مسیح‌الله طالبیان تلاش کرده است در کتاب «راه کوتاه، سفر طولانی: سیری در ساختار و زیبایی‌شناسی شعر ژاپن: هایکو، تانکا، هایکای نورنگا، هایگا، هایبون» به تشریح ابعاد مختلف شعر ژاپن بپردازد.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا؛ وقتی با پرسش «هایکو چیست» مواجه می‌شویم، سردرگمی در پاسخ به این سؤال آغاز می‌شود؛ چراکه پرسش اصلی دربارۀ مفهومی است که وجوه گوناگونی دارد و طبعاً پاسخ به هر وجه آن تنها بخشی از ویژگی‌های آن را تعریف می‌کند و ازآنجاکه این ویژگی‌ها گسترۀ متنوعی مثل فرم و انواع آن، زیبایی‌شناسی، تکنیک، سبک، جهان‌بینی نهفته در این مفهوم را دربر می‌گیرد، بدیهی است که پاسخ به این پرسش به طور جامع و مانع ممکن نیست و نیاز به تحلیلی گسترده دارد.

هایکو شعری نیست که دربارۀ اقلیم و محل‌های عجیب‌وغریب و تخیلی یا دربارۀ رویدادها و پیش‌آمدهای نامعمول و غیرواقعی باشد؛ هایکو ضبط و یادداشت مکاشفه و الهامی است که ما در زندگی معمولی خود در تعامل با پدیده‌های سادۀ اطراف‌مان به آن نایل می‌شویم. هایکو یک فرم شاعرانه است و گرچه در بعضی جهات با دیگر فرم‌های شاعرانه وجوه مشترک دارد، طی بیش از پانصدسال به تکنیک‌های بی‌شماری دست یافته که خاص این نوع شعر بوده و زبان خاص خود را پیدا کرده است. از سویی هایکو مانند هر ژانر ادبی دیگر، دچار دگرگونی و تحول است و آنچه آن را در ژاپن دوران کلاسیک مشخص و متصف به واقع‌گرایی می‌کرد، لزوماً در این زمان به همان وجه نخواهد بود، به ویژه که هایکو دیگر در انحصار سرزمین مادری‌اش ژاپن نیست، بلکه اکنون در اقصی نقاط دنیا با زبان‌های مختلف نوشته می‌شود. بنابراین در تعریف هایکو باید گفت: هایکو شعری است کوتاه که به ثبت تجربۀ شهودی می‌پردازد؛ ثبت لحظه‌های رازگشایی و الهام در ذات و فطرت عناصر عالم.

در این کتاب و در پانزده فصل تاریخ تحول و زیربنای تئوریک هایکو و دیگر ژانرهای هنری ژاپن از قبیل تانکا، هایکای نورنگا، هایگا و هایبون بررسی شده است.

در فصل نخست به تعریف هایکو پرداخته شده و در فصل دوم مختصات هایکو بررسی شده است. فرم در هایکو بر دو وجه است: بیرونی و درونی. آنچه به شکل نوشتاری یا شنیداری هایکو مربوط است، اغلب تحت عنوان فرم بیرونی قرار می‌گیرد؛ آن هم بیشتر در شکل کلاسیک آن و در زبان‌های غیرژاپنی که به صورت سه سطر به ترتیب «کوتاه ـ کمی بلند ـ کوتاه» نوشته می‌شود. البته رعایت این فرم تا آنجا جایز است که روح کلی متن تحت‌الشعاع فرم قرار نگیرد. در فصل سوم فرم در هایکو بررسی شده است.

فصل چهارم کتاب اختصاص به بررسی تأثیر هایکو در موج شعر ایماژیستی در غرب دارد. ایماژیست‌ها گروهی اندک از شاعران انگلیسی و آمریکایی از قبیل ازرا پاوند، امی لاول، دی.اچ لارنس، ویلیام کارلوس ویلیامز و ..... بودند که با هم بین سال‌های 1912 تا 1914 در لندن کار می‌کردند و شعرهای این گروه شدیداً شاعرانی چون تی ـ اس الیوت و والاس استیونز و دیگر شاعران نیمۀ نخست قرن بیستم را تحت تأثیر خود قرار داد.
اصل و نسب هایکو به شعر تغزلی «واکا» یا به تعبیر امروزی «تانکا» وابسته است؛ زیرا در طول تاریخ تحول خود از زیبایی‌شناسی و تکنیک‌های شعر تانکا در دوران مختلف بهره برده است. در فصل پنجم این موضوع با عنوان پیوستاری در شعر هایکو بررسی شده است.

هنر هایگا موضوعی است که در فصل ششم بدان پرداخته شده است. هنر هایگا از لحاظ ساختار، شبیه ساختار شعر تانکاست؛ با این تفاوت که یکی از بندهای شعر تانکا (بند دوسطری) به طور حسی در این هنر به جای واژه، با رنگ نقاشی شده است و بند واژگانی (بند سه‌سطری هایکو) با فرمی که روی نقاشی خوشنویسی می‌شود، جان و روح نقاشی و هایکو را هایلایت می‌کند. بحث ساختاری درونی هایکو در فصل هفتم بررسی شده است. سرگئی آیزنشتاین را یکی از مهم‌ترین کارگردانان فیلم و نظریه‌پرداز سینما در دهه‌های نخست قرن بیستم می‌شناسند. در فصل هشتم به نظریۀ آیزنشتاین و شعر هایکو پرداخته شده است.

«هایبون» یکی دیگر از ژانرهای شاعرانه و هنری در ادبیات ژاپن است که همچون هایکو، تانکا، شعر هایکای و نقاشی ـ شعر هایگا، قدمت آن به بیش از تولد هایکو می‌رسد. در فصل نهم این گونۀ شعری بررسی شده است. در فصل دهم بایدها و نبایدها در هایکونویسی تبیین شده است. هایکو از یک طرف این حقیقت را به خاطر می‌آورد که همۀ ابنای بشر و همۀ عناصر این عالم آوارگانی در زمان و مکان بیش نیستند و از طرف دیگر گوشزد می‌کند که آیا چشم‌ها و گوش‌هایمان حقیقتاً به رویدادهای اطراف‌مان باز است. در فصل یازدهم به ویژگی‌ای در هایکونویسی پرداخته شده است که آن درنگ در هر پدیده‌ای است. در فصل دوازدهم دربارۀ پرداختن به طبیعت و زیبایی‌های آن در هایکو سخن گفته شده است. فصل سیزدهم اختصاص به بررسی زیبایی‌شناسی هایکو در گرایش‌های شاعرانه دارد.

در فصل چهاردهم به اختصار به چیستی شعر هایکای پرداخته شده است. پرداختن به شعر هایکای از این‌رو ضروری است که اولاً این گونۀ شعری از دل شعر واکا یا به تعبیر امروزی شعر تانکا مشتق شده است و از طرف دیگر شعر هایکو به عنوان ژانری مستقل از دل شعر هایکای بیرون آمده است.

سن‌ریو از اسم «کاران سن‌ریو» گرفته شده، شاعری که 24 سال بعد از وفات باشو به دنیا آمده است. او در محله‌های جنوبی منطقۀ ادو زندگی می‌کرد؛ شهری که این روزها به نام توکیو معروف است. اسم واقعی او «کارای هاچی‌مون» بود. او وقتی 36 ساله شد، پدرش درگذشت و او وارث شغل پدرش شد که استاد در شعر طنزآمیز هایکای بود. فصل پایانی کتاب دربارۀ او و شعر اوست.

کتاب «راه کوتاه، سفر طولانی: سیری در ساختار و زیبایی‌شناسی شعر ژاپن: هایکو، تانکا، هایکای نورنگا، هایگا، هایبون» در 358 صفحه و با قیمت 200 هزار تومان توسط نشر فرهنگان روانه بازار نشر شده است.

^{_{................}} هر روز با کتاب ^{_{...............}}