علی‌الله سلیمی | همشهری


نویسندگان رمان‌های‌ تاریخی معمولا وقایعی را دستمایه کار خود قرار می‌دهند که برگی از دفتر تقویم ایام است متکی بر رویدادهای مستند و واقعی با چاشنی تخیل در توصیف مکان‌ها و فضاسازی و حتی پررنگ کردن خصلت‌های فردی و شخصیت محوری اثر که زمانی وجود خارجی داشته و حالا بخشی از تاریخ گذشته است.

رضا کاشانی اسدی خلاصه کتاب معرفی رمان سلمان ما

از میان نویسندگان ایرانی هم افراد زیادی بوده‌اند که در نوشتن رمان تاریخی، طبع‌آزمایی و آثاری در این زمینه خلق کرده‌اند. یکی از آنها، رضا کاشانی اسدی است که اخیرا رمان «سلمان ما» را براساس زندگی سلمان فارسی تالیف و از سوی انتشارات سوره مهر چاپ و منتشر کرده است. این رمان درباره ابعاد مختلف شخصیت سلمان فارسی است که پس از جست‌وجوی فراوان، اسلام را به‌عنوان دین خود انتخاب کرد. اثر حاضر در 3 فصل تدوین شده و روایتگر مراحل مختلف زندگی این شخصیت تاریخی از دوران کودکی تا زمان رحلت ایشان است. با رضا کاشانی اسدی درباره کتاب «سلمان ما» که رمانی تاریخی - دینی است گفت‌و‌گو کرده‌ایم.


کتاب «سلمان ما»، یکی از معدود آثار ادبیات داستانی درباره شخصیت‌ «سلمان فارسی» است. درباره دلایل انتخاب این شخصیت برای رمان جدیدتان بگویید.
عمر انسان ارزشمند و گران‌بهاست؛ همچون جوهره کیمیا. از این‌رو انسان‌های هوشمند در الگوگیری از پیشتازان برای بهره‌گیری فراوان و برای زندگی بهتر و پربارتر حریص‌اند. من هم مثل همگان برای خود سلمان را برگزیدم و سالیان سال بر اندیشه و رفتار او متمرکز شدم و همسفر با او بسیاری از فراز و فرودها را طی کردم. نتیجه این همراهی هم این شد که اینک در هر جمعی با صدای رسا اعلام می‌کنم که چه نیکو اسطوره‌ای است سلمان و چه خسارت دیده‌اند مردمانی که او را نشناسند و از او الهام نگیرند. دغدغه من برای نوشتن از شخصیت سلمان فارسی ازاین‌رو است که دین را بخش لاینفک انسانِ خواهان سعادت می‌دانم و آبشخورهای غیردینی درعلوم انسانی را مهلک می‌دانم. لذا در آثار به ظاهر غیردینی‌ام هم عنصر ماوراء و دین‌مداری حضوری جدی دارد.

نوشتن رمان دینی با چه چالش‌هایی مواجه است؟
سال‌های پیش یک پژوهش جامع در قالب پایان‌نامه برای مقطع کارشناسی ارشد تحت عنوان «تجلی حرکات نمایشی در متون تاریخی» انجام دادم که آن تحقیقات برایم تبدیل وقایع تاریخی به یک اثر داستانی و نمایشی را بسیار هموار کرد. لااقل به مانع جدی در نگارش برنمی‌خورم، مگر در بعضی از نقض‌های مورخان که آن هم با دقت در بخش‌های دیگر وقایع و رفتارهای دیگر شخصیت‌ها و نهایت مشورت با اهل فن قابل رفع است. در مسیر پژوهش و نگارش عاشق و واله سلمان شدم. از این رو شاید گاه اختیار قلم از کفم رفته و نثر آهنگین شده است. هرکس که سلمان را بشناسد، محال است عاشقش نشود. نه فقط مسلمانان و ایرانیان بلکه هرکس که به ارزش‌های والای انسانی باور دارد.

ادبیات دینی در کشور ما طی سال‌های اخیر با رشد قابل توجهی مواجه بوده و آثار متعددی هم در دهه‌های اخیر با رویکرد دینی تالیف و منتشر شده، شما به‌عنوان یکی از نویسندگان این حوزه، جایگاه فعلی ادبیات دینی را در کشورمان چگونه می‌بینید؟
جایگاه هر موضوعی را به قیاس نسبت ارزشی و مکانی آن مسئله قضاوت می‎کنند. اینکه آن موضوع از چه ارزش و مکانی برخوردار بوده مهم است. واقعیت امر این است که ما پیش از وقوع انقلاب اسلامی در زمینه ادبیات دینی واقعا فقیر بودیم و دست‌مان خالی بود. یعنی آثار ارزشمند که هم‌تراز با ارزش‌های دینی و اسلامی در جامعه ما باشد به ندرت تالیف و منتشر می‌شد اما با وقوع انقلاب اسلامی و در دهه‌های اخیر، این شرایط تغییر کرد و امروزه با آثار متنوعی در این زمینه مواجه هستیم که البته هنوز جای کار دارد و به بیان دیگر، ادبیات دینی ظرفیت‌های بیش از این دارد که امیدوارم با تلاش نویسندگان و حمایت‌های مسئولان فرهنگی این امر محقق شود. مسئله دیگری که در این زمینه قابل توجه است، غلبه ترجمه بر تالیف است که حوزه نشر ما را به سمت آثار فرهنگی وارداتی سوق داده است. این در حالی است که سعادت جامعه اسلامی ما در گرو تقویت آثار فرهنگی داخلی است که با روحیه و نیازهای مخاطبان به‌ویژه جوانان همخوانی لازم را داشته باشد. در مجموع، به‌نظرم ما در زمینه ادبیات دینی در جامعه به‌شدت کم‌کاری کرد‌ه‌ایم که امیدوارم این نقیصه با تلاش و کوشش اهل قلم جبران شود.

رویکرد و استقبال ناشران کشورمان از آثار دینی به‌ویژه در بخش ادبیات داستانی را چگونه می‌بینید؟ آیا حمایت‌های لازم را دارند و شما چه انتظاری از آنها دارید؟
فعالیت ناشران در کشور ما معمولا در 2شکل دولتی و خصوصی و طبیعی است که ناشران بخش خصوصی که در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند، انتظار بازگشت سرمایه و طبعا در کنار آن، سود مورد نظر را دارند. خوشبختانه در سال‌های اخیر از هر دو شکلِ ناشران دولتی و خصوصی در حوزه ادبیات دینی ورود کرده‌اند. در بخش ناشران دولتی، فعالیت‌ها قابل توجه است اما مدیران فرهنگی باید به این باور برسند که با تقویت شاخه ادبیات دینی می‌توان پایه‌های اعتقادی و سعادت جامعه اسلامی را به سهم خود تضمین کرد. حتی در بخش ناشران خصوصی هم ادبیات دینی ظرفیت‌های بالقوه‌ای دارد که بازگشت و سود مدنظر صاحبان نشر را تضمین می‌کند. بنابراین، حضور همزمان هر دو شکل صنعت نشر؛ بخش دولتی و خصوصی در چاپ و نشر ادبیات دینی یک ضرورت است که باید تقویت شود.

درباره شخصیت سلمان کتاب‌های متعددی تالیف و منتشر شده است. فکر می‌کنید کتابی که شما با موضوع سلمان نوشته‎اید چه تمایزی با سایر آثار در این زمینه دارد؟
نویسندگان برای رفتن به سراغ یک موضوع یا شخصیت تاریخی معمولا سبک و روش‌های خاص خود را دارند. بعضی‌ها از عناصری که در ادبیات همواره جذابیت دارد، مثل عشق، در آثارشان استفاده می‌کنند، بعضی دیگر از تکنیک‌های روایی استفاده می‌کنند و برخی هم ترکیبی از اینها به اضافه خلاقیت‌های خود را به‌کار می‌بندند. من سعی کردم در وهله اول به‌خود شخصیت سلمان بپردازم که بسیاری از عناصر جذابیت و کشش لازم برای روایت را در خود دارد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...