کرد. پیش از او "کورت آرتور هاینتس اردمان" خاورشناس آلمانی مقاله‌ای درباره صحیفه دوم تاریخ عالم آرای عباسی نوشته و آن را به نام "نسخة فارسی اسکندر منشی" (در قازان در 1237/1822) منتشر کرده بود. نیز مقاله‌ای با عنوان  "اسکندر منشی و اثر او"  در معرفی این کتاب و مؤلف آن نوشت و چاپ کرد.

ولادیمیر پوتوریدزه بخشی از تاریخ عالم آرای عباسی را با عنوان اطلاعاتی درباره گرجستان همراه با ترجمه گرجی آن در( 1348ش / 1969م) تفلیس چاپ کرد. راجر سیوری نیز این کتاب را با عنوان "تاریخ شاه عباس کبیر" به انگلیسی ترجمه کرده که جزو مجموعه "انتشارات ایران" از مجموعه آثار نمونه بین‌المللی یونسکو (در 1357 ش / 1978م) منتشر شده است.

 عبدالحسین نوائی . دانشنامه جهان اسلام

نوشتن از دنیا، در عین حال نوعی تلاش است برای فهمیدن دنیا... برخی نویسنده‌ها به خود گوش می‌سپارند؛ اما وقتی مردم از رنج سر به طغیان برآورده‌اند، بدبختیِ شخصیِ نویسنده ناشایست و مبتذل می‌نماید... کسانی که شک به دل راه نمی‌دهند برای سلامت جامعه خطرناک‌اند. برای ادبیات هم... هرچند حقیقت، که تنها بر زبان کودکان و شاعران جاری می‌شود، تسلایمان می‌دهد، اما به هیچ وجه مانع تجارت، دزدی و انحطاط نمی‌شود... نوشتن برای ما بی‌کیفر نیست... این اوج سیه‌روزی‌ست که برخی رهبران با تحقیرکردنِ مردم‌شان حکومت کنند ...
کسی حق خروج از شهر را ندارد و پاسخ کنجکاوی افراد هم با این جمله که «آن بیرون هیچ چیز نیست» داده می‌شود... اشتیاق او برای تولید و ثروتمند شدن، سیری ناپذیر است و طولی نمی‌کشد که همه درختان جنگل قطع می‌شوند... وجود این گیاه، منافع کارخانه را به خطر می‌اندازد... در این شهر، هیچ عنصر طبیعی وجود ندارد و تمامی درختان و گل‌ها، بادکنک‌هایی پلاستیکی هستند... مهمترین مشکل لاس وگاس کمبود شدید منابع آب است ...
در پانزده سالگی به ازدواج حسین فاطمی درمی‌آید و کمتر از دو سال در میانه‌ی اوج بحران‌ ملی شدن نفت و کودتا با دکتر زندگی می‌کند... می‌خواستند با ایستادن کنار خانم سطوتی، با یک عکس یادگاری؛ خود را در نقش مرحوم فاطمی تصور کرده و راهی و میراث‌دار او بنمایانند... حتی خاطره چندانی هم در میان نیست؛ او حتی دقیق و درست نمی‌دانسته دعوی شویش با شاه بر سر چه بوده... بچه‌ی بازارچه‌ی آب منگل از پا نمی‌نشیند و رسم جوانمردی را از یاد نمی‌برد... نهایتا خانم سطوتی آزاد شده و به لندن باز می‌گردد ...
اباصلت هروی که برخی گمان می‌کنند غلام امام رضا(ع) بوده، فردی دانشمند و صاحب‌نظر بود که 30 سال شاگردی سفیان بن عیینه را در کارنامه دارد... امام مثل اباصلتی را جذب می‌کند... خطبه یک نهج‌البلاغه که خطبه توحیدیه است در دربار مامون توسط امام رضا(ع) ایراد شده؛ شاهدش این است که در متن خطبه اصطلاحاتی به کار رفته که پیش از ترجمه آثار یونانی در زبان عربی وجود نداشت... مامون حدیث و فقه و کلام می‌دانست و به فلسفه علاقه داشت... برخی از برادران امام رضا(ع) نه پیرو امام بودند؛ نه زیدی و نه اسماعیلی ...
شور جوانی در این اثر بیشتر از سایر آثارش وجود دارد و شاید بتوان گفت، آسیب‌شناسی دوران جوانی به معنای کلی کلمه را نیز در آن بشود دید... ابوالمشاغلی حیران از کار جهان، قهرمانی بی‌سروپا و حیف‌نانی لاف‌زن با شهوت بی‌پایانِ سخن‌پردازی... کتابِ زیستن در لحظه و تن‌زدن از آینده‌هایی است که فلاسفه اخلاق و خوشبختی، نسخه‌اش را برای مخاطبان می‌پیچند... مدام از کارگران حرف می‌زنند و استثمارشان از سوی کارفرما، ولی خودشان در طول عمر، کاری جدی نکرده‌اند یا وقتی کارفرما می‌شوند، به کل این اندرزها یادشان می‌رود ...