جهان پس از فاجعه | ایسنا


امین معلوف [Amin Maalouf]، نویسنده و اندیشمند لبنانی‌الاصل و عضو آکادمی فرانسه، یکی از چهره‌های برجسته ادبیات معاصر فرانسه است. او متولد ۱۹۴۹ در بیروت است و از جوانی به روزنامه‌نگاری روی آورد. معلوف پس از آغاز جنگ داخلی لبنان در دهه ۱۹۷۰، کشورش را ترک کرد و به فرانسه رفت؛ جایی‌که تا امروز به نوشتن رمان‌ها و مقالات پرنفوذش ادامه داده است. رمان‌های او غالباً به پرسش‌های بنیادین هویت، تعلق، تاریخ و مواجهه فرهنگ‌ها می‌پردازند و به همین دلیل، در بسیاری از کشورهای جهان با استقبال خوانندگان روبه‌رو شده‌اند، از جمله در ایران، که تا امروز بیش از دوازده اثر از او به فارسی منتشر شده است.



از مهم‌ترین آثار او می‌توان به «صخره تانيوس» (برنده جایزه گنکور در سال ۱۹۹۳)، «سمرقند»، «سرگشتگان»، «هویت‌های مرگ‌بار» و «غرق‌شدن تمدن‌ها» اشاره کرد. آثار معلوف معمولاً میان تاریخ و خیال در حرکت‌اند و مرزهای ژانر را درمی‌نوردند. او از سویی نویسنده‌ای قصه‌گوست که با شخصیت‌پردازی و فضاسازی جذاب مخاطب را همراه می‌کند، و از سوی دیگر متفکری است که دغدغه آینده انسان و سرنوشت تمدن‌ها را دارد. همین ترکیب، کتاب‌هایش را هم برای علاقه‌مندان ادبیات داستانی جذاب کرده و هم برای خوانندگان علوم انسانی.

رمان «برادران غریب» [اخوتنا‌ الغرباء] که نخستین‌بار در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، از آخرین و مهم‌ترین آثار امین معلوف به شمار می‌آید؛ اثری که بازتاب‌دهنده دغدغه‌های دیرین او درباره بحران‌های انسانی، فروپاشی تمدن‌ها و آینده مشترک بشریت است. این رمان در بستری آخرالزمانی ـ تخیلی روایت می‌شود، اما در عین حال گفت‌وگویی جدی با واقعیت‌های پرتنش معاصر ماست. ترجمه فارسی این کتاب را حمیدرضا مهاجرانی انجام داده و نشر روزنه آن را در اختیار مخاطبان فارسی‌زبان قرار داده است.

قهرمان رمان، آلکساندر، نویسنده و کاریکاتوریستی منزوی است که در جزیره‌ای دورافتاده زندگی می‌کند. او پس از تجربه‌های تلخ زندگی شهری و سیاسی، به این جزیره پناه برده تا از هیاهوی جهان فاصله بگیرد. اما ناگهان خبری هولناک از بیرون می‌رسد: جنگی هسته‌ای جهان را در آستانه نابودی قرار داده و بسیاری از شهرها با خاک یکسان شده‌اند. ارتباطات قطع می‌شود و آلکساندر در موقعیتی قرار می‌گیرد که باید معنای تازه‌ای برای زندگی و روابط انسانی بیابد.

در این میان، او با زن همسایه‌اش ایف‌سان‌گیل، هنرمند و طراح، رابطه‌ای عمیق برقرار می‌کند. این ارتباط به تدریج از سطح دوستی فراتر می‌رود و به نوعی هم‌زیستی انسانی و معنوی بدل می‌شود. اما مهم‌تر از این پیوند فردی، ورود «برادران غریب» است: گروهی از انسان‌ها که گویی از جایی دیگر می‌آیند و حامل دانشی نو و نگاهی متفاوت به هستی هستند. آنها با حضور خود چشم‌اندازی تازه از آینده بشر ارائه می‌کنند و پرسش‌های دشواری درباره اخلاق، همزیستی و امکان بازسازی جهان پس از فاجعه مطرح می‌سازند.

رمان «برادران غریب» مانند بسیاری از آثار معلوف، اثری چندلایه است. در سطح نخست، ما با یک داستان آخرزمانی و بقا روبه‌رو هستیم: آدم‌هایی که باید در جهانی ویران‌شده معنای زندگی را از نو بسازند. اما در لایه‌های عمیق‌تر، کتاب تأملی است درباره آسیب‌پذیری تمدن انسانی: معلوف نشان می‌دهد که چقدر تمدن ما در برابر تصمیم‌های نابخردانه سیاسی یا فناوری‌های مخرب شکننده است.

مسئولیت اخلاقی انسان: شخصیت‌ها با پرسش‌های اخلاقی بنیادین روبه‌رو می‌شوند: در جهانی نابودشده چه باید کرد؟ چگونه می‌توان دوباره اعتماد و همزیستی ساخت؟
دیگری و تفاوت: حضور «برادران غریب» استعاره‌ای است از مواجهه با دیگری؛ با کسانی که از فرهنگی یا دنیایی دیگر می‌آیند و می‌توانند نجات‌بخش یا تهدیدآمیز باشند.
تنهایی و همبستگی: آلکساندر در آغاز تنها است، اما کم‌کم درمی‌یابد که حتی در دل فاجعه، معنا فقط از رهگذر پیوند با دیگران حاصل می‌شود.

نثر معلوف در این رمان مانند دیگر آثارش ساده، شفاف و در عین حال شاعرانه است. او از زبان استعاری و تصویرهای پرکشش برای توصیف طبیعت جزیره و ویرانی جهان بهره می‌گیرد. روایت به صورت اول شخص است و این باعث می‌شود خواننده مستقیماً با ذهن و احساسات آلکساندر همراه شود. از سوی دیگر، معلوف با دقت روزنامه‌نگارانه‌اش جزئیات فنی و سیاسی بحران جهانی را نیز به‌گونه‌ای واقعی و باورپذیر روایت می‌کند.

«برادران غریب» را می‌توان ادامه دغدغه‌های فکری معلوف دانست که پیش‌تر در کتاب‌های غیرداستانی‌اش مانند «غرق‌شدن تمدن‌ها» یا «دنیای بی‌سامان» هم مطرح شده بود: نگرانی از آینده انسان، فروپاشی ارزش‌های مشترک، و ضرورت بازاندیشی در همزیستی. اما در اینجا، او این مباحث را در قالب داستانی پرکشش و شخصیت‌محور ارائه می‌دهد.
این رمان از یک‌سو به سنت رمان‌های آخرزمانی نزدیک است، اما از سوی دیگر رنگ‌وبوی فلسفی و اخلاقی خاص معلوف را دارد. برخلاف بسیاری از آثار مشابه که بر ترس و وحشت تمرکز می‌کنند، معلوف به امکان «بازسازی» و امید به برقراری نوعی برادری جهانی نظر دارد.

منتقدان فرانسوی هنگام انتشار رمان، آن را اثری جسورانه دانستند که توانسته در بحبوحه بحران‌های واقعی جهان – از تغییرات اقلیمی گرفته تا تنش‌های سیاسی – تصویری هشداردهنده اما امیدوارانه ترسیم کند. برخی آن را «تأملی شاعرانه بر پایان و آغاز جهان» نامیدند. البته بعضی نیز معتقد بودند که رمان بیش از حد بر ایده‌ها تکیه دارد و گاه از کشش داستانی کاسته می‌شود، اما همین امر نشان می‌دهد که «برادران غریب» بیش از آن‌که فقط یک رمان سرگرم‌کننده باشد، نوعی «مانفیست فکری» است.

«برادران غریب» اثری است که خواننده را نه‌تنها با داستانی مهیج از بقا و ویرانی روبه‌رو می‌کند، بلکه او را به اندیشیدن درباره آینده بشریت فرامی‌خواند. امین معلوف در این کتاب همچون همیشه پلی می‌زند میان ادبیات و اندیشه، میان روایت و فلسفه. او به ما یادآوری می‌کند که در جهانی پرمخاطره، تنها راه نجات درک دیگری، همزیستی و بازسازی پیوندهای انسانی است.

^{................} تجربه‌ی زندگی دوباره ^{...............}