مروری بر یکی از کتاب‌های مجموعه «بچه‌محل نقاشها»
زندگی فریدا در قصه‌ای تازه
«یک نویسنده ایتالیایی بود که در کودکی من را شیفته نقاشی کرد: «اوریانا فالاچی». اوریانا نقاش نبود اما چهره بسیار زیبایی برای نقاشی شدن داشت. پنجم دبستان که بودم کتاب «اگر خورشید بمیرد» را از کانون پرورش فکری بوشهر به امانت گرفتم. فهم آن کتاب آن قدر برایم سخت بود که توی دو هفته توانستم فقط 50 صفحه‌اش را بخوانم. عوضش نشستم تصویر اوریانا فالاچی را که روی جلد کتاب چاپ شده بود، نقاشی کردم. فهمیدم نقاشی‌ام ای‌ی‌ی... بدک نیست! آرزو کردم نقاش بشوم. بعدها با رنگ روغن و آبرنگ هم کار کردم. مثل همیشه بدون مربی و مثل همیشه نسبتا خوب. اما نوشتن فریبم داد و رفتم سراغ نوشتن. مجموعه «بچه محل نقاشها» شاید ادای دینی باشد به کودکی که می‌خواست نقاشی کند اما نویسنده شد.»
این را محمدرضا مرزوقی در معرفی مجموعه کتاب‌های جذاب و خوشخوان بچه‌نقاش‌هایی نوشته است که در آنها با روایتی مهیج و نمادین و با ادبیاتی نوجوان‌پسند، به همراه تصویرگری‌های فوق‌العاده مجتبی حیدرپناه، به معرفی زندگی و مشی هنری نقاشان بزرگ تاریخ جهان پرداخته و نشر هوپا هم آنها را منتشر کرده است. یکی از مجلدهای این مجموعه روایتی است که نویسنده از زندگی پرفراز و نشیب یکی از بزرگ‌ترین زنان نقاش دنیا، فریدا و تحت این عنوان قلمی کرده است: «زمانی که هم‌صحبت فریدا بودم».
روایت در دل داستانی گنجانده شده در زمان حال و در خانه‌ای در قلب ایران؛ بچه‌هایی که به دیدار مادربزرگ می‌آیند اما مادربزرگ بی‌خبر به سفر رفته و حالا دایی سامان، راوی خوش‌ذوق قصه‌های مصاحبت با نقاشان بزرگ دنیا، در آمیزه‌ای از خیال و تاریخ بچه‌ها را به دل زندگی قصه‌وار یکی از زنان مکزیکی جسوری می‌برد که با افکار آزتکی خود و باورش به زیبایی و جشن و رنگ و زندگی، به ویژه با اتوپرتره‌های راز‌انگیزش معروف شده است و این همه همراه با موسیقی پسزمینه‌ای است که پدرو اینفانته، خواننده و بازیگر مکزیکی هم‌روزگار فریدا دارد می‌نوازد. دایی سامان مدعیست که دستیار پیکاسو بوده و پیکاسو در سال‌های جنگ جهانی برای اینکه در امان باشد او را با لوییس بونوئل فیلمساز، به مکزیکوسیتی و خانه زن و شوهر هنرمند، دیه‌گو ریورا و فریدا می‌فرستند. وقتی بچه‌ها از فیلمی حرف می‌زنند که فریدا را تصویر کرده، دایی سامان می‌گوید که زندگی واقعی هنرمندان با اقتباس‌های سینمایی‌شان متفاوت است:
«فریدا خیلی جدی‌تر از این حرف‌ها بود که توی اون فیلم نشون میدن. دیه‌گو هم آدم حسابی‌تر بود... بگذریم که فیلم خوش آب و رنگیه اما اگه شما مکزیک رو از نزدیک ببینین می‌فهمین از اون چیزی که توی فیلم هست خوش آب و رنگ‌تره. اصلا این مکزیکی‌ها انگار مادرزادی توی کار رنگن. با رنگ جادو میکنن.» و در ادامه از شخصیت هنری فریدا می‌گوید: «درسته که فریدا شهرت پیکاسو و دالی رو نداشت. اما وقتی به سفر اروپا دعوت شد، همه رو با تابلوهای خودش شگفت‌زده کرد. کلی تشویقش کردن. فقط مشکل این بود که فریدا لجباز و یه دنده بود. واسه همین هر عنوانی رو که به خودش و کارهاش می‌دادن، رد می‌کرد... می‌گفت این نقاشی‌ها زندگی روزمره منه. مثل دفتر خاطراتیه که واسه سرگرمی می‌نویسمش.»
نویسنده بعدتر از اهمیت آندره برتون، شاعر و نویسنده و پیشگام نظریه سوررئالیسم، در معرفی فریدا به تاریخ هنر سخن می‌گوید: «آندره برتون اولین بار ارزش هنری فریدا رو کشف کرد... توی نیویورک نقاشی‌های فریدا رو دیده بود و حسابی شگفت‌زده شده بود.» بعدتر راوی از قول فریدا نقل می‌کند که نقاشی‌هایش ربطی به سورئالیسم ندارند: «هر کی مثل من زندگی کرده باشه، واقعیت براش تبدیل به یه مالیخولیای دردناک میشه. مالیخولیایی که سراسر زخم و درد و رنجه. اینکه دلیل نمیشه به همچین آدمی بگیم سوررئال!» و اشاره فریدا به دردهای متعدد جسمش بوده که باعث می‌شده بارها جراحی بشود و بر بستر بیفتد به ویژه پس از یک تصادف وحشتناک: «من نقاشی کردن رو از وقتی شروع کردم که به خاطر یه تصادف وحشتناک مجبور بودم مدت‌ها توی خونه بستری باشم. برای همین قدر درد کشیدن رو میدونم. درد کشیدن میتونه گاهی باعث خلاقیت بشه... درد با من به دنیا اومده. زخم و خون دو شریک همیشه زندگیم بودن.» در ادامه نویسنده بر تابلوی مشهور فریدا، همان که او را در دو شکل و هیات در کنار هم می‌نمایاند متمرکز می‌شود و آن نقاشی را در حالتی کنشگرانه به دل قصه می‌برد. تابلویی که فریدا می‌گوید چیزی کم دارد و راوی نوجوان قصه، سامی، تلاش می‌کند فریدا را به تکمیل کردن آن تابلو برانگیزاند.
«دو فریدا دست در دست هم داشتند. مثل دو انسان کاملا جدا از هم بودند که خمیره‌شان یکی بود. هر دو زن یک جور احساس داشتند، اصل و ریشه‌شان یکی بود. حتی غم و اندوهی که توی چهره و خصوصا چشم‌هایشان موج می‌زد، شبیه هم بود. انگار که هردو از یک درد مشترک رنج می‌بردند. اما یک تغییر لباس باعث شده بود در نگاه بیننده کمی متفاوت به نظر برسند.» سامی کوچک با دقت در این تابلو جمله تاثیرگذاری به زبان می‌آورد: «شاید چیزی که کم داره یه تیکه از وجود خودتونه که باید بهشون اضافه کنین.»
و بعد با گذر از روایتهایی مربوط به فرهنگ و فولکلور آزتک‌ها و جنگل آدم‌ها و تلاش فریدا برای احضار روح مادرش به کمک سرخپوست‌ها، به کامل شده نقاشی دو فریدا می‌رسیم: «همان دو فریدا بود اما چیزهای تازه‌ای بهش اضافه شده بود. روی سینه فریدایی که لباس آزتک‌ها را پوشیده بود، یک قلب واقعی سبز شده بود و آن فریدای دیگر هم پیراهنش شکافته شده بود و یک قلب راستکی دیگر که از وسط دو تکه شده بود و می‌شد داخلش را دید، روی سینه‌اش نقاشی شده بود. تازه فهمیدم هر دو قلب نصف یک قلب کامل هستند. فقط یکی از بیرون دیده می‌شد و یکی از داخل خود قلب، نقاشی شده بود. هر دو قلب با یک رشته رگ شبیه لوله‌های سرم به هم متصل بودند. تنهایی دو زن توی تصویر هم ترسناک بود، هم غم‌انگیز.» و برای سامی خشونت‌بار اما فریدا پاسخ جالبی به ترس سامی از آن خشونت داده است: «توی فرهنگ ما آزتک‌ها قلب دو تیکه شده خشونت نیست هدیه‌ایه که هر آدمی میتونه به مهم‌ترین آدم زندگیش بده.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
