اما زیبا، اما غمگین | شهرآرا


تلنگر مِه بودم بر وضوح شیشه/ دلو آب در درنگ چاه/ پروانه‌ای که دلش می‌خواست بودا شود
جواد گنجعلی شاعری است که اولین مجموعه شعرش را در قالب شعر کلاسیک با عنوان «چهارم شخص مفرد» منتشر کرد و به شکل حرفه‌ای به جامعه ادبی معرفی شد. مجموعه‌ای که در زمان خودش تأثیرگذار بود، غزل‌هایی مدرن، با نگاه و اندیشه نو که بیانگر تسلط شاعر بر زبان امروز بود.

موهبت غریب وال بودن

بعد از این مجموعه شاعر تصمیم گرفت ذوق و نبوغ ادبی اش را در قالب شعر سپید محک بزند و با ارائه مجموعه شعر «دری بر پاشنه‌اندوه» نشان داد که در این قالب حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. مجموعه‌ای که به نظر من یکی از بهترین دفترهای شعر سپید است که طی این سال‌ها منتشر شده است. دری بر پاشنه‌اندوه جایزه قلم زرین را برای شاعر به ارمغان آورد و بعد از آن با چاپ چند مجموعه شعر سپید که هر کدام از منظری درخور تأمل است، نشان داد که شاعری هدفمند است و دغدغه ادبیات برایش بسیار جدی است. شاعری که هیچ گاه بی تفاوت نبوده و رنجی انسانی، جهان بینی اش را شکل داده و به «موهبت غریب وال بودن» پی برده است.

گنجعلی در مجموعه شعر «موهبت غریب وال بودن» تجربه نزدیک به سه دهه شاعری را با خود همراه کرده است. مجموعه‌ای که با برخورداری از سلامت زبان و نگاه عمیق زیباشناسانه، حاکی از زیست شاعرانه او طی این سال هاست.
من و تو/ سر از یک گلدان درآوردیم / مرا از ریشه درآوردند/ تا جا باز شود/ علف هرز نبودم / دوستت داشتم/ گل نمی دادم/ تا تو بیشتر دیده شوی

شاعر در این مجموعه با ارائه تصویرهای ملموس که بیشتر بر پایه تشبیه‌های بکر و تازه یاب است، هربار مخاطب را شگفت زده می‌کند و تعابیر نو می‌آفریند.
بگذار از رنج‌ها خالی شویم/ چون دو استکان / که پیش
از شکستن / یکدیگر را لمس کرده‌اند

او در تمام دقایق شاعرانه این دفتر عاشق است و آنچه بر من اندوهناک شاعر گذشته است در یک من جمعی با مخاطب به اشتراک می‌گذارد، به شکلی که مخاطب با بسیاری از این شعرها هم ذات پنداری می‌کند.
سوگند می‌خورم/ تمام لحظات عاشقت بودم/ چون پرنده‌ای که آوازی تکراری می‌خواند/ اما زیبا / اما غمگین

همچنین زبان صمیمی و عاطفه سرشاری که در این اشعار جاری است، با استفاده از عنصر تکرار به شکل‌های گوناگون از طریق تناسب‌های آوایی و لفظی بر موسیقی و عاطفه شعر قوت بخشیده است.
در لباس کنف/ عاشق شد/ و پیراهنی از کفن / بازگشتش را جلو انداخت
به سگان بد خلق ده/ به سینه کش گرم کوه/ به تندخویی ات بین دو بوسه/ سلام بلند مرا برسان/ به مهربانی پیرمردها/ و زنانی که از سینه میش‌ها شیر می‌دوشند/ سلام بلند مرا برسان

گنجعلی به روایت شاعرانه پایبند است و همواره این روایت است که ساختار شعرش را شکل می‌دهد. روایتی که گاه در میان چند گزاره خبری با تغییر زاویه دید مخاطب را وارد اثر می‌کند و گاه با جمله‌ای عاطفی بر بیان هنری شعرش می‌افزاید.
به زندگی بازگشتم / شب مصرّانه به پنجره چسبیده بود/ حالا باید دو نفر را ادامه می‌دادم/ مردی که در این اتاق سعی می‌کرد/ همه چیز را فراموش کند/ و مردی دیگر / که هنوز در آن کافه لعنتی/ مقابل تو نشسته بود
پس از خلقت/ به قلب‌های ما نگاه کرد/ ایوب را برای رنج/ یعقوب را برای انتظار/ و تو را برای من برگزید/ خدا بندگان عزیزش را/ با سختی‌های بزرگ می‌آزماید

جواد گنجعلی در انتخاب نام کتاب هایش نیز همواره بسیار هوشمندانه و شاعرانه عمل کرده است، این موضوع در تمام مجموعه هایش به خوبی مشاهده می‌شود. چهارم شخص مفرد، دری بر پاشنه‌اندوه، پرچم سپید متأسف، صدای محزون موزیک در هدفون، دیدار با ذات الریه، بی تفاوتی در نور زرد و موهبت غریب وال بودن. من این انتخاب نام‌های شاعرانه را حتی در مجموعه‌های موضوعی گردآوری از شاعران دیگر هم از او دیده ام، چون روایت آسمان قریب.

جواد گنجعلی آهسته و پیوسته با تکیه بر دانش ادبی و نبوغ هنری، این مسیر را پیموده است و بی شک در ادامه راه با آثار فاخر دیگری همچنان علاقه‌مندان شعر را سرشار خواهد کرد. شاعری که در دنیای دردمند امروز، آگاه است و می‌داند درک غروب از حوصله دیواری که تیرباران شده خارج است.
درک غروب از حوصله دیواری که تیرباران شده/ خارج است/ حال سرکرده یاغیان را دارم، علی مراد/ وقتی جسد هم قطارانش را / از دروازه شهر آویزان کردند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...
معلمی بازنشسته که سال‌های‌سال از مرگ همسرش جانکارلو می‌گذرد. او در غیاب دو فرزندش، ماسیمیلیانو و جولیا، روزگارش را به تنهایی می‌گذراند... این روزگار خاکستری و ملا‌ل‌آور اما با تلألو نور یک الماس در هم شکسته می‌شود، الماسی که آنسلما آن را در میان زباله‌ها پیدا می‌کند؛ یک طوطی از نژاد آمازون... نامی که آنسلما بر طوطی خود می‌گذارد، نام بهترین دوست و همرازش در دوران معلمی است. دوستی درگذشته که خاطره‌اش نه محو می‌شود، نه با چیزی جایگزین... ...