مسلح به عشق و خیال | هم‌میهن


نشر چشمه به‌تازگی کتاب «شهر و دیوارهای بی‌ثباتش» [The City and its Uncertain Wall] را با ترجمه امیرمهدی حقیقت، به فارسی منتشر کرده است؛ کتابی که سال 2023 در ژاپن منتشر شد و نسخه انگلیسی آن سال 2024 در دسترس خوانندگان بین‌المللی قرار گرفت. این اثر را که برخی نمونه‌ای شاخص از ادبیات سوررئال مدرن و پست‌مدرن ژاپنی می‌دانند، هاروکی موراکامی نوشته است.



نویسنده‌ای برجسته، استثنایی، نامتعارف و بین‌المللی که مسائل روزمره و بعضاً فلسفی و هویتی را با عناصر سوررئال و رویا ترکیب و مرز بین خیال، خاطره و واقعیت را محو می‌کند. در «دیوار و شهرهای بی‌ثباتش» هم که یکی از شخصی‌ترین و بحث‌برانگیزترین آثار متأخر اوست؛ نه‌تنها جهان داستانی آشنای خود را ادامه داده، بلکه به ریشه‌های ذهنی و فلسفی‌اش بازگشته است.

نویسنده‌ای آشوبگر و خیال‌انگیز
هاروکی موراکامی، نویسنده پرآوازه ژاپنی از برجسته‌ترین نویسندگان معاصر جهان است و اخیراً هم به پاس سال‌ها فعالیت به‌عنوان داستان‌نویس، مترجم، منتقد و مقاله‌نویس جایزه «یک عمر دستاورد در داستان‌نویسی» که پیش‌تر به برندگان نوبل ازجمله «تونی موریسون» و «کازوئو ایشی‌گورو» تعلق گرفته بود را دریافت کرد. او در آثارش ترکیبی از ادبیات غربی، فرهنگ ژاپنی و فلسفه اگزیستانسیالیستی را با نثری روان و خیال‌انگیز به مخاطبانش ارائه می‌دهد.

سبک متفاوت و ساختارشکن موراکامی که از سنت‌های ادبی بومی فاصله دارد و با استفاده گسترده از تاثیرات ادبی و فرهنگی غرب، ادبیات ژاپن را با جهان گره می‌زند، دو موقعیت متفاوت را پیش‌ِرویش قرار داده است. ازیک‌طرف، نامش را به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین نویسندگان معاصر ژاپن در سطح بین‌المللی ثبت کرد. ازطرف‌دیگر، همین جهانی‌بودن و سبک نامتعارف باعث‌شده جایگاهش در داخل ژاپن همواره محل بحث‌وجدل میان منتقدان سنت‌گرا و طرفداران ادبیات مدرن باشد.

کازوئو ایشی‌گورو، برنده جایزه بوکر، همچنین برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۷ نیز درباره این دوگانگی سبک نویسندگی هاروکی موراکامی گفته است:«او دو سبک متمایز دارد:؛ ازیک‌،سو سبک غریب و آشوبگرایانه و ازسوی‌دیگر، شیوه مالیخولیایی بسیار کنترل‌شده.» برخی دیگر هم جان‌مایه اصلی داستان‌های او را فقدان می‌دانند؛ فقدانی که از بیان سرمنشأ آن سرباز می‌زند، اما در هر یک آثارش به‌شکلی متفاوت البته با فرمی یکسان، مبتنی بر خاطره‌گویی و اعتراف‌گونه تکرار می‌شود.

در «شهر و دیوارهای بی‌ثباتش» هم که موراکامی بیش از 40 سال پس از نوشتن نسخه‌ای کوتاه از ایده اصلی‌اش، دوباره سراغ آن رفته و این‌بار آن را به رمانی بلند، تأملی و کاملاً موراکامی‌وار تبدیل کرده، راوی و شخصیت اصلی در جست‌وجوی شهری گمشده است تا در آنجا بتواند هویت و عشق خود را بازیابد یا فراموش کند و از نو بسازد.

داستان درباره عشق نوجوانی است که حول شهری محصور با دیوارهایی نامطمئن می‌چرخد؛ شهری که در آن «سایه‌ها» از ساکنان جدا می‌شوند و قوانینش بیش‌ازآن‌که منطقی باشند، استعاری و روان‌شناختی‌اند. راوی ـ مانند بسیاری از شخصیت‌های موراکامی ـ مردی تنها، درون‌گرا و گرفتار خاطره عشقی گمشده است که میان جهان واقعی و این شهر رازآلود در رفت‌وآمد است.

دیوارهای بی‌ثبات، ذهن‌های سرگردان
شهر و دیوارهای بی‌ثباتش همانند دیگر آثار موراکامی، گفت‌وگوی درونی و خاطره‌گویی راوی است، اما این‌بار این اتفاق در دنیایی که در حال فروپاشی و دگرگونی است، رخ می‌دهد. شهری با دیوارهایی که هرلحظه فرومی‌ریزند و دوباره ساخته می‌شوند؛ همانند مرز بین هویت و فراموشی و واقعیت و رویا در این شهر که آن را استعاره‌ای از ذهن انسان مدرن می‌دانند.

به‌عبارت‌دیگر، موراکامی از دیوار برای نمایش جدایی انسان و جهان، من درون و واقعیت بیرون استفاده کرده و عشق و تخیل را تنها سلاح برای رویارویی با این خلأ در جهانی که همه‌چیز در حال تغییر است، معرفی می‌کند. روای در این رمان که چند روایت در آن تنیده شده و هر بخش کتاب، تکه‌ای از ذهن و حافظه‌ اوست، به‌دنبال پاسخ برای این پرسش ساده اما بنیادین است؛ چگونه می‌توان در جهانی بی‌ثبات و پر از مرزهای فروپاشیده، معنا یافت؟ موراکامی برای پاسخ به این سوال در هر بخش از کتاب با استعاره‌ها و ابهام‌های فلسفی، به خواننده تعاریف جدید و متفاوتی از هویت، عشق، زندگی، واقعیت و رویا ارائه می‌دهد.

منتقدان خارجی عموماً این رمان را آیینه‌ای شفاف از جهان موراکامی می‌دانند؛ داستانی با فضاسازی سوررئال، ریتم آرام، شخصیت‌های منزوی و دغدغه‌هایی مانند تنهایی، فقدان، حافظه و معنای «خود». برای طرفداران قدیمی موراکامی نیز، این کتاب یادآور آثاری چون «سرزمین عجایب بی‌رحم و ته‌دنیا» است و این‌بار هم برای آن‌‌ها حس آشنای قدم‌زدن در جهانی نیمه‌واقعی و نیمه‌ذهنی را زنده می‌کند.

بسیاری از نقدها از حال‌وهوای مراقبه‌ای و نمادپردازی پررنگ رمان تمجید کرده‌اند و آن را تجربه‌ای عمیق و تأمل‌برانگیز دانسته‌اند. درمقابل بخش قابل‌توجهی از نقدها به ریتم کند، تکرار زیاد و طولانی‌بودن بیش از حد روایت اشاره کرده‌اند. برخی منتقدان معتقدند که موراکامی در این رمان بیش‌ازآن‌که داستان را پیش ببرد، در فضا و ایده‌ها مکث می‌کند و همین موضوع باعث می‌‌شود کتاب برای خوانندگانی که انتظار پیرنگی پرکشش دارند، خسته‌کننده به‌نظر برسد.

همچنین انتقاداتی درباره پرداخت برخی شخصیت‌ها و ابهام بیش از حد پایان‌بندی مطرح شده است؛ ابهامی که برای عده‌ای نقطه‌قوت و برای عده‌ای نقطه‌ضعف محسوب می‌شود. بااین‌حال نمی‌توان اهمیت «شهر و دیوارهای بی‌ثباتش» را در تصویرسازی وهم‌انگیز از دنیای روبه‌زوال و بی‌ثبات انکار کرد.

نشر چشمه این کتاب را در 488 صفحه و به قیمت 610 هزار تومان منتشر کرده است. خواندن آن برای کسانی که با سبک موراکامی آشنا هستند و از روایت‌های آهسته، نمادین و فلسفی لذت می‌برند، اثری ارزشمند و تأمل‌برانگیز است. اما برای مخاطبانی که به‌دنبال داستانی پرحادثه و سرراست ‌هستند، ممکن است تجربه‌ای دشوار و حتی ناامیدکننده باشد.