فلسفه زیستن در عصر علم پزشکی | ایبنا


«بیشتر عمر کنیم؛ علم و هنر افزایش طول عمر» [Outlive : the science and art of longevity] به‌قلم پیتر عطیه [Peter Attia] پزشک کانادایی-آمریکایی و ترجمه شیرین احمدی، از جمله آثار نشر نو با همکاری نشر آسیم است. مولف در این کتاب، این پرسش‌های اساسی را مطرح می‎‌کند که چگونه و چرا می‌میریم؟ چطور می‌توانیم بیماری‌های مزمنی را که مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر هستند به تعویق بیندازیم یا اصلاً از آنها پیشگیری کنیم؟



ممکن است کسی بپرسد: «برای چه بیشتر عمر کنیم؟» شاید افزودن به شمار سال‌های عمر برای بعضی‌ها مطلوب نباشد. ولی احتمالاً همه می‌پذیرند که رنج ناتوانی و بیماری در سال‌های پیری چیزی است بسیار ناخوشایند. اطرافیان خود را که با مرگ طبیعی درگذشتند در نظر بگیرید. ده سال آخر عمرشان چطور گذشت؟ آیا چنین پایانی را برای خود می‌پسندید؟ پزشکی مدرن به رغم تمام موفقیت‌هایش، در مواجهه با بیماری‌های دوران پیری پیشرفت چندانی نداشته و فقط مرگ را به تعویق انداخته است، به بهای افزودن دوره‌ای سرشار از درد و رنج به زندگی. عطیه در این کتاب بسیار نوآورانه نشان می‌دهد که چرا برای تغییر این وضع ضروری است که تغییری اساسی در رویکردمان به سلامتی و درمان پدید آوریم.

از دیرباز، یکی از بنیادی‌ترین آرزوهای بشر، دستیابی به زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر بوده است. در جهان مدرن که پیشرفت‌های پزشکی توانسته بسیاری از بیماری‌های مرگ‌بار قرون گذشته را مهار کند، اکنون پرسش مهم‌تری مطرح می‌شود: چگونه می‌توان سال‌های بیشتری با کیفیت و توانمندی بالا زیست؟ پیتر عطیه در کتاب «بیشتر عمر کنیم» با تکیه بر رویکردی چندرشته‌ای، به بررسی این پرسش می‌پردازد. او تأکید می‌کند که طول عمر صرفاً به معنای افزودن بر سال‌های زندگی نیست، بلکه باید با کیفیت زیستن، شادابی ذهنی و جسمی و توانایی مشارکت فعال در زندگی اجتماعی همراه باشد.

تخصص پیتر عطیه، جراحی و پزشکی پیشگیرانه بوده و به‌مرور، مسیر حرفه‌ای خود را به پژوهش و آموزش در حوزه طول عمر تغییر داده است. وی با تولید محتوای علمی در قالب پادکست و مقالات، توانسته جایگاه مهمی در میان متخصصان و علاقه‌مندان به سلامت کسب کند. آنچه نوشته‌های او را متمایز می‌سازد، ترکیب داده‌های علمی با نگاه فلسفی به مفهوم زندگی و مرگ است. کتاب حاضر نیز ادامه همین مسیر و تلاشی برای تلفیق علم پزشکی با هنر انتخاب‌های آگاهانه و سبک زندگی است.

ساختار کلی کتاب نشان می‌دهد که اثر در چندین فصل تنظیم شده که هر کدام به یکی از ابعاد طول عمر می‌پردازد: مفهوم طول عمر و کیفیت عمر؛ چرا باید میان «سال‌های عمر» و «سال‌های سالم زیستن» تمایز قائل شد؛ زیست‌شناسی پیری؛ بررسی مکانیسم‌های سلولی و ژنتیکی که بر فرآیند پیری اثر می‌گذارند؛ تغذیه و متابولیسم؛ رژیم غذایی، محدودیت کالری و نقش متابولیسم در افزایش طول عمر؛ ورزش و تحرک بدنی؛ ورزش به‌عنوان قوی‌ترین داروی پیشگیرانه؛ ذهن و روان؛ استرس، سلامت روان و اهمیت روابط اجتماعی در کیفیت عمر؛ فناوری و آینده پزشکی؛ ژن‌درمانی، داروهای ضدپیری و امکان‌های علمی آینده؛ هنر زیستن طولانی؛ تصمیم‌های فردی، مسئولیت اجتماعی و فلسفه زیستن در عصر مدرن. این ساختار به خواننده اجازه می‌دهد که هم از منظر علمی و هم از منظر عملی و فلسفی با موضوع مواجه شود.

عطیه همواره بر تفاوت میان طول عمر (Lifespan) و عمر سالم (Health Span) تأکید دارد. او می‌نویسد که چه بسیارند افرادی که در سنین بالا زندگی می‌کنند، اما در واقع سال‌های پایانی عمرشان با بیماری، ناتوانی و انزوا همراه است. عطیه پیشنهاد می‌کند که هدف اصلی پزشکی پیشگیرانه باید افزایش «عمر سالم» باشد؛ یعنی سال‌هایی که فرد با توانایی ذهنی و جسمی کامل در زندگی حضور دارد. این نگاه، مسیر بحث را از صرفاً «افزایش سال‌های زندگی» به سمت «کیفیت زندگی» تغییر می‌دهد.

بخش قابل‌توجهی از کتاب به مرور یافته‌های علمی درباره مکانیسم‌های پیری اختصاص دارد. عطیه با زبانی ساده اما دقیق توضیح می‌دهد که چگونه؛ ۱. تلومرها (پایانه‌های کروموزوم) کوتاه‌تر می‌شوند و پیری سلولی را تسریع می‌کنند؛ ۲. میتوکندری به‌عنوان نیروگاه سلول در طول زمان کارایی خود را از دست می‌دهد؛ ۳. التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو نقش مهمی در بروز بیماری‌های وابسته به سن دارند؛ ۴. و تغییرات اپی‌ژنتیک می‌تواند بیان ژن‌ها را در طول عمر تحت تأثیر قرار دهد. این بخش برای خواننده‌ای که به دنبال فهم علمی دقیق پیری است، جذاب و آموزنده است، اما عطیه همواره مراقب است که متن خشک و صرفاً فنی نشود. او با مثال‌های بالینی و روایت‌های انسانی، علم را به زندگی واقعی پیوند می‌زند.

مولف بخش مهمی از کتاب را به موضوع تغذیه اختصاص می‌دهد، چون معتقد است «آنچه می‌خوریم» یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل طول عمر سالم است. او در این زمینه به نکاتی کلیدی اشاره می‌کند: ۱. محدودیت کالری و تأثیر آن بر کاهش سرعت پیری؛ ۲. نقش پروتئین‌ها، چربی‌های سالم و کربوهیدرات‌ها در متابولیسم؛ ۳. خطرات رژیم‌های پرقند و سبک زندگی صنعتی؛ ۴. و اهمیت روزه‌داری متناوب به‌عنوان یک ابزار عملی. اما عطیه صرفاً توصیه‌های خشک غذایی ارائه نمی‌دهد. او همواره تأکید می‌کند که تغذیه بخشی از «هنر زیستن» است؛ به این معنا که باید با سبک زندگی، فرهنگ فردی و نیازهای روانی هماهنگ باشد.

به باور مولف، ورزش شاید مهم‌ترین عامل در افزایش عمر سالم باشد. او ورزش را «دارویی بدون نسخه» می‌نامد که توانایی آن در پیشگیری از بیماری‌های قلبی، دیابت، آلزایمر و افسردگی به‌خوبی اثبات شده است. وی در این بخش، بر سه محور اصلی ورزش تأکید می‌کند: ۱. تمرین‌های هوازی برای سلامت قلب و عروق؛ ۲. تمرین‌های مقاومتی برای حفظ توده عضلانی و قدرت حرکتی در دوران سالمندی؛ ۳. انعطاف‌پذیری و تعادل برای کاهش خطر سقوط و شکستگی در سنین بالا. این نگاه جامع باعث می‌شود خواننده ورزش را نه یک فعالیت تفننی، بلکه بخشی حیاتی از زندگی بداند.

یکی دیگر از بخش‌های متفاوت و ارزشمند کتاب، پرداختن به نقش ذهن و روان در افزایش طول عمر است. عطیه می‌نویسد که سلامت روان، مدیریت استرس و داشتن روابط اجتماعی پایدار نقشی حیاتی در کیفیت عمر دارد. او به پژوهش‌های متعددی اشاره می‌کند که نشان داده‌اند: ۱. تنهایی در سالمندی می‌تواند خطر مرگ را بیش از سیگار افزایش دهد؛ ۲. استرس مزمن سیستم ایمنی را تضعیف و روند پیری را تسریع می‌کند؛ ۳. و شادی و امیدواری می‌توانند تأثیرات مثبت واقعی بر سلامت جسمی بگذارند. از این منظر، عطیه طول عمر را صرفاً یک پدیده بیولوژیک نمی‌بیند، بلکه آن را تجربه‌ای روانی-اجتماعی می‌داند.

یکی از جذاب‌ترین فصل‌های کتاب، بررسی آینده پزشکی طول عمر است. عطیه به پیشرفت‌هایی چون: ۱. ژن‌درمانی برای اصلاح ژن‌های مرتبط با پیری؛ ۲. داروهای ضدپیری (مانند متفورمین یا رپامایسین)؛ ۳. مهندسی سلول‌های بنیادی؛ ۴. و فناوری‌های پوشیدنی برای پایش سلامت می‌پردازد. با این حال هشدار می‌دهد که نباید در دام خوش‌بینی افراطی نسبت به فناوری افتاد. علم هنوز در آغاز راه است و بسیاری از این روش‌ها نیازمند پژوهش و آزمایش‌های گسترده‌اند.

شاید مهم‌ترین بخش کتاب، فصل پایانی آن باشد که عطیه از «هنر طول عمر» سخن می‌گوید. منظور او این است که حتی اگر علم پزشکی ابزارهایی برای افزایش عمر فراهم آورد، در نهایت این انتخاب‌های فردی، سبک زندگی، معنا و ارزش‌هایی که انسان برای خود تعریف می‌کند هستند که کیفیت زندگی را تعیین می‌کنند. او خواننده را دعوت می‌کند تا با خود بیندیشد: ۱. آیا صرفاً می‌خواهیم بیشتر زنده بمانیم، یا می‌خواهیم بهتر زندگی کنیم؟ ۲. چه روابطی را باید پرورش دهیم تا زندگی‌مان ارزشمند شود؟ ۳. چگونه می‌توان میان کار، خانواده، تفریح و سلامت تعادل ایجاد کرد؟ این بخش کتاب بیش از هر چیز جنبه فلسفی و اخلاقی دارد و باعث می‌شود اثر عطیه از یک کتاب علمی صرف فراتر رود و به نوعی «مانیفست زیستن» تبدیل شود.

از جمله نقاط قوت کتاب، ترکیب علم و تجربه شخصی است که عطیه از داده‌های علمی معتبر بهره می‌گیرد، اما هم‌زمان تجربه‌های بالینی و شخصی خود را روایت می‌کند. زبان ساده و روان دیگر ویژگی این اثر است. هرچند موضوعات علمی پیچیده‌اند، متن برای خوانندگان عمومی نیز قابل‌فهم است. نگاه جامع‌نگر و پرداختن کتاب به ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و فلسفی طول عمر، و نهایتاً کاربرد عملی که خواننده پس از مطالعه، می‌تواند توصیه‌های عملی مشخصی برای بهبود سبک زندگی دریافت کند، از عمده خصایص این اثر هستند.

«بیشتر عمر کنیم؛ علم و هنر افزایش طول عمر» در ۵۱۱ صفحه به‌همت نشر نو با همکاری نشر آسیم منتشر شده است.