رویارویی با ابعاد پنهان ذهن | الف


آملی نوتومب، متولد 1966 در بروکسل، نویسنده بلژیکی تجربه‌گرایی است که آثارش موضوعات و سبک‌های روایی متنوعی دارد. او می‌کوشد مضامین اساطیری را با زبانی امروزی در داستان‌هایش بگنجاند و در بسیاری مواقع آن‌ها را از شکل مرسوم‌شان خارج کند و تعاریفی تازه به آن‌ها ببخشد. اغلب شخصیت‌های او در کنار پیچیدگی‌های مختلفی که برای آن‌ها می‌سازد و کشف‌شان را برای خواننده چالش‌برانگیز می‌کند، بُعدی کمیک نیز دارند.

آملی نوتومب خلاصه رمان آرایش دشمن» [Cosmétique de l'ennemi] ا

نوتومب نویسنده‌ای دیالوگ‌محور است و شخصیت‌هایش را در قالب گفت‌وگوهای پرجنجال و درازدامن‌شان به مخاطب می‌شناساند. این ویژگی، او را به درام‌نویسان نزدیک می‌سازد و از این روست که آثار او اغلب مورد اقبال و اقتباس کارگردانان تئاتر و سینما واقع شده است. رمان «آرایش دشمن» [Cosmétique de l'ennemi] از شاخص‌ترین آثار او با چنین خصوصیاتی است.

داستان بر پایه‌ی تقابل دو شخصیت در فرودگاه پاریس شکل می‌گیرد؛ دو مردی که روحیه‌ای جنگجو دارند و بحث و جدل‌شان از همان آغازِ قصه، این ویژگی‌ را به شکلی بارز نشان می‌دهد. طی زمانی که هواپیمای آن‌ها تأخیر دارد، این دو مجال مصاحبتی پیدا می‌کنند که می‌تواند نقطه‌ی عطفی برای‌شان بسازد، زیرا ابعاد مختلف روانشناختی، فلسفی و انسان‌شناسانه‌ی زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این گفت‌وگو در آغاز با مسائلی بسیار ساده شکل می‌گیرد، اما به‌تدریج جنبه‌های عمده‌تری را شامل می‌شود و رویارویی‌شان را جدی‌تر می‌کند، به‌طوری که از آن‌ها دو دشمن در مقابل یکدیگر می‌سازد.

تکستور تکسل، آغازگر مکالمه‌ای طولانی با ژروم آنگوست است که برای گذران وقتی که تا پرواز هواپیما در اختیار دارد، مشغول خواندن کتابی می‌شود. تکستور که نامش اتفاقاً از کلمه‌ی تکست به معنای متن آمده است، مردی حرّاف، بازیگوش و اهل سفسطه است و می‌کوشد از همین توانمندی‌ها برای جذب مخاطب‌اش بهره بگیرد. ژروم برعکس او، شخصیتی درون‌گرا و گوشه‌گیر دارد و از بازی‌های کلامیِ این مهمان ناخوانده به تنگ می‌آید. تکستور در تکاپوست تا قابلیت‌های بحث و جدل او را به چالش بکشد و اغلب در این مبارزه دست بالا را دارد. پرسش‌های او ژروم را به تفکر وامی‌دارد و به ادامه‌ی مباحثه ترغیب می‌کند. این مناظره با وجود پیچیدگی شخصیتی که هر دو طرف رو می‌کنند، لحظه به لحظه داغ‌تر و هیجان‌انگیزتر می‌شود.

یکی از مباحث مهمی که میان این دو شخصیت مطرح می‌شود، مرگ است. تکستور بیش از آن‌که از تجارب خودش بگوید، ژروم را ترغیب به گفتن می‌کند. هدایتِ مسیر بحث عمدتاً به دست اوست و انگشت بر حساس‌ترین نقاط ذهن ژروم درباره‌ی مقوله‌ی مرگ می‌گذارد. این‌که چهره‌ی مرگ چه‌طور می‌تواند باشد و فقدان عزیزان چه ابعادی از زندگی انسان را می‌تواند زیر و رو کند. مسأله‌ای که افکار ژروم را به شدت به هم می‌ریزد و درباره‌ی احساسات‌اش دراین‌باره زبان به اعتراف باز می‌کند. احساساتی که برای اولین بار در زندگی این مرد، ناب و بی هیچ سانسوری به زبان می‌آید و خواننده را مقهور خود می‌سازد. تکستور هم در این میان با باورهایی که مستقیماً از این موضوع کسب کرده، با پیش کشیدن تصویری از مرگ که بیش از هر چیز به چهره‌ی آدم‌ها گره خورده، ژروم را تحت تأثیر قرار می‌دهد:

«در همان حین چهره‌اش را دیده بودم. هنوز هم درگیرش هستم. توی دنیا هیچ چیز فهم‌ناپذیرتر از چهره‌ها نیست، یا بهتر بگویم، برخی از چهره‌ها: مجموعه‌ای از خطوط و نگاه‌هایی که به یکباره تبدیل می‌شود به تنها واقعیت موجود و مهم‌ترین معمای عالم هستی که با عطش و ولع به آن می‌نگریم، انگار که برترین پیام بر آن حک شده باشد.»

کندوکاو در گذشته، بخش قابل‌توجهی از گفت‌وگوی این دو شخصیت را به خود اختصاص می‌دهد؛ گذشته‌ای که به‌ویژه ژروم از مرور آن طفره می‌رود و با پرخاشگری و فرافکنی قصد فرار از آن را دارد. اما سؤال‌های تکستور او را در بزنگاه‌های حساسی گیر می‌اندازد و مجبور به فاش کردن بسیاری از وقایع می‌کند. وقایعی که درباره‌شان احساس تقصیر و عذاب وجدان به او دست می‌دهد. این اتفاقات آن‌چنان بزرگ و تکان‌دهنده‌اند که مخاطب را به حیرت وا می‌دارند و بر چالش او با لایه‌های پیچیده‌ی شخصیت ژروم می‌افزایند. او که در ظاهر خود را مردی معقول و جاافتاده نشان می‌دهد، با اعترافات‌اش پرده از چهره‌ی تازه‌ای از خود برمی‌دارد که بسیار متفاوت است و عمده‌ی این آشکارسازیِ نیمه‌ی پنهانِ او، در سایه‌ی واگوییِ خاطرات گذشته اتفاق می‌افتد.

نوتومب در این کتاب برای شناخت لایه‌های پنهان وجودی انسان‌ها رویکردی روانکاوانه را در پیش گرفته است. گویی تکستور در جایگاه روانکاوی هوشمند و خستگی‌ناپذیر نشسته و با دست گرفتن رشته‌ی کلام، ژروم را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهد که چاره‌ای جز افشای ناخودآگاه خود ندارد. او می‌داند در چه نقاطی از درِ حمایت و همدلی برآید و در کجای بحث به مخاطب‌اش نهیب بزند. با پیش کشیدن فرضیات مختلف، او بلد است که خطاهای شناختیِ طرف مقابل‌اش را به پرسش بگیرد. آن‌چه این مباحثه‌ی دامنه‌دار و گسترده در قالب داستانی پر افت و خیز عاید مخاطب می‌کند، شیوه‌ای تازه در تفکر انتقادی و بازنگری در رفتارها و باورهایی است که برای سال‌ها در ذهن آدمی تثبیت شده و او را به بی‌راهه برده‌اند. نوتومب از خلال این رمان روانکاوانه در تلاش است که آدم‌ها را با خودشان و ابعاد پنهان ذهن‌شان روبه‌رو کند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

مشاوران رسانه‌ای با شعار «محصول ما شک است» می‌کوشند ابهام بسازند تا واقعیت‌هایی چون تغییرات اقلیمی یا زیان دخانیات را زیر سؤال ببرند. ویلیامسن در اینجا فلسفه را درگیر با اخلاق و سیاست می‌بیند: «شک، اگر از تعهد به حقیقت جدا شود، نه ابزار آزادی بلکه وسیله گمراهی است»...تفاوت فلسفه با گفت‌وگوی عادی در این است که فیلسوف، همان پرسش‌ها را با نظام‌مندی، دقت و منطق پی می‌گیرد ...
عوامل روان‌شناختی مانند اطمینان بیش‌ازحد، ترس از شکست، حس عدالت‌طلبی، توهم پولی و تاثیر داستان‌ها، نقشی کلیدی در شکل‌گیری تحولات اقتصادی ایفا می‌کنند. این عوامل، که اغلب در مدل‌های سنتی اقتصاد نادیده گرفته می‌شوند، می‌توانند توضیح دهند که چرا اقتصادها دچار رونق‌های غیرمنتظره یا رکودهای عمیق می‌شوند ...
جامعیت علمی همایی در بخش‌های مختلف مشخص است؛ حتی در شرح داستان‌های مثنوی، او معانی لغات را باز می‌کند و به اصطلاحات فلسفی و عرفانی می‌پردازد... نخستین ضعف کتاب، شیفتگی بیش از اندازه همایی به مولانا است که گاه به گزاره‌های غیر قابل اثبات انجامیده است... بر اساس تقسیم‌بندی سه‌گانه «خام، پخته و سوخته» زندگی او را در سه دوره بررسی می‌کند ...
مهم نیست تا چه حد دور و برِ کسی شلوغ است و با آدم‌ها –و در بعضی موارد حیوان‌ها- در تماس است، بلکه مهم احساسی است که آن شخص از روابطش با دیگران تجربه می‌کند... طرفِ شما قبل از اینکه با هم آشنا شوید زندگی خودش را داشته، که نمی‌شود انتظار داشت در زندگی‌اش با شما چنان مستحیل شود که هیچ رد و اثر و خاطره‌ای از آن گذشته باقی نماند ...
از فروپاشی خانواده‌ای می‌گوید که مجبور شد او را در مکزیک بگذارد... عبور از مرز یک کشور تازه، تنها آغاز داستان است... حتی هنگام بازگشت به زادگاهش نیز دیگر نمی‌تواند حس تعلق کامل داشته باشد... شاید اگر زادگاهشان کشوری دموکرات و آزاد بود که در آن می‌شد بدون سانسور نوشت، نویسنده مهاجر و آواره‌ای هم نبود ...