فانتزی‌های برتری‌جویانه‌ی آمریکایی | الف


تورنتون وایلدر [Thornton Wilder]، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبی اواسط قرن بیستم آمریکاست. او در هر دو عرصه‌ی رمان و نمایش‌نامه فعال بوده و به همین‌خاطر یک بار برای رمان «پل سن‌لوئیس‌ ری» در سال 1927 و بار دیگر در سال 1942 برای نمایش‌نامه‌های «شهر ما» و «پوست روی دندان‌ها‌ی‌مان» موفق به دریافت جایزه‌ی پولیتزر شده است.

تورنتون وایلدر [Thornton Wilder] نمایشنامه دوران‌های زندگی انسان» [The ages of man]

اما وایلدر بیش‌تر به سبب سبک متمایزش در نمایش‌نامه‌نویسی زبانزد جامعه‌ی ادبیات است. او نویسنده‌ای است که بر انسان آمریکایی معاصر در آثار درام‌اش تمرکزی ویژه دارد و او را از منظر فلسفی و جامعه‌شناختی مورد کندوکاو قرار می‌دهد. تحولی که انسان قرن بیستمی تجربه کرده، برای وایلدر چنان شگرف و دارای ابعاد متفاوت است که به راحتی از کنارش عبور نمی‌کند. در نوشته‌های او رؤیای ناکام آمریکایی هدف مستقیم هجو و کنایه قرار گرفته و این نویسنده همواره به فانتزی‌های برتری‌جویانه‌ی آمریکایی تاخته است.

یکی از بزرگ‌ترین جنبه‌های متفاوت کار وایلدر از سایر نویسندگان هم‌سبک و هم‌دوره‌اش، نگرشی است که او به شخصیت‌پردازی در آثارش دارد. این مسأله به‌ویژه در نمایش‌نامه‌های او به شکل بارزی مشاهده می‌شود. هر یک از شخصیت‌هایی که وایلدر در درام خلق کرده، از کودک شیرخوار گرفته تا فرد سالمند، درگیری‌های هستی‌شناختی و زبان خاص خود را در صحنه دارند. او می‌کوشد فضای انتزاعی ذهن هر شخصیت را به شکلی عینی و مشهود در برابر دید مخاطب به نمایش بگذارد. شخصیت‌ها در اغلب نمایش‌نامه‌های او همچون بسیاری از آثار کلاسیک، در خلوتِ گوشه‌ی صحنه به بیان دغدغه‌های خود می‌پردازند. دغدغه‌هایی که اغلب نمایان‌گر بنیان وجودی و فلسفه‌ی زندگی شخصیت‌ها هستند. در نمایش‌نامه‌ی «دوران‌های زندگی انسان» [The ages of man] این ویژگی سبکی نمودی صریح و پربسامد دارد. همه‌ی نقش‌ها در این اثر در کنار دیالوگ با یکدیگر، مونولوگ‌های مخصوص به خود را دارند. برخی از این تک‌گویی‌ها کار وایلدر را حتی به آثار کلاسیکی از قبیل هملت و شاه لیر نزدیک می‌کند. ‌

اما در عین حال او نگاه مدرن خود را نیز به شخصیت‌پردازی حفظ کرده است. چهره‌هایی که او در نمایش‌نامه‌اش ساخته، مابه‌ازای بیرونی ملموس دارند. حتی وقتی بعضی جنبه‌های سورئال به شخصیت‌هایش می‌افزاید نیز چیزی از باورپذیری و قابلیت‌ همذات‌پنداری‌شان کاسته نمی‌شود. آن‌ها همگی نماینده‌ی انسان سرخورده‌ و از همه جا بریده‌ی عصر مدرن‌اند که برای تحمل دنیای تیره و تار پیرامون‌اش به کمدی پناه برده است و از آن به‌مثابه ابزاری برای مواجهه با پوچی و بیهودگی هستی‌اش بهره می‌برد. برای تکمیل جنبه‌ی کمیک شخصیت‌ها او از برخی ویژگی‌های تیپیک نیز در خلق آن‌ها استفاده کرده است. از جمله می‌توان به پلیس رشوه‌خوارِ دست‌وپاچلفتی، یا پرستارِ بی‌مبالات، یا اشراف‌زاده‌ی خودمحور در نمایش‌نامه‌ی او اشاره کرد که هر کدام گرچه کلیشه‌های شخصیتی را دارا هستند، اما در نگاه هستی‌شناسانه‌شان تفاوت‌های بنیادین با انواع مشابه خود دارند.

در کتاب «دوران‌های زندگی انسان» چهار نمایش‌نامه‌ی تک‌پرده‌ای گرد هم آمده‌اند که نقاط اشتراک بسیاری با هم دارند. آن‌ها بر اساس دوران‌های تکاملی زندگی انسان از طفولیت تا میان‌سالی کنار هم چیده شده‌اند و همگی معضلی جامعه‌شناختی را که اختصاص به زندگی آمریکایی مدرن دارد، زیر ذره‌بین قرار داده‌اند. وایلدر کوشیده تا تکیه‌کلام‌ها و خرده‌فرهنگ‌های خاص مناطقی را که وقایع نمایش‌نامه‌هایش در آن‌ها می‌گذرند، کاملا منطبق با واقعیت موجود بسازد. به‌طور مثال یک شهروند نیویورکی که با سبک خاص رفتاری و کلامی منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کند، در صحنه حاضر می‌شود.

در نمایش اول که «طفولیت» نام گرفته، اوج نگاه ابزورد وایلدر به زندگی مدرن را می‌توان شاهد بود. آدم‌ها به ظاهر با یکدیگر در حال گفت‌وگو هستند، اما در واقع هر یک راه خود را می‌رود و در جهان معنایی مجزایی سیر می‌کند و به همین‌ خاطر است که نمی‌توان خط سیر منطقی واحدی برای مکالمات اشخاص در این نمایش‌نامه متصور شد. اما وایلدر در ابزوردیته گامی فراتر نیز برمی‌دارد و به موجودیت شخصیت‌ها نیز وجهی معناباخته می‌بخشد. هیچ‌یک از این آدم‌ها کارایی منطبق بر نقشی را که به آن‌ها سپرده شده، ندارند؛ پلیس توان دستگیری خلاف‌کار را ندارد، پرستار بچه از نگهداری طفل عاجز است و مادر خالی از عواطف و غرایز مادرانه عمل می‌کند.

اما بیش از هر چیز در این کتاب مسأله‌ی پوچی است که به چشم می‌آید. این موضوع که اتفاقا دغدغه‌ی اصلی وایلدر در اغلب نوشته‌هایش به شمار می‌آید، در دیالوگ و شیوه‌ی رفتاری شخصیت‌‌های باقی نمایش‌نامه‌های این کتاب نیز جلوه‌ی خاصی پیدا کرده است. او تلاش کرده از برخی اسطوره‌ها و قهرمان‌های داستان‌های کلاسیک از قبیل گالیور نیز برای تکمیل تصاویر ابزورد کتاب‌اش بهره بجوید. در نمایش‌نامه‌ی «جوانی»، او نگاه هجوآلودش به ظهور چهره‌های اساطیری را به رخ می‌کشد. انسان آمریکایی ناکام از جنگ و بن‌بست‌های اجتماعی فراوان که به اسطوره‌ها پناه برده، از منظر وایلدر در این عرصه نیز شکست‌خورده و مغبون خواهد بود و سرخورده‌تر از همیشه به مسیر پوچ و بی‌سرانجام زندگی خود ادامه خواهد داد.

تورنتون وایلدر همانند بسیاری از نویسندگان عصر بحران بزرگ آمریکایی در دهه‌های سی و چهل و پنجاه، معتقد بود که راه نجات مشخصی برای بشرِ راه‌گم‌کرده‌ نمی‌توان تصور کرد و انسان هرچه بیش‌تر در جست‌وجوی رستگاری دست‌وپا بزند، در اعماق این گرداب سردرگمی بیش‌تر فرو خواهد رفت. این دیدگاه در تمامی درام‌های او جاری است. از این جهت است که شخصیت‌ها و رخدادهای نمایش‌نامه‌های او در این کتاب شباهت بسیاری به نمایش‌نامه‌ی «درانتظار گودو» دارند، اما وایلدر موقعیت‌های دراماتیک طنزآلودتری را در متن‌اش گنجانده که هر ناظری را ترغیب به تماشای‌شان می‌کند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دختری نوجوان، زیبا و در آستانه‌ بلوغ است و به خاطر فقر خانواده‌اش در یک محله‌ بدنام زندگی می‌کند... خواهرش نیز یک زن بد نام است... با رسیدن به سن بلوغ باید کار خواهر بزرگترش را انجام دهد تا کمک خرج خانواده باشد... پسر یک راهب ریاکار بودایی است... عاشق میدوری می‌شود اما خجالت می‌کشد از اینکه عشقش را به میدوری اظهار کند؛ به‌رغم اینکه همانند سایر همبازیان خود به کار خواهر بزرگتر میدوری آگاه است ...
تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...