راه‌حلی نوین برای زیست اخلاقی | اعتماد


شاید در نظر اول بدبینانه به نظر برسد اگر دنیای مدرن را عصر فاجعه بدانیم؛ با این حال تنها یک شاهد مثال می‌تواند نمونه‌ای از دنیایی باشد که پدران فکری‌اش از قرن هجدهم امید به برقراری سروری خرد و آزاد شدن انسان‌ها از بندهای کهن را داشتند: چیزی میان 50 تا 70 میلیون کشته تنها در جنگ جهانی دوم. آدورنو و هورکهایمر بر ویرانه‌های همین جهان شروع کتاب درخشان خود دیالکتیک روشنگری را این‌گونه آغاز کردند: «روشنگری همواره ادعای سروری خرد را داشت؛ با این حال جهان که که اکنون به تمامی روشن شده است از درخشش ظفرمند فاجعه تابناک است.»

خلاصه کتاب معرفی دیگر دوستی موثر» [The most good you can do: how effective altruism is changing ideas about living ethically]  پیتر سینگر [Peter Singer]

امروز زمان زیادی از جنگ دوم می‌گذرد؛ با این حال فقر فراگیر در جهان، انواع جنگ‌ها، نژادپرستی، بحران محیط‌زیست و بسیاری نشانه‌های دیگر خبر از نابرابری و بحران‌های حل ناشدنی در زمانه حاضر می‌دهند. از مهم‌ترین ویژگی‌های دنیای ما بحران اخلاقی و فردگرایی شدید است. در این یادداشت نگاهی به مفهوم و جنبش دیگر دوستی موثر خواهیم انداخت که یکی از راه‌های نوین حل پدیده بحران اخلاقی در زمانه ماست.

دیگر دوستی موثر
«دیگر دوستی موثر» [The most good you can do: how effective altruism is changing ideas about living ethically] روشی برای زیست اخلاقی است که پیتر سینگر [Peter Singer] فیلسوف اخلاق اهل استرالیا آن را راهی برای زندگی بهتر برای مردم جهان می‌داند؛ از نظر سینگر دیگر دوستی تنها یک مدل خاص رفتاری را پیشنهاد نمی‌کند، بلکه بر روش‌های متکثری بنا شده که جهانی با رنج کمتر و شادکامی بیشتر را به ارمغان می‌آورد. قواعد اخلاقی مبتنی بر نفی اعمال منفی همچون قتل نکردن، دزدی نکردن و... کافی نیست؛ باید راهی پیدا کرد تا زندگی بهتری برای دیگران ‌سازیم. سینگر استفاده از انواع خیریه‌های مطرح جهان که اغلب ثروتمندان از روی واکنش‌های هیجانی و ترحم‌آمیز دست به کمک به آنها را می‌زنند، موثر نمی‌داند. دیگر دوستی موثر در مقابل خودپرستی قرار می‌گیرد با این حال بر ایده‌ای استوار است که طبق آن با رساندن خیر به دیگران خودمان نیز به تعالی می‌رسیم. این دیدگاه براساسِ نوعی پراگماتیسم استوار است که به وسیله رفتاری عقلانی بیشترین خیر و کمترین شر را به دیگران برسانیم.

روش‌های دیگر دوستی
یکی از راه‌های رسیدن به این هدف درآمدزایی بیشتر برای داشتن پشتوانه برای رساندن خیر به دیگران است. روش دیگر انجام پذیرفتن کاری برای به حداقل رساندن شر است. سینگر مثال فردی واقعی به نام جورج را می‌زند که مخالف سرسخت گسترش سلاح‌های شیمیایی است؛ با این حال به خاطر تحصیلاتش پیشنهاد کار در آزمایشگاهی برای ساخت سلاح شیمیایی به وی می‌شود؛ جورج در نظر به این مساله فکر می‌کند که اگر شخص دیگری به جای او پیشنهاد را قبول کند، راه برای ساخت سلاح‌های بیشتری باز می‌شود. پس پیشنهاد را با این بنیاد اخلاقی که فعالیتش سبب عدم پیشرفت ساخت سلاح‌های شیمیایی می‌شود، می‌پذیرد. مثال بعدی از دیگر دوستی موثر بخشیدن بخشی از خود است. براساس پژوهش‌های سینگر کسانی که اقدام به اهدای عضو برای نیازمندان می‌کنند -برای مثال کلیه خود را اهدا می‌کنند- نه تنها دست به عملی اخلاقی می‌زنند بلکه خود نیز در طول زندگی احساس بهتری از خودشان پیدا می‌کنند. با اینکه نقش خیریه‌های پیشرو در تفکر سینگر نقش مهمی دارد اما روش‌های پیشنهادی او بیشتر متمرکز بر راه‌هایی به دور از انجام عمل اخلاقی در قالب فعالیت‌های دولتی و سرمایه‌دارانِ خودپرست است. او مثال‌هایی از نقش‌هایی می‌زند که دیگر دوست موثر می‌تواند برعهده بگیرد.

فعال اجتماعی: یک فعال اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز مذاکره برای کسب راه‌هایی برای کسب درآمد و کمک به سمن‌ها و خیریه‌ها باشد. پژوهشگر: پژوهشگر می‌تواند با تمرکز روی هدف‌ها، مداخله‌ها، سازمان‌ها، سیاست‌ها و روش‌های دیگر به تعیین اولویت‌ها و روش‌هایی برای رساندن خیر بیشتر بر گروه‌های هدف کمک کند. تاسیس انواع نهاد: تاسیس انواع نهادهایی مستقل که می‌توانند با تامین منابع مالی به کشورهای در حال توسعه و فقیر کمک می‌کنند دیگر راه‌حل دیگر دوستی است.

نتیجه: زیستن اخلاقی
در جهانی زندگی می‌کنیم که بشریت در خطر جنگ هسته‌ای، بیماری‌های فراگیر همچون کرونا، بیوتروریسم، گرمایش جهانی، حاکمیت‌های توتالیتر، خطر نانوتکنولوژیک یا گسترش روبات‌های کوچک و سوءاستفاده از هوش مصنوعی قرار دارد. پس از انتشار کتاب زندگی‌ای که می‌توانید نجات دهید در سال 2009، بسیاری از افراد در دنیا به سمت ایده پیتر سینگر یعنی دیگر دوستی موثر حرکت کرده‌اند. سینگر از افرادی صحبت می‌کند که در اطراف دنیا، از طبقات مختلف اقتصادی دست به دیگر دوستی می‌زنند. افرادی از طبقه متوسط که به جای لذت کوتاه‌مدت از مصرف‌گرا بودن و تنوع‌طلبی در جهت مصرف، بخشی از پول خود را صرف دیگر دوستی کرده‌اند تا جایی که سینگر صحبت از «جنبش دیگر دوستی» می‌کند. جنبشی که هدفش انجام «بیشترین خیر ممکن» برای همگان است. همچنین «دیگر دوستی» می‌تواند به نوعی «سبک زندگی» تبدیل شود؛ در مقابل سبک زندگی‌های مصرف‌گرا. «سبک زندگی» اخلاق‌مداری که مبتنی به بیشترین کار نیکی است که می‌توانیم انجام دهیم.

کتاب دیگر دوستی موثر توسط آرمین نیاکان و با مقدمه مصطفی ملکیان و محمدرضا جلایی‌پور توسط نشر نی به چاپ رسیده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...